هەستان لەبەر یەکتری.

(يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ) ئەى ئەوانەى باوەڕتان هێناوە! کاتێ لە دانیشتن و کۆبوونەوەکانتاندا پێتان وترا: جێگا بۆکەسانى تر فراوان بکەن (فَافْسَحُوا) دەسا ئێوەش بە خێرایى فراوانى بکەن و جێ و ڕێ بۆ هاوڕێکانتان بکەنەوەو، جم و جوڵێ بکەن با ئەوانیش جێیان ببێتەوەو دانیشن (يَفْسَحْ اللَّهُ لَكُمْ) خوایش بۆتان گوشاد ئەکاو پاداشى فراوانیشتان دەداتێ. موسڵمانانى پێشوو وەک (قەتادە)و (موجاهید) دەڵێن: پێشبڕکێیان دەکرد بۆ دانیشتن لە کۆڕەکانى پەیامبەردا ﷺ  جا بۆ فراوانبوونى دانیشتنەکە، خوا داوایان لێ دەکات کە جێى یەکتر بکەنەوە با هاوڕێکانیشیان جێیان بێتەوەو دانیشن. تەبەریى: 23/244. ((لا يُقِيمُ الرَّجُلُ الرَّجُلَ مِن مَقْعَدِە، ثُمَّ يَجْلِسُ فيه ولَكِنْ تَفَسَّحُوا وتَوَسَّعُوا)).( صحيح مسلم، كتاب السلام، باب تحريم إقامة الإنسان من موضعه المباح الذي سبق إليه، حديث : ‏4138‏. ) واتە: نابێ هیچ کەسێ لە جێى خۆى هەڵسێنن و خۆتان لە جێگاکەیدا دانیشن، بەڵام بۆ ئەوە کە جێى بێتەوە کۆڕەکە فراوان و گوشاد بکەن و جێى ئەوانیش بکەنەوە، ئەوجا خوایش کار ئاسانیتان بۆ دەکات و پاداشتان فراوان دەکات.
(وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا) وە کاتێ پێتان وترا: لە جێى خۆتان هەستن، بۆ گەورەو پیاوانى ڕیش سپیى و بە تەمەنەکانتان، ئێوەش بە پەلە هەستن. زاناى پایەبەرز (ئیبن کەسیر) لە تەفسیرەکەیدا دەڵێت: دەربارەى هەستان لەبەر یەکترو جێگا چۆڵکردن بۆ یەکتر، زاناکان بوونەتە چەند دەستەیەکەوە: هەندێ دەڵێ: هەستان لەبەر یەکتر ڕەوایە بەم فەرموودەیە: ((..قُوْمُوُا إِلىَ سَيِّدِكُمْ..))( صحيح البخاري، كتاب المغازي، باب مرجع النبـي من الأحزاب، حديث : ‏3911‏. ) واتە: لەبەر گەورەو فەرماندەکەتان (سەعد) هەڵسن و رێزى بگرن. زاناى واش هەیە: ڕێ بەهەستان لەبەر یەکتر نادا، بە بەڵگەى ئەم فەرموودەیە: ((مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَمْثُلَ لَهُ الرِّجالُ قِيامًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَە مِنَ النَّارِ)).( (رواه أبو داود (5229)، والترمذي (2755) بهذا اللفظ، وأحمد 4/ 91، والبخاري في "الأدب المفرد" (977) بلفظ: "من أحب أن يمثل له عباد الله". كلهم عن أبي مجلز، قال: خرج معاوية على ابن الزبير وابن عامر، فقام ابن عامر وجلس ابن الزبير، فقال معاوية لابن عامر: أجلسْ فإني سمعتُ رسولَ الله ﷺ يقول ... الحديث. والحديث صححه الألباني في "السلسلة الصحيحة" 357). ) واتە: ئەوکەسەى حەز بکا خەڵکى لەبەر دەستیا بە پێوە ڕاوەستن، با جێ و شوێن بۆ خۆى لەئاگردا ساز بدات، هەندێکیشیان درێژە بە باسەکە دەدەن و دەڵێن: ئەگەر کەسێک لەسەفەر بگەڕێتەوە، وە یان لە جێیەکدا کارمەندى دەوڵەتى ئیسلامیى بێت – وەک داستانەکەى سەعدى کوڕى مەعاز- کە پەیامبەر ﷺ ناردى بەدوایا تا سەبارەت بەکێشەکەى (بەنى قورەیزە) بیکا بە حەکەم، جا کە هات و گەیشتە لاى پێغەمبەر ﷺ فەرمووى: ((..قُوْمُوُا إِلىَ سَيِّدِكُمْ..)).( سبق تخريجه آنفا. ) پاشان (ئیبن کەسیر) دەڵێت: بە پێوە وەستان کارو پیشەى عەجەمەکانە! واتە: ئێوە مەیکەنە پیشە. والله أعلم.

ئەحمەد كاكه مەحموود