پرس و راوێژ لەسەر ژنان و مێرد كردن ؟

نووسین و وەڵامدانەوەی شێخ ئەحمەد كاكە مەحموود

وەڵام/
1- ئەگەر ئافرەتێك نەخۆش بێت، پێویستە داوا خوازەكەی ئاگادار بكات، ئەگینە لە خشتە بردن و چەواشەگەریی و (تدلیس)ـە، ئەوەیش كارێكی حەرامە.
2- ئەگەر ئافرەتێك مەیلی لە (زەواج) بێت، دەتوانێ‌ سەرپەرستیارەكەی ئاگادار بكات، وە سەرپەرستیار بۆی هەیە بە كەسانی صاڵح و چاك بڵێ‌: دەمەوێ‌ كچەكەمت لێ مارە بكەم.
3- ژنان دەتوانن بدەن بە گوێی پیاوی چاك و باشدا كە مارەی بكات.. چونكە خاتوو (خەدیجە) دایكی موسڵمانان خۆی ناردیە لای پێغەمبەر ، هەروەها (عومەر) گوتی بە (ئەبوبەكر) و (عوسمان) یەك لە دوای یەك دەمەوێ‌ (حەفصە)تان لێ‌ مارە بكەم، خوا لە هەمویان ڕازی بێت.
4- ژنێك دەزانێ‌ سك و زا ناكات، پێویستە ئەو كەسە ئاگادار بكات داوای دەكات، چونكە ئەوە (عەیب)ـەو دەبێ‌ پیاو بیزانێت.
5- ژنێك بەر لە مێرد كردن بەهۆی هەر كارێكەوە بێت، كچێنی نامێنێ‌.. ئەگەر پێویست بوو داواكارەكەی ئاگادار بكات لێی.. -وەكو عادەت و باوی دەڤەرەكە- دەبێ‌ ئاگاداری بكات، خۆ ئەگەر شتێكی ئاسایی بوو، دەتوانێ‌ دەنگ نەكات، جا پاش گواستنەوەو تێكەڵی، مێردەكەی حاڵی بكات.
6- هەر كەسێك بیەوێ‌ ئافرەتێك بخوازێ‌، بەر لە داواكردنی دەتوانێ‌ سەرو دەمو چاوو دەست و پێی ببینێ‌، ئەگەرچی هەندێ‌ لە زاناكان دەڵێن: تەنها دەم و چاوو دەست بەسە.
7- ئەگەر باوك و دایك هەر یەكەیان كەسێكیان هەڵبژارد بۆ كچەكەیان، كچەكەیش حەزی لە كەسێكی تر بوو، دەبێ‌ حساب بۆ ڕاو حەزی كچەكە بكرێت، چونكە ئەو تێكەڵیی و هاوسەریەتی ئەو پیاوە دەكات، بە مەرجێ‌ هاوشان و هاوكووف بێت بۆی.
8- نابێ‌ ژنی موسڵمان و ئیماندار، مێرد بە پیاوی كافرو خوا نەناس بكات.
9- ئەو كچانەی خەریكی خوێندنن، ئەگەر داواكاریان هات، هەقە مێردی پێ بكەن، چونكە (زەواج) پڕە لە بەرەكەت و بەرژەوەندی بۆ مرۆڤ و خودا ئاسانكاریی دەكات بۆیان.
10- بە بێ‌ بیانووی شەرعیی، بۆ هیچ ئافرەتێك دروست نییە لە مێرد كردن دوا بكەوێ‌، چونكە خۆ دواخستن لە شووكردن، ئاییندەیەكی تاڵ و تفتی هەیەو پڕ دەبێ‌ لە گیرو گرفت و ناسۆر، سەرەڕای ئەوەیش لادانە لە (فیترەت)ی خودایی.
11- (زەواج) سوننەتی پێغەمبەرانە - علیهم االصلاة والسلام – هیچ كەسێك بێ‌ بیانووی شەرعیی بۆی نییە لەو سوننەتە شەرعیە خۆ كلا بكات.. داستانی ئەو سێ‌ كەسە كە هاتنە ماڵی پێغەمبەر و لە شێوەو ئەندازەی خواپەرستی ئەویان پرسیی و.. یەكێكیان بڕیاریدا: هەرگیز ژن نەهێنێ‌.! پێغەمبەریش ڕەتی بۆچوونەكەی كردەوەو فەرمووی: ((من رغب عن سنتی فلیس منی..)) (صحيح، صححه الشيخ الالباني في إرواء الغليل 1782). باشترین بەڵگەیە بۆ ئەو ڕاستیە، كەوابوو كارێكی نارێك و ناڕەوایە نێرو مێ‌ لەو سوننەتە لابدەن و خۆ پیرو كە نەفت بكەن و بۆ دواییش بە تەنها ژیان بەسەر بەرن.
12- خۆ نمایشكردن لە رۆژنامەكاندا بۆ (زەواج)و مێردكردن، پێچەوانەی عورف و باوی خەڵكانی بە حەیاو بە حیشمەتە.
13- قسەكردن بە تەلەفون لەلایەن (خوازبێنی كارو كچەكەوە) ئەگەر پێویستی (زەواج)ـەكە نەبێت، چاك وایە (وەلی)یەكەی قسە بكات لەگەڵ داواكارەكەیدا.
14- پەیوەندی لە نێوان كچ و كوڕدا.. ئەگەر پێش گواستنەوەو دوای گرێ بەستەكە بێت، هیچ قەیدێكی نییە، خۆ ئەگەر دوای خوازبێنیی و بەر لە گرێَبەستەكە بوو، بەهیچ شێوەیەك دروست نییە، نە كۆبوونەوە لە گەڵیا، نە تەلەفۆن و قسەو حیكایەت و تەماشا كردنی.
15- گەڕانی كچ و كوڕ پێكەوەو سەفەر كردن بۆ ئەملاو ئەولا، پاش گرێَبەست و بەر لە گواستنەوە، لەڕووی شەریعەتەوە هیچ قەیدی نییە، بەڵام بێگومان پێچەوانەی عورف و باوی كوردەواریی و شەرم و حیشمەتە، هەقە لە پێش چاو دایك و باوك و براو خوشك و خزمان و خەڵكاندا كاری وا نەكەن.
16- كەسێك داوای كچێكی كردو وەڵامی دایەوەو ماڵەوەشیان ڕەزامەندییان دەربڕی، ئیتر هەق نییە خزمانی تریان ڕەخنە بگرن و گرفت بخەنە ڕێگایەوە.
17- كەسێك لە حاڵ و ئەخلاقی كەسێكی خوازبێنی كاری پرسی، دەبێ‌ وەك خۆی بۆی باس بكاو درۆو دەلەسەی لەسەر نەكات.
18- كوڕێك خوێن بدات بە كچێك، بەوە نابنە مەحرەم، بەڵكو دەتوانن پێكەوە (زەواج) بكەن.
19- دروست نییە زۆر لە كچێك بكرێ‌ بۆ ئەوە مێرد بە فڵانە كەس بكات، ئەگەرچی باوك و دایكی كچەكەش لە (دین)و ڕەوشتی ڕازیی بن.
20- دروست نییە ژن بە شوودان نهێنی بێ‌ و خەڵكان پێی نەزانن، بۆیە دەبێ‌ شایەت ئامادە بكرێ‌ و، سوننەتە زەماوەندیشی بۆ بكرێ‌.. هەر ئەمەیشە ئەو خێزانە لە قسەی ناشیرین دەپارێزێ‌ و كچەكەش لە تۆمەت دوور دەبێ‌.
21- ئەگەر برایەك - بێ‌ ئاگاداری باوكی - خوشكەكەی لە كەسێك مارە كرد، پێویستە ئەو نیكاحە بكرێتەوە، چونكە بێ‌ ڕەزامەندیی و ئاگاداری باوك، برا ناتوانێ‌ كچ بە شوو بدات.
22- ئەگەر ئافرەتێك گوتی: بەو مەرجە شووی پێدەكات، ڕێم لێ‌ نەگری (تەدریس) بكەم و بچمە قوتابخانە، یان لە فڵانە دەزگادا دەوام بكەم، ئەویش قەبووڵی كرد، دەبێ‌ مەرجەكەی بۆ جێبەجێ‌ بكات، خۆ ئەگەر پێچەوانە ڕەفتاری كرد، ژنەكە دەتوانێ‌ داوای (فەسخ)ی نیكاحەكە بكات.
23- هیچ ژنێك بۆی نییە -پاش مردنی مێردەكەی - ڕێ لە خۆی بگرێت لە شووكردنەوە، چونكە تەنها خێزانەكانی پێغەمبەر بۆیان نەبووە پاش خۆیان مێرد بكەن.
24- هەر نیكاحێك پایەو مەرجەكانی بێتە جێ‌ - ئیتر (زواج المسیار)، یان (زواج العرفی) پێ بڵێن - دروستەو كاری پێدەكرێ‌، ئەمانە پایەو مەرجن بۆ گرێبەست و نیكاح: (وەلی، مارەیی، دوو شایەت، ڕەزامەندی ژن و مێرد).
25- دروست نییە بۆ (دەستگیران) پێش ماڕەبڕین، لە پێش چاو داواکارەکەیەوە خۆى بگۆڕێ، یان خۆ ئارایشت بداو میکیاج بکات، چونکە هێمان بە یەک نامەحرەمن.