مامۆستا مه‌لا ئه‌حمه‌د وه‌ك سومبولێك له راگه‌یاندنی ئیسلامیی كوردیدا
م. على حاج زلمى
ڕاگه‌یاندن شێوازێكه له شێوازه‌كانی جه‌نگ، به‌ڵام ئه‌م جه‌نگه‌یان دووره له ده‌نگی فیشه‌ك‌و تۆپ‌و تۆپخانه، ئه‌مه ووته‌ی توێژه‌رانی بواری ڕاگه‌یاندنه‌و كه‌ناڵ‌و ئامرازه‌كانیشی له سه‌رده‌مێكه‌وه بۆ سه‌رده‌مێكی‌تر جیاوازن، ئه‌و ڕۆژانه‌ی كه ئه‌و كه‌ناڵه نوێیانه‌ی ڕاگه‌یاندن نه‌بوون، ته‌نها ڕاگه‌یاندن وابه‌سته كرا بوو بۆ چه‌ند هێماو ئاماژه‌یه‌ك‌و دواتریش گۆڕانیان به‌سه‌ردا هات بۆ ئه‌وبۆنه‌و ئاهه‌نگه‌كان‌و له‌وێشه‌وه بۆ میمبه‌ری مزگه‌وته‌كان‌و له سه‌رده‌می نوێشدا سه‌ڕه‌رای مانه‌وه‌ی هه‌ندێ له‌و سه‌رچاوانه، ئامێرو ئامرازه‌كانی ڕاگه‌یاندن گۆڕانكاریان به‌سه‌ردا هاتووه كه خۆی له كه‌ناڵه‌كانی بینراوو بیستراودا ده‌بینێته‌وه، یان به واتایه‌كی‌تر ڕادیۆ، ته‌له‌فزیۆن، ڕۆژنامه‌و گۆڤارو ڕۆژنامه‌ی ئه‌له‌كترۆنی، كه هه‌ر یه‌كێك له‌م كه‌ناڵانه‌ی ڕاگه‌یاندن كاریگه‌ری تایبه‌تی خۆیانیان هه‌یه له‌سه‌ر وه‌رگر . ڕاگه‌یاندن ئه‌مڕۆ كاریگه‌ری گه‌وره‌ی هه‌یه له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت، به ڕاده‌یه‌ك زاراوه‌ی ده‌سه‌ڵاتی چواره‌می بێ دراوه كه له دوای ده‌سه‌ڵاته‌كانی یاسادان‌و جێبه‌جێ كردن‌و قه‌زاییه‌وه دێت، ڕاگه‌یاندن به‌شێوه‌یه‌ك كاریگه‌ری خۆی له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌كان له زۆرێك وڵاتاندا دروست كردووه كه تا ڕاده‌یه‌كی زۆر بڕیاره دیكتاتۆرییه‌كانی سانسۆر كردووه، چونكه ڕاگه‌یاندن به‌و شێوه‌یه ده‌ڕوانێته شته‌كانی ده‌وروبه‌ر، كه وه‌ك شوشه‌یه‌كی خاوێنی لێ كردوون كه هیچ كه‌س‌و گروپێك نه‌توانێت نهێنیه‌كانی خۆیان له ناو ئه‌و شووشه‌یه‌دا بشارنه‌وه، كاری ڕاگه‌یاندن له ئه‌مڕۆدا كورت نه‌كراوه‌ته‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ته‌نها بۆ ماوه‌یه‌ك خۆشی بخاته سه‌ر دڵ‌و ده‌روون یان ئامێرو ئه‌ده‌واتێك بن كه بۆ كات به‌سه‌ربردن سوودیان لێ وه‌ربگیرێت، به‌ڵكو ئامانجی سه‌ره‌كی لێیان بریتیه له گه‌یاندنی په‌یام‌و ئاڕاسته‌كان، به مه‌به‌ستی دروستكردنی بیروڕاو چاندنی ئه‌و به‌روبوومه‌ی له دڵی وه‌رگردا، كه ڕاگه‌یاندنكار مه‌به‌ستیه‌تی .
توێژه‌رانی بواری ڕاگه‌یاندن چه‌ندین پێناسه‌یان بۆ ڕاگه‌یاندن كردووه‌و به پێویستی ده‌زانم كه هه‌ندێك له‌و پێناسانه باس بكه‌م له‌وانه : ڕاگه‌یاندن بریتیه له بڵاو كردنه‌وه‌ی ڕاستی‌‌و زانیارییه ووردو دروسته‌كان، به مه‌به‌ستی رۆشنكردنه‌وه‌ی هزری خه‌ڵك‌و دروست كردنی بڕوا لای خه‌ڵكی . یان به واتایه‌كی تر بریتیه له په‌خش كردنی ڕاستیه‌كان‌و هه‌واڵ‌و بیروڕاكان له ئامرازه جیاجیاكانی ڕاگه‌یاندندا . به مه‌به‌ستی لێ حاڵی بوون‌و قه‌ناعه‌ت پێهێنان‌و ڕاكێشانی لایه‌نگری، له‌گه‌ڵ دروستكردنی شاره‌زایی‌‌و هۆشیاری لای وه‌رگر . له دوای ئه‌م پێشه‌كیه، ئیتر كاتی ئاشكرا كردنی مه‌به‌ست هاتووه كه لێره‌دا ده‌مانه‌وێت توێژینه‌وه‌یه‌كی كورت له باره‌ی به‌ڕێز مامۆستا ئه‌حمه‌د كاكه مه‌حمود له دیدگای كاری ڕاگه‌یاندندا بكه‌ین به هه‌موو كه‌ناڵه جۆراوجۆره‌كانیه‌وه . مامۆستا ئه‌حمه‌د هه‌ر له ساڵی 1979ه‌وه كاتێك ڕژێمی به‌عس به هه‌موو جۆرو شێوازه‌كانی دڕه‌نده‌یی خۆی په‌لاماری گه‌لی كوردو موقه‌ده‌ساتی ئیسلامیدا، جه‌نابی مامۆستا له ڕێگای میمبه‌ری مزگه‌وته‌كانه‌وه، كه‌وته ڕوبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی ئه‌و شاڵاوه‌ی به‌عسیه‌كان، كه قاودانی سیاسه‌ته شۆڤینیه‌كانیان دژ به كوردو دژ به ئایینی پیرۆزی ئیسلام، ووته‌كانی جه‌نابی مامۆستا به ڕاده‌یه‌ك كاریگه‌ریان له‌سه‌ر بیسه‌ر هه‌بوو، كه ئه‌و كه‌سه‌ی جارێك ئاماده‌ی ووتاره‌كانی ببوایه، ده‌یانجار حه‌زو ئاواتی ئه‌وه بوو، كه مامۆستا بچێته‌وه سه‌ر میمبه‌ره‌كه‌و ووتارێكی‌تر پێشكه‌ش بكات، هه‌ر ئه‌م هه‌نگاو كاریگه‌ریه‌ی ووته‌كانی بوونه جێگای نیگه‌رانی به‌عسیه‌كان‌و بۆیه هه‌ر له‌و ساڵه‌دا، له ماڵه‌كه‌ی خۆیدا، هاشاوڵی دڕه‌ندانه‌ی خۆیان برده‌سه‌ری‌‌و ده‌ستگیریان كردو بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێك بێ سه‌روشوێنیان كرد، دواتر به هه‌وڵی دۆست‌و گوشاری جه‌ماوه‌ر ئازاد كرا، له دوای وێرانكردنی خورماڵ به‌هۆی شه‌ڕی ماڵ كاول كاری عێراق‌و ئێرانه‌وه، جه‌نابی مامۆستا ئه‌حمه‌د به‌ڕه‌حمه‌ت بێت، له شارۆچكه‌ی سیروان نیشته‌جێ بوو، له‌گه‌ڵ كاری ڕێكخستنی لاوان بۆ جیهاد له دژی ڕژێمی به‌عس، كه‌وته ووتار خوێندنه‌وه له مزگه‌وتی جامیعه‌ی سیروان، ئیتر لاوان‌و هۆگرانی ووته به پێزو ڕاست بێژییه‌كانی بوونه هۆی كۆكردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌رێكی زۆر له شوێنه جیاجیاكانی ناوچه‌كه‌دا، له دوای ساڵی 1987 جه‌نابی مامۆستا كاتێك له‌گه‌ڵ مامۆستا مه‌لا عوسمانی موفه‌سیرو موجاهید به ڕه‌حمه‌ت بێ كۆچیان كردو بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌كی چه‌كدار دژ به ڕژێمی به‌عس له كوردستاندا ڕاگه‌یه‌نراو جگه له‌وه‌ی مامۆستا له‌ناو موجاهیداندا ووتاری ده‌خوێنده‌وه‌و هانی موسڵمانانی ئه‌دا بۆ جیهاد له دژی به‌عس و دامه‌زراندنی یه‌كه‌مین نوسینگه‌ی ڕاگه‌یاندنی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی وه‌ك قه‌ڵه‌مێكی به بڕش‌و خاوه‌ن بیری ڕووناك له گۆڤاری ده‌نگی باوه‌ڕدا كه‌وته بڵاوكردنه‌وه‌ی بیروڕاكان‌و ڕۆشنكردنه‌وه‌ی بیری ئیسلامی‌‌و فقیهی ئیسلامی به‌شێوازێك كه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی سه‌رده‌م‌و بارودۆخه‌كه بێت، هه‌روه‌ها له دوای ساڵی 1989ه‌وه به‌ڕێزی به زنجیره‌یه‌ك ووتار كتێبی ئاشتی له ئیسلامدا له گۆڤاری ڕاپه‌ڕیندا بڵاو كرده‌وه، كه یه‌كێك بوو له‌و گۆڤارانه‌ی كه بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی له ده‌ره‌وه‌ی ووڵات بڵاوی ده‌كرده‌وه، له دوای ڕاپه‌رینیش كاتێك بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی له كوردستاندا بنكه‌و باره‌گاكانی وه‌ك سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كانی‌تری كوردستان كرده‌وه، دواتر هه‌ڵبژاردنه گشتی‌یه‌كانی‌كوردستان هاتنه ئاراوه، به‌ڕێزی وه‌ك كه‌سێكی كارامه‌و ڕه‌نگ ڕێژی سیاسه‌تی گشتی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی له زۆرێك له ناوچه‌كانی كوردستاندا كۆڕو سمیناری جه‌ماوه‌ری به‌رفراوانی ئه‌نجامداو له‌و كۆڕو سیمینارانه‌دا، به ڕاشكاوی ئاماژه‌یدا به‌وه‌ی كه پێویسته كورد وه‌ك گه‌لانی دونیا یان ده‌بێت خاوه‌نی ده‌وڵه‌ت بێت یان ده‌بێت مافی ویلایه‌تی (فیدرالیه‌ت) هه‌بێت وه‌ك مافێكی سروشتی خۆی، له به‌رواری (11/4/1992) كه ڕۆژنامه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی له دایك بوو، جارێكی‌تر قه‌ڵه‌می مامۆستا ئه‌حمه‌د وه‌ك ڕۆژانی خه‌باتی شاخ كه‌وته نووسین‌و تا ساڵی 1996 كه خۆی بووه به‌رپرسی ڕاگه‌یاندنی ناوه‌ندی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی كه ئه‌و كات خاوه‌نی چه‌ند كه‌ناڵێكی ڕاگه‌یاندن بوو له‌وانه ڕادیۆو ته‌له‌فزیۆن‌و گۆڤار، له ڕادیۆو ته‌له‌فزیۆندا به‌ڕێزی هه‌فتانه به‌رنامه‌یه‌كی تایبه‌تی پێشكه‌ش ده‌كرد ئیتر جگه له نووسینی به‌یاننامه‌و ڕاگه‌یه‌نراوه‌كانی مه‌كته‌بی سیاسی ده‌ر ده‌كرد‌و هه‌روه‌ها بڵاوكردنه‌وه‌ی چه‌ندین فه‌توای هاوچه‌رخ .
له گۆڤاری جه‌ماوه‌ردا كه خۆی خاوه‌نی ئمتیازی بوو، هه‌فتانه له‌لایه‌ن ناوه‌ندی ڕاگه‌یاندنی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی‌یه‌وه، ده‌رده‌كرا، كه كۆمه‌ڵێك پێنووسی به تواناو كارامه له‌و گۆڤاره‌دا كاریان ده‌كرد، مامۆستا به ڕه‌حمه‌ت بێت وه‌ك كه‌سێكی ئه‌كادیمی چه‌ندین بابه‌تی له بواری فیكری ئیسلامی هاوچه‌رخدا بڵاوكردۆته‌وه، له ساڵی 1999ش كاتێك به‌ڕێزی له پۆستی ناوه‌ندی ڕاگه‌یاندنه‌وه گوازراوه‌ته‌وه، بۆ پۆستی مه‌كته‌بی بانگه‌وازو ڕێنوێنی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی بۆته خاوه‌نی ئیمتیازی گۆڤاری (مناره) كه ئه‌و كات ده‌ركراوه، كه ئه‌گه‌ر چاوێكی خێراش به‌و گۆڤاره‌دا بگیرێن ئه‌وا ده‌یان بابه‌تی جۆراوجۆر به‌ر دیدی خوێنه‌ر ده‌كه‌ون كه به پێنووسه به بڕشته‌كه‌ی مامۆستا ئه‌حمه‌د نوسراون، مامۆستا ئه‌حمه‌د جگه له‌وه‌ی وه‌ك نووسه‌رێكی به توانا له ڕاگه‌یاندنه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیدا كاری كردووه، چه‌ندین بابه‌ت‌و فه‌توانامه‌ی نوسیوه وه‌ك زنجیره نامیلكه‌كانی جیهاد كردن‌و خواپه‌رستی‌و چه‌ندین فه‌توای هاوچه‌رخی داوه وه‌ك نامیلكه‌ی ڕێزی به‌یعه‌ت له ئیسلامدا‌و ئیسلام‌و په‌رله‌مان‌و هه‌ڵبژاردن، ، گۆرانی‌‌و مۆسیقا، چاره‌نووسی ژنان‌و ئه‌وانه‌ی مێرده‌كانیان چاره‌نووسیان نادیاره. كه تا ئه‌و كات هیچ كه‌س‌و لایه‌نێك نه‌یده‌توانی خۆی له قه‌ره‌ی وه‌ها بابه‌ت گه‌لێكی حه‌ساس بدات، مامۆستای كۆچ كردوو جگه له‌وه‌ی كه خاوه‌نی ئیمتیازی ئه‌و گۆڤارانه بووه كه ناومان بردن هه‌تا ساڵی 2005 خاوه‌نی ئیمتیازی ڕۆژنامه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامیش بووه، جگه له‌و هه‌موو ئه‌ركانه‌ی ڕاگه‌یاندنیش مامۆستای به‌ڕێز سه‌رگه‌رمی نوسینی ته‌فسیری ڕامان له ماناو مه‌به‌ستی قورئان بووه، هه‌روه‌ها كتێبی عه‌قیده‌ی ئیسلامی له‌سه‌ر ڕێڕه‌وی ئه‌هلی سوننه‌و جه‌ماعه‌ی نووسیوه به‌ڵام به داخه‌وه كۆچی له ناكاوی ڕێگای پێ نه‌دات ئه‌و كتێبه ته‌واو بكات، ئه‌مه جگه له كتێبێكی سه‌ربه‌خۆ له‌سه‌ر ئافره‌تان، ئه‌وه‌شمان له بیر نه‌چێت، كاتێك كۆمۆنیسته هه‌تیوه‌كانی كوردستان، تیروتوانجی ناڕه‌وایان ده‌گرته ئیسلام، مامۆستا به‌ڕێز چ به بابه‌تی زانستی چ به نامیلكه وه‌ڵامی ده‌م كوتكه‌رانه‌ی ده‌دانه‌وه، سه‌ڕه‌رای ئه‌مانه‌ش مامۆستای به‌ڕێز له بواری ڕۆژنامه‌گه‌ری ئه‌له‌كترۆنیشدا خاوه‌نی قه‌ڵه‌مێكی بوێر بووه، چه‌ندین بابه‌تی گرنگی له‌سه‌ر تۆڕی ئه‌نته‌رنێت بڵاوكردۆته‌وه، تا ڕۆژی 25/1/2007 وه‌ك كه‌سێكی‌به ئه‌زموون، وه‌ك قه‌ڵه‌مێكی به ویقار ڕووپه‌ڕی ڕۆژنامه‌و گۆڤاره‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی ده‌نه‌خشاند له بواری ته‌له‌فزیۆن‌و ڕادیۆشدا وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا هه‌میشه ده‌نگێكی بیستراو بوو، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی یه‌كێك بووه له وتاربێژه سه‌ركه‌وتووه‌كانی كوردستان، گه‌وهه‌ری كتێبخانه‌كانی كوردستانیش بووه، هه‌زاران ڕه‌حمه‌ت له گیانی پاكی ئه‌م شاسواره‌ی كاروانی قه‌ڵه‌م وجیهاد.
