ئایەتى (104) ى النساء و ڕوونکردنەوەیەک.!

( وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ..).

ئەم ئایینى پیرۆزى ئیسلامە، کۆتا ئایینە، وە کاکڵەو پوختەى هەموو ئایینە ئاسمانییەکانە، وە خاوەنى دەستورو یاساى تایبەتى خۆیەتى، وە دەبێ پەیڕەوکارو شوێنکەوتوانیشى خۆیان یەکلا بن بۆى، وە هەمیشە شیعارو دروشمى ئەو هەڵگرن و هیچى دیکەى تێکەڵ نەکەن، دەبێ (نادیى)و جێى خڕبوونەوەیان بۆ چارەسەرى کێشەکان جودا بێ، دەبێ ئیقتیصادو ئابوورى جیاواز بێ، دەبێ تابتوانێ سازش لەگەڵ ناحەزانى ئاییندا نەکا، دەبێ (کیان)و بوونى خۆى بپارێزێ، ناسنامەى خۆى لە کیس نەدا، شیاوى باسە ناسنامەى بڕوادارانیش تەنها مەفهوم و ماناى (لا إله إلا الله)ى لە خۆ گرتووە، هەوڵ و کۆششەکانى هەر لە بن (إن الحكم الا لله)دا دەبینرێتەوە، لەو کۆڕو جێ دانیشتنانەى کە دژ بەئایینەکەى ئەون نا بینرێتەوە، لەو جێگایەدا کە بێ حورمەتیى و ڕیسوایى و سوکایەتى بە موسوڵمانان و ئایەتەکانى خوا دەکرێ، بەجێى دێڵێ و نزیکى ئەو جێگایە نابێتەوە کە ڕێز لە بنەما ئیسلامییەکانى تێدا نەگیرێ، ئەم ئایەتى: (وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ..)، کت و مت ئەو ڕاستیانە ڕادەگەیەنێ .

جا بۆ شیتەڵ کردنەوەو تەفسیرەکەى، دەبێ سەر لە تەفسیرە متمانە پێکراوەکان بدەین، بۆ نموونە:

1- پێشەوا تەبەرى: ئیبن جەریر – ڕەحمەتى خواى لێ بێ – دەڵێت :(وقد نزل عليكم إن جالستم من يكفر بآيات الله، ويستهزأ بها، وأنتم تسمعون آيات الله يكفربها ويستهزأ بها كما عصوه باستهزائهم بآيات الله فقد آتيتم من معصية الله نحو الذي اتوه منها، فأنتم إذا مثلهم في ركوبهم معصية الله)، واتە: خوا فەرمانى بۆ ناردوون کە کاتێ دانیشتن لەگەڵ ئەوانەدا کە نکوڵى، وە یان گاڵتە بە ئایەت و نیشانەکانى ئەو دەکەن، دەبێ دەست بەجێ هەڵسن و لەوان دوور کەونەوە، جا ئەگەر لە لایان هەڵنەسان و بەجێتان نەهێشتن، ئەوە ئێوەش وەک ئەوان حسابتان بۆ دەکرێ، چونکە دەبوو لێیان قبوڵ نەکرابا ئەو جۆرە بێژانە لەزاریانەوە دەرچێ، جا لە حاڵێکا ئێوە بەرهەڵستتان نەکردن و ڕەدتان نەدانەوە، جا ئێوەش وەک ئەوان دەبن لە ڕۆژى بەرێ و ئێستادا، وە هەمان سەرچاوە دەڵێ: (في هذه الآية الدلالة الواضحة على النهي عن مجالسة أهل الباطل من كل نوع، من المبتدعة والفسقة، عند خوضهم في باطلهم..) وە هەروەها لە ئایەتى (الأنعام: 68): (واذا رأيت الذين يخوضون عن آياتنا فأعرض عنهم حتى يخوضوا في حديث غيره..) تەبەرى دەڵێ: ( كان المشركون إذا جالسوا المؤمنين وقعوا في النبي ﷺ والقرآن فسبوه واستهزأوا به، فأمر الله أن لا يقعدوا معهم حتى يخوضوا في حديث غيره..) واتە: کاتێ هاوبەشدانەرەکان لەگەڵ بڕوادارەکاندا دانیشتبان، کەڵبەیان دەگیراندە پێغەمبەرو  ﷺ قورئان، وە جنێوو سوکایەتیان پێ دەوتن، جا خوا فەرمانیدا، تا ئەوان سەرگەرمى ئەو قسەو قسەڵۆکانە دەبن ئێوە لەگەڵیان دا مەنیشن، خۆ ئەگەر وازیان لێ نەهێنان، ئەوجار تەحرێکى دیکەیە.

2-  ئیمامى ئیبن کەسیر – رەحمەتى خواى لێ بێت – دەڵێ : (وقد نزل عليكم في الكتاب .. إنكم إذا مثلهم..) أي: إذا إرتكبتم النهي بعد وصوله إليكم، ورضيتم بالجلوس معهم في المكان الذي يكفر فيه بآيات الله وينتقص بها وأقررتموهم على ذلك، فقد شاركتموهم في الذي هم فيه.. كما جاء في الحديث الذي جاء في المسند: ((من كان يؤمن بالله واليوم الاخر فلا يجلس على مائدة يدار عليها الخمر)).( رواه الحاكم في المستدرك، وقال: هذا حديث صحيح على شرط مسلم ولم يخرجاه. وصححه الألباني في مشكاة المصابيح، برقم: 4477. ) واتە: پاش ئەوەى ڕێتان لێ گیرا بۆ دانیشتن لەو جۆرە کۆڕەدا، ئەگەر هێشتا هەر گوێتان بۆ گرتن و لە لایان هەڵنەسان و ددانتان بە قسەکانیاندا نا، ئەوە بێگومان هاوبەشیتان کردوون لە بە درۆ خستنەوەو گاڵتەکردن بە نیشانەکانى ئێمە، وەک لە فەرموودەدا هاتووە: هەر کەسێ بڕواى بە خواو بە ڕۆژى بەرێ ببێ، نابێ لەسەر مائیدەو مێزى عەرەق  خواردنەوەدا دابنیشێت.

3-  شێخ عبد الرحمن السعدی خاوەنى ( تیسیر الکریم الرحمن ) دەڵێ: (...أن إذا سمعتم آيات الله يكفر بها و يستهزا بها..) أي يستهان بها، وذلك أن الواجب على كل مكلف في آيات الله، الإيمان بها وتعظيمها وإجلالها.. وكذلك المبتدعون على إختلاف أنواعهم، فإن إحتجاجهم على باطلهم يتضمن الإستهانة بآيات الله، بل وكذلك يدخل فيه حضور مجالس المعاصي والفسوق).
مەبەست بە (يستهزأ بها) سوکایەتى کردنە بە ئایەت و نیشانەکانى خوا، ئیتر بە زمان، یان بە نوسین، وە یان بە ڕادیۆو تەلەفزیۆن، بە تایبەت ئەمڕۆ جنێو دان  بە ئیسلام و موسڵمانان حەڵاڵ کراوە، هەر جارەى بە تۆمەت بارکردنیان بەو شتەوە کە بەدڵى ئەوان نیەو مامۆستا کانیان پێى قایل نین !!.

4-  لە کتێبى (مجموعة التوحيد)دا  هاتووە: (إن معنى الاية على ظاهرها، وهو أن الرجل إذا سمع آيات الله يكفر بها ويستهزأ بها فجلس عند الكافرين المستهزئين من غير إكراه ولا إنكار ولا قيام عنه حتى يخوضوا في حديث غيره، فهو كافر مثله، وإن لم يفعل فعلهم، لأن ذلك يتضمن الرضي بالكفر والرضي بالكفر كفر. وبهذه الآية إستدل العلماء على أن الراضي بالذنب كفاعله، فإن إدعى إنه يكره ذلك بقلبه لم يقبل منه، لأن الحكم على الظاهر، وهو قد أظهر الكفر فيكون كافرا )، واتە: ئەم ئایەتە مانا ئاشکراو ڕواڵەتیەکەى لێ دەگیررێ، بێ دەسکاریى و تەئویل، کە لە هەر جێگایەکدا سوکایەتى و بێحورمەتى بەرامبەر بە ئایەتەکانى خوا کرا، هەر کەسێ لەوێ بێ دەبێ ڕوو بەڕووى بوەستێ، ئیتر هەرچەندەى پێ دەکرێ، بەڵام ئەگەر بە ئارەزوو دەسەڵاتى خۆى بێ دەنگ بوو هەر هیچ نەبێ هەڵنەساو بەجێى نەهێشت و ڕووى لێ وەر نەچەرخان، ئەویش وەک ئەوان کافرو بێ ئایین دەبێ، چونکە زانایان دەڵێن: ئەو بێدەنگییە ئەوە ماناى رازى بوونە بە کوفر، دەى رازی بوون بە کوفر، کوفرە.! وە دەڵێن: ئەم ئایەتە بەڵگەیە لەسەر ئەوەى کە ڕازى بوون بەگوناه و تاوان وەک ئەوکەسە وایە کە گوناهەکەى کردووە، ئەگەر چى بەدڵیشى پێى ناخۆش بێ، چونکە داوەرى بە پێى ڕواڵەتە.
بە عومەرى کوڕى عبدالعزیزیان ڕاگەیاند –ڕەحمەتى خواى لێ بێ- کە هۆزێ شەراب و عەرەق دەخۆنەوە، ئەویش فەرمانى دا بەشەلاق و جەڵدە لەهەموویان بدرێ، پێیان وت: بە ڕۆژوویشیان تێدایە، فەرمووى: لەوەوە دەست پێ بکەن، ئەى ئایەتى: (وقد نزل علیکم..) یان نەبیستووە؟ واتە :چونکە لەگەڵیان دانیشتووە، ئەویش وەک ئەوان وایە.

5- ئیبن تەیمیە - ڕەحمەتى خواى لێ بێ- دەڵێ: (تغيير المنكر يكون تارة بالقلب، وتارة باللسان، وتارة باليد، فأما القلب فيجب بكل حال، اذ لا ضرر في فعله، ومن لم يفعله فليس هو بمؤمن، و قيل لإبن مسعود : من ميت الاحياء؟ فقال: الذي لايعرف معروفا ولا ينكر منكرا).(الفتاوى 28/127. )
کەوابوو دەبێت ئەو کەسانەى کە ئیدعاى باوەڕ دەکەن هەر هیچ نەبێ لە دڵدا زۆر بێزار بن لەو قسەو قسەڵۆکانە ئەوان دەیکەن، جا ئەگەر دڵیشى دا نەچڵەکاو وەک هەر هیچ نەبوبێ، ئەوە بێگومان ئەو کەسە موسڵمان نیە، هەرچەندە خۆیشى بە موسڵمان بزانێ.

6– ئیمامى قورتوبى - ڕەحمەتى خواى لێ بێ – دەڵێ : ( إنكم إذا مثلهم..) أى: (من لم يجتنبهم فقد رضي فعلهم، والرضي بالكفر كفر، فكل من جلس في مجلس معصية ولم ينكر عليهم يكون في الوزر سواء، فإن لم يقدر على النكير فينبغي أن يقوم حتى لا يكون من أهل هذه الاية). واتە: هەرکەسێ لێیان دوور نەکەوێتەوە، بێگومان بەو ئیشەى ئەوان ڕازى بووە، لە کاتێکدا ڕازى بوون بە کوفر دەبێتە کوفر، جا کەوابوو هەرکەسێک لە کۆڕى ناشەرعیدا دانیشت و نکوڵیى و بێزارى لێ دەر نەبڕێت، ئەوە لە گوناه و تاواندا یەکسان دەبن، ئەگەر نەیشیتوانى بێزارى ڕابگەیەنێ دەبێ هەڵسێ و بەجێیان بهێڵێ.

کاتێکیش خەڵکى (یەمامە) لەئایین وەرگەڕانەوە، (خالیدى کوڕى وەلید) سوپایەکى ناردو وتى: هەرکەسێکتان بەردەست کەوت بیگرن، دەرەنجام (23) کەسیان لێ گرتن، لە نێوانیاندا (مەجانم) ناوێک هەبوو، ناردى هێنایان و وتى:ئەى خالید! خۆت ئەزانى من هاتمە خزمەت پێغەمبەر ﷺ و پەیمانم دایە لەسەر ئیسلامەتى، وا ئەمڕۆیش لەسەر ئەو پەیمانەم، جا ئەگەر ئەمڕۆ (موسەیلەمە)مان لەناودا پەیدا بووبێ، ئەوە تاوانى لەسەر خۆیەتى و منیش بەریى و بێزارم لەو کارەى ئەو، (خالید)یش پێى وت: ئەمڕۆ وازت لەوەى دوێنێ هێناوە، ئەگینا چۆن دادەنیشى بەبێ دەنگ لەلاى (موسەیلەمە)دا، کە داواى پێغەمبەرایەتى دەکات؟ دەرەنجام چاوپۆشى لێ کرد، بەڵام بەڕاستى دڵم شتێکى تێدایەو ناڕوا لەبەرامبەر ئەو کردەوەتەوە.

(سيد قطب)یش – ڕەحمەتى خواى لێ بێ- لە کتێبى (طريق الدعوة في ظلال القران) دا دەڵێ: ( مجرد الاعتراف بشرعية منهج أو وضع أو حكم من غير صنع الله، هو بذاته خروج من دائرة الاسلام، فالاسلام هو توحيد الدينونة له دون سواه)، تەنها ددان نان بەشاییستەى پرۆگرامێک، یان هەر بڕیارێک بێجگە لە بڕیارەکانى خوا، ئەوە خۆى بۆ خۆى دەرچوونە لە بازنەى تەسلیم بوون بۆ خوا، چونکە ئیسلام بە یەککردنى ملکەچیى و دیندارى تەنها بۆخوا دەبێ.

7- (في ظلال القرآن) بەسەر ئایەتى (68)ى سوورەتى (الأنعام)دا دەڵێ: ئەوەى کە خوا لە سوورەتى (النساْ ) بۆ پێغەمبەرى ﷺ نارد: (وقد نزل عليكم في الكتاب أن إذا سمعتم آيات الله يكفر بها..) هێماو ئاماژە بەم ئایەتە: ( و إذا رأيت الذين يخوضون في آياتنا فأعرض عنهم حتى يخوضوا في حديث غيره، وأما ينسينك الشيطان فلا تقعد بعد الذكرى مع القوم الظالمين ) دەکات، واتە : ئەى موحەممەد هەر ئەو کاتەى کە لە مەککەدا بووى، پێم ڕاگەیاندیت کە هەرکات لە کۆڕو دانیشتنێکدا سووکایەتى بە ئایەتى من کرا، گورج هەڵسەو ئەوێ بەجێ بهێڵەو ڕویان لێ وەرچەرخێنەو پشتیان لێ هەڵ بکەو ڕویان مەدەرێ، چونکە هەر ئەوەندەت پێ وتراوەو هەر ئەوەندەیشت بۆ دەکرێ، بەڵام ئەمڕۆ کە هاتیتە مەدینەو سوپاو لەشکرو هێزو وزەت بەرپا بوو، تەنها بێزاریى و نکوڵى لە ڕووى دوژمنان و قڕەقڕ کەراندا بەس نیە، ئێستا مۆڵەتى (قیتال و جیهاد) دراویى و دەبێ بە هێزو وزە ڕەتیان بدرێتەوە، تا ئەو دەمەى کە فیتنەو وەیشومە تەسلیم دەبێ و مل ڕا دەکێشێ بۆ بڕیارەکانى خوا، وە ئایین و ئاییندارى تەنها بۆ ئەو دەبێ، وە دەستورو یاسا تەنها دەستورو یاساى ئەو دەبێ، وە هێزو سوپاو لەشکر هەر هى ئەو دەبێ، وە حوکم و سوڵتەو دەسەڵات و بڕیار هەمیشە بۆ ئەو دەبێ، وە عیززەت و شەوکەت و بڵندیى و بەرزیى و شکۆمەندى هەتا هەتایى بۆ ئەو دەبێ، وە باڵا دەستیى و دەست ڕۆیى هەر بۆ ئەو دەبێ، تا دەگاتە ئەو کاتەى هیچ کەس جورئەت ناکات ناوى خواو ئایینەکەى بە خراپ ببا، نەوێرى پلارو توانج و تانەو تەشەر لە قورئان و بەرنامەکەى ئەو بدا، ئەمەیە خوا پێغەمبەرى بۆ دەنێرێ بۆ مەدینە، ئەویش پیاو دەبێ هەق بڵێ بە هەموو شێوەیەک هەوڵآ بڵاوبونەوەى ئەو ئایینەى دا، چ بە نامە نوسین بۆ پاشاو ئەمیرو کوێخاى هۆزو عەشیرەتەکان و هەر دەستەڵاتدارێکى دیکە لەو دەڤەرەدا، بەڵام بۆ پاراستنى ئەو بانگەیش سوپاو هێزى یەدەکى ئامادەکرد.

هەڵوێستەیەک:
ئایا واز هێنان لە شەریعەت و بەرنامەى خوا – وەک یاساى ژیان – ئیستهزاو بێ حورمەتى و سوکایەتى بەو نیە.؟
ئایا دەستکێشانەوە لە ئیسلام – وەک ئایینى خلوق و سلوک و ڕەوشت بۆ ئادەمیزاد – لەهوو لەعب کردن نیە پێى.؟!
ئایا وەلانانى شەریعەتى خوا – وەک یاساو دەستور بۆ وڵات – ئیستخفاف و بە سوک سەیرکردن نیە.؟
ئایا دەمکوتان لە کارە (غیب)یەکانى خوا، قسەو بێژەى سوککردن نییە.؟!
ئایا بەکەم دانانى (زەکات)و پلە کەم کردنەوى نوێژو لاقرتێ بە حەیاو خولق و عیففەت، وە پاڵدانى ئەوانە بە کۆمەڵگەى جوتیارو کشتوکاڵکاران و ئیقتاع و بورجوازیەت، بێ حورمەتى نییە بەرامبەر بە ئیسلام.؟
ئایا هەڵوەشاندنەوەى ئەو شەرم و شکۆو ڕێزەى لە نێوان ژن و مێرددا هەیە ئیهانە نییە بە ئاینى ئیسلام.؟
ئایا داواى هەڵوەشاندنەوەى یاساکانى (الأحوال الشخصية)و هەوڵدان بۆى، لیخنکردنى ئیسلام نییە.؟
ئایا قایل بوون بەو ڕێزو کەرامەتەى بۆ ژنان دانراوە بە کۆت و زەنجیر بۆیان، پوچەڵ کردنەوە ئایین نییە.؟
ئایا ڕازى نەبوون بە ئیسلامیى سیاسیى و کورت کردنەوەى لە ڕۆژوو هەندێ تقوس و ڕموزدا بێ ڕێزیى و سوکایەتى نییە بە ئیسلام.؟
جا کەوابوو دانیشتن و پێکەوە ژیان لەگەڵ هەڵگرانى ئەو جۆرە بیرۆکانەدا دەبێ لە ئیسلامدا چۆن بێ.؟!
ئەمانەو چەندین پرسیارى تر، بە پشتیوانى خواى بە دەسەڵات لە بابەتى داهاتوودا (وریابە گوێ بیستى ئەم حاکمانە نەبی) وەڵامەکەى وەردەگریتەوە، ئەگەر چى بە تەنها سەرنجێک لەم نوسینەدا وە دەست دەکەوێ ، ئیتر خوا پشتیوانى هەموان بێ.

ئەحمەد كاكه مەحموود