وریابە !  گوێبیستى ئەم حاکمانە نەبی .!

یاساو دەستوورو بەرنامەى وڵات – لە فەرهەنگى ئیسلامیدا – هەر دەبێ بە پێى قورئان و فەرموودە لە بێژنگ دراوەکان بێ، گوێڕایەڵیى و ئیتاعەى (حاکم)و بەڕێوەبەرى وڵاتیش پا بەندە بە ئەندازەى پابەندبوونى ئەو (حاکم)و فەرمان بە دەستانەیە بە بەرنامەى ئیسلامەوە، بۆیە هەر کات  لێیان لاداو لاڕێ بوون، ئیتر لەو دەمەدا بە گوێکردن و بەڵێ بۆ کردنیان و جێبەجێکردنى فەرمانیان حەرام و قەدەغە دەبێ، ئەگینە - ئەو گوێگرو ئەرێ کارە بۆقسەیان – وەک ئەوان دەبێ، وەک خواى گەورە لە سوورەى (6/121 )دا دەفەرمووێت: (...وإن أطعتموهم إنكم لمشركون).

1- (ئیبن کەسیر) لە تەفسیرەکەیدا دەڵێ: (أي حيث عدلتم عن أمر الله لكم وشرعه إلى قول غيره فقدمتم عليه غيره، فهذا هو الشرك، كقوله تعالى: (إتخذوا أحبارهم و رهبانهم أرباباً من دون الله..) واتە: بۆ هەر جێگاو شوێنێکى تر لە بڕیارو شەریعەتى خوا لابدەن و، قسەو وتەى کەسێکى دى وەرگرن، ئەوە فەزڵى ئەو کەسەتان بەسەر وتەو بڕیارى خوادا داوە، دیارە ئەمەیە شیرک و هاوبەش دانان بۆ خواو لادان لەبەرنامەى ئەو، چونکە ئەو کاتەیش زاناکانى جوولەکەو گاور هەرئەوەندەیان دەکرد: کە لە قسةى خوا لایان دەداو، بۆ خۆیان حەڵاڵ و حەرامیان دەکرد، وەک ئیمامى تیرمزیى لەتەفسیرى ئەو ئایەتەدا: (وإن أطعتموهم إنكم لمشركون) ئەم فەرموودەیە دێنێ: ((عن عدي بن حاتم أنه قال: يارسول الله ماعبدوهم، فقال: بلى إنهم أحلوا لهم الحرام، وحرموا عليهم الحلال، فاتبعوهم، فذلك عبادتهم إياهم)).( ضعيف، رواه الترمذي، وابن جرير، والبيهقي، من طريق غطيف بن أعين، وهو ضعيف. ) عەدى دەڵێ: ئەى ڕەسولى خوا! کوا.؟ خۆ ئەوانە نایان پەرستن و سوژدەیان بۆ نابەن.؟ فەرمووى: کاتێ ئەوان حەڵاڵیان بۆ حەرام کردن و، حەرامیان بۆ حەڵاڵکردن ئەمانیش ئەرێ و بەڵێیان بۆکردن، ئەوە پەرەستویانن.

2- ئیمامى (قورتوبى)یش لەتەفسیرى ئایەتەکەدا بەم جۆرە دەڵێ: (فدلت الآية على ان من استحل شيئا مما حرم الله تعالى صار به مشركا، وقد حرم الله سبحانه الميتة نصا، فإذا قبل تحليلها من غيره فقد أشرك) ئەم ئایەتە پەنجەى خستە سەر ئەوە کە هەر کەسێ شتێ لە حەرام کراوەکانى خوا حەڵاڵ بکات، پێی دەبێتە موشریک و هاوبەش دانەر.

3- تەفسیرى (روح المعانى) هەر لە تەفسیرى ئەو ئایەتەدا دەڵێ: (وإن أطعتموهم – في استحلال الحرام – إنكم لمشركون، ضرورة أن من ترك طاعة الله تعالى إلى طاعة غيره واستحل الحرام واتبعه فى دينه فقد أشركه به تعالى، بل آثره عليه سبحانه). ئەگەر لە حەڵاڵکردنى هەر حەرامێکدا ئیتاعەیان بکەن، ئەوە ئێوەش وەک هاوبەش دانەرەکانن، چونکە هەرکەسێ لەبەر خاترى ئەم و ئەو وازبێنێ لەفەرمانى خواو حەرام حەڵاڵ بکاو پەیڕەوى ئایین و بیروباوەڕى ئەو بکا، بەڕاستى ئەوە هاوبەشى داناوە.

پێغەمبەرى سەروەریشمان محەمەد ﷺ دەفەرموێت:

أ. ((من أمركم من الولاة بمعصية فلا تطيعوه)).( حديث حسن، حسنه الألباني في السلسلة الصحيحة، برقم: 2324.) هەر کار بەدەست و سەرپەرشتیارێکتان فەرمانى بە گوناح و تاوانێ پێ کردن، ئێوە گوێ بیستى نەبن.

ب. ((طاعة الامام حق على المرء المسلم، مالم يأمر بمعصية الله، فاذا أمر بمعصية الله فلا طاعة له)).( حديث حسن، حسنه الألباني في صحيح الجامع، برقم: 3907.)
دەبێ هەر مرۆیەکى موسڵمان ئیتاعەى پێشەوا بکا، بەڵام بە ئەندازەى پابەندبوونییەوە بە شەریعەت و فەرمانى خوا، جا هەرکات لابداو فەرمان بە سەرپێچى خوا بکا، ئەوە گوێڕایەڵى بۆ نییە.

ج. ((سيلي أموركم بعدي رجال يطفؤن السنة، و يعملون بالبدعة، و يؤخرون الصلاة عن مواقيتها، قال عبد الله بن مسعود: يا رسول الله إن أدركتهم كيف أفعل.؟ قال: تسألني يا ابن أم عبد كيف تفعل.؟ لا طاعة لمن عصى الله)).( سنن ابن ماجه، كتاب الجهاد، باب لا طاعة في معصية الله، حديث : ‏2862‏. صححه الألباني في سنن إبن ماجة، برقم: 2865.) واتە: بەم زووانە کاروبارتان پیاوانێ دەیبەن بەڕێوە کە دەیانەوێ سوننەت و ڕێى من بەفووى دەمیان بکوژێننەوەو، کار بە بیدعە بکەن و، نوێژەکان لەکاتى دیارى کراودا دوا دەخەن. عەبدوڵڵا وتى: ئەگەر بگەم بەو ڕۆژە –حاکمى وا پەیدا بێ- چى بکەم.؟ فەرمووى: ئەى (کوڕى ئومى عەبد.!) پرسیارم لەوە لێ دەکەى..؟ ئەمە وەڵامتە: گوێڕایەڵیى و ئیتاعە نییە بۆ هەرکەسێ یاخیى و سەرکێش بێ لە فەرمانى خوا.
بەڵێ.. گەلێ جار پێغەمبەر ﷺ باسى ڕێزو فەزڵى (حاکم) فەرمانڕەوا دەکاو, داواش دەکا لەموسڵمانان کە گوێ بیستیبێ و، تۆزقاڵەیەک لێى دوور نەکەونەوەو، تەنانەت با هەندێ جاریش ستەم بکەن، بەڵام بەو مەرجە خۆیان لاڕێ نەگرن و هەوڵى لاڕێ کردنى کۆمەڵ و کۆمەڵگەیش نەدەن.

د. ((السمع والطاعة على المرء المسلم فيما أحب وكره، مالم يؤمر بمعصية، فأذا أمر بمعصية الله فلا سمع ولا طاعة)).( صحيح البخاري، كتاب الجهاد والسير، باب السمع والطاعة للإمام، حديث : ‏2816‏.) واتە: مرۆى موسڵمان دەبێ گوێ بیست و ئیتاعەى ببێ، چ پێى خۆش بێ و چ پێى ناخۆش بێ، بەئەندازەى پابەندبوونى ئەو سەرکردەیە بەفەرمانى خواوەو، لاڕێ نەبوونى، جا هەر کاتێ فەرمانى بە گوناح و تاوانکارى ناپەسەند کرد، ئەوە بەهیچ شێوەیە گوێ ڕایەڵیى و، ئیتاعەى نامێنێ.

ه. (عوبادەى کوڕى سامت) دەڵێ: ((..أن بايعنا على السمع والطاعة، في منشطنا ومكرهنا، وعسرنا ويسرنا وأثرة علينا، وأن لاننازع الأمر أهله، إلا أن تروا كفرا بواحا، عندكم من الله فيه برهان)).( صحيح البخاري، كتاب الفتن، باب قول النبي صلى الله عليه وسلم: سترون بعدي، حديث : ‏6665‏) واتە: ئێمە بەیعەتى گوێ بیستیى و ئیتاعەمان لەتەک پێغەمبەردا ﷺ بەشێوەیەکى هەمەگیرى – خۆشیى و ناخۆشیى و، تەنگانەو فەرحانەو، هەڵبژاردنى خەڵکى شیاو بۆ فەرماندەو، چەلەحانێ و ململانێ نەکردن بەرامبەر بە فەرماندەى لێ وەشاوە – گرێدا، پێغەمبەر ﷺ فەرمووى: مەگەر کوفرێکى ئاشکرایان لێ بەدى بکەن.

و. پێشەوا (موسلیم) لە (أم الحصین)ـەوە دەڵێ: پێغەمبەر ﷺ لەحەجى ماڵئاواییدا فەرمووى: ((ولو استعمل عليكم عبد يقودكم بكتاب الله، فاسمعوا له وأطيعوا..)).(صحيح مسلم، كتاب الإمارة، باب وجوب طاعة الأمراء في غير معصية، حديث : ‏3510‏. ) ئەگەر "بەندە"یەکیش بکرێ بەفەرماندەو ئەمیرتان، ئێوە هەرگوێ ڕایەڵى بن، بەڵام بەو مەرجە بەکتێبەکەى خوا حوکمتان بکا.

 خوێنەرى بەڕێز:
مەبەستمان لە هێنانى ئەم ئایەت و فەرموودانەو، لەنوسینى ئەم باسەیە ڕوونکردنەوەیەکى سەر پێییە بۆ خوێنەران تا بزانن کە تەواوى ئەو فەرموودانە فەرمان بە گوێ ڕایەڵى (حاکم)ـەکان دەدەن، هەڵواسراون بە (مالم يؤمر بمعصية الله..)، جا کەوابوو ئەوانەى وا هەردەم خەریکى کارى ناپەسەندو، ناشرین و، ناحەزو ناشیاون، ئەوانەى وا بڕوایان فاسید بووە، ئەوانەى وا تۆزقاڵەیەک بەلاى ئیسلامدا نایەن، ئەوانەى وا قایەل نین بە بەرنامەکردنى شەریعەتى ئیسلام, ئەوانەى کە دەیانەوێ هەر ڕۆژەى ناڕۆژێ شتێکى (ئایین) بقرتێنن، ئەوانەى وا گاڵتەو گەمە بە (نوێژو جۆرە خوا پەرستییەکانى تر) دەکەن، ئەوانەى کە زیناو, قومارو, شەراب و، عارەق و، تێکەڵى ژن و پیاو حەڵاڵ دەکەن.؟! ئایا خەڵکانێکى ئاوا ڕەوایەو دروستە، بڵێی: گوێ بیست و ئیتاعەیان دەبێ بکرێ.؟ ئەو پێشەوایانەش کەبە درێژایى مێژوو گلەییان لێ کراوە، کۆمەڵێک بوون ئەندازەیەک سستیان لەنوێژو ئەنجامدانى هەندێ واجبات کردووە، جا کەوابوو: وریابە گوێ بیستى ئەم حاکمانە نەبیت.!

ئەحمەد كاكه مەحموود