وەڵامى گومان لەسەر ئازادى مرۆڤ لە ئيسلامدا

بەشى سێيەم:

- ناونانى مناڵان بەناوە ئيسلامييەكانەوە.
- لەسەر جاريەو كەنيزەك.
- سەبارەت بە لێدانى مناڵان.
- هەڵبژاردنى ئايين بۆ مناڵان.

* سووكایەتیی و شەڕە جنێو شتێكەو، ئازادیی بۆ مرۆڤیش شتێكی ترە، مرۆڤ بە رێزو بە حورمەت و خاوەن قەدر خولقاوە.. (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ...) (الإسرا‌ء: ٧٠) مەسخەرەو لاقرتی و گاڵتە بە ئینسانەكان بە نووسین، وە یان بە هەر جۆرێكی دی لە میدیاكاندا شتێكەو ئازادیش شتێكە .. ئازادی بە هەموو جۆرەكانیەوە – لە سنوور و چوار چێوەی خۆیدا – دراوە بە مرۆڤ، وەكو ئەو پینج خاڵە (بەندەی خوا) بە نموونە لە گوتارەكەمدا (ئازادی مرۆڤ ..) هێنامەوە.! بە كەم بەهاو سووك دانانی و تەماشاكردنی مرۆڤ بە هەر شێوەیەك حەرام و قەدەغەیە: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ...) (الحجرات: ١١). 
 ئەوەی ئەمڕۆ لە میدیاكاندا بە یەكتری دەكرێ‌ و رێی پێدەدرێ‌ بۆ دامركانەوەی كەف و كوڵی چەوساوەكان، پاشان پشتگوێ‌ خستنی داخوازیەكانیان و بگرە هەر كەسەش رەخنەی گرتبێ‌ لێكۆڵینەوەشی لە گەڵ دەكرێ‌ ! بێگومان ئەوە حیلەو فێل و فەرەجێكە زلهێزە دكتاتۆرەكان دایان هێناو، پاشانیش (مقلد)ـەكانی لای خۆمان قۆزتوویانەتەوە، بازاڕی رۆژنامەو تەلەفزیۆنی حیزبەكەیانی پێگەرم دەكەن و دەیكەنە مونافەسەی حیزبی و مەردمەكەی پێ فریو دەدەن و لە خشتەی دەبەن.! لە كوردستاندا – خۆت دەزانی – ناتەواویی و كەم و كورتی لە خزمەتگوزاریە سەرەتایەكانی ژیاندا زۆرە (وەكو جادەو شەقام و رێككردنی كۆڵان و مسۆگەركردنی ئاوو كارەبا و مەسكەن..) جا بۆ پەیداكردنی هەر یەك لەمانە، ئەگەر جەماوەر بییەوێ‌ خۆ نیشاندانێك سازبدا بەرهەڵستی دەوەستن و رێی پێ نادرێ‌، چونكە دەستێكی رەش وا لە پشتیەوە وەكو ئەوان دەڵێن! 
  لە هەندێ‌ جێگاشدا سەرەرای وەڵام نەدانەوەی داخوازیەكانیان، بە گوللەو لێدان و داپڵۆسان و پاشان قاچاخبوونی خۆ نیشان دەرەكان بە بیانووی تێكدانی (ئەمنییەتی ناوچەكە) ! بە ناوی میمبەری ئازادیی، یان سەكۆی ئازادیی، یەك هەفتە لەسەر یەك وەزیر دوای وەزیر دەنێدرایە دەڤەرەكە، خەڵكانیش لەو سەكۆی ئازادییەدا كەف وكوڵی خۆیانیان دامركانەوە، بەڵام پاش ئەوە بپرسەو ببینە..؟!.

* سەبارەت بەناونانی منداڵ كە ئێوە رەخنەتان گرتبوو لە هەندێ‌ ناوو ئاخاوتنی بەندەی خودا.. پێغەمبەری ئازیزو پێشەواو رابەرمان (محمد ﷺ) لە فەرموودە گەلێكدا دایك و باب و سەرپەرستی منداڵان هان دەدات بە دۆزینەوەی ناوی پیرۆز و خۆش و مانا بەخشی باش بۆ منداڵ، وە گەلێك لەو ناوانەی گۆڕیی كە لە سەردەمی جاهیلیەتدا هەبوون، بۆ نموونە: ئیمامی (ترمزی) لە خاتوونە عائیشەوە دەڵێ‌: ((كان ﷺ یغیر الإسم القبیح)) (صحیح، صححه الألبانی فی الجامع الصحیح لسنن الترمذي/ 2839). واتە: پێغەمبەر ﷺ هەمیشە هەوڵی دەدا كە ناوی ناخۆش بگۆڕێ‌ بە ناوێكی خۆش. (ترمزیی) و (ئیبن ماجە) لە (عبداللە ی كوڕی عومەر – خ) دەگێڕنەوە كە: عومەر كچێكی هەبوو – بە ناوی (عاصیە) پێغەمبەر ﷺ گۆڕی بە (جەمیلە). هەروەها (عاصیی، عەتلە، واتە: تووڕە) شەیتان، غوراب، حه باب، حه رب) و چەند ناوێكی تر لەو بابەتەی گۆڕی بەو ناوانە كە مانای گەشبینی و خۆشگوزەرانیی و ئەمن و ئاسایش دەگەیەنن.! پێغەمەبەر ﷺ فەرمووی: ((تسموا بأسما‌ء الأنبیا‌ء وأحب الأسما‌ء إلی الله عبد الله وعبد الرحمن وأصدقها حارث وهمام وأقبحها حرب ومرة)) (صحیح، صححه الألبانی فی سنن أبي داوود/ 4950). 

 لە ئیسلامدا ناوی پێغەمبەران و پیاوچاكان – ئیتر بە هەر زمانێك بن – پیرۆز و پەسەندە، ئەگەرچی باشترین ناو، ئەو ناوانەن مانای بەندایەتی بۆ خودا دەگەیەنن، وەكو بڵێیت: (عەبدولڵا، عبدالرحمان، عبدالباری..) خۆ ئەگەر لەو ناوانە لادرا، دەبێ‌ ناوێكی وابێت مانایەكی خۆش ببەخشێ‌ و لە ئایندەشدا منداڵەكە پێی سەخڵەت و شەرمەزار نەبێ، وەكو (ژیان، ژین، شاد، یاد، یاس) ئەم جۆرە ناوانە هیچ عەیب و نەنگێكیان تێدا نییە، بەمەرجێ‌ بە نییەتی دژایەتی لە ناوە عەرەبییە ئیسلامییەكان نەبێت.

  دەربارەی ئەو چەند ڕستەیش لە كتێبی (پەروەردە لە ئیسلامدا)دا هاتووە و ئێستا تۆی سەخڵەت كردووەو، لەكاتی خۆیشیدا سەخڵەتیی منی پێوە دیارە (.. ئەمانە شار بەدەر بكرێن..) دڵنیابە هۆیەكی هەبووەو، (رد الفعل)ـە، حەز دەكەم بۆت باس بكەم بەر لە وەڵامەكە، دەبێ‌ ئەو راستییە بزانیت كە ئیسلامی پیرۆز هیچ جۆرە ناوێكی فەرز نەكردۆتە سەر سەرپەرستیكاری منداڵ، بەڵكو لەبەر خاتری منداڵەكەیەو بۆ ئەوەیە دوایی خەفەت بە ناوەكەی نەخوا – ئەگەر ناخۆش بوو – گوتوویەتی: ناوێكی باشی لێ‌ بنرێت و، لەناو ناوەكانیشدا هەر ناوێك بەندایەتی بۆ خوا بگەیەنێت وەكو (عبدالله، عبدالرحمان ..) ئەوە لەناو ناوەكانی تر بەرێزترە، ئێمەیش وەكو موسڵمان و ملكەچ بۆ فەرموودەكانی پێغەمبەر ﷺ دەڵێین: هەقە موسڵمانان ناوی پێغەمبەران و چاكان و هاوەڵان بگرنەوە لەباتی (جوعەل، كەلب، جەحش، ... هتد) جا لەو سۆنگەیەوە دەبینین (محمد، احمد .. ئەبوبەكر، عومەر، مصعب، میقداد ..) لەناو منداڵی موسڵماناندا زۆرە، ئەمەیش مانای رەدكردنەوەی ناوی كوردی نیە، چونكە ئێمە خۆمان و دەوروبەرمان (صهیب، مقداد، خوبەیب)مان هەیە، هەر وەكو (شێنا، سەناریا، كۆچەر، خەندە، رێزان، شاد..) یشمان هەیە، بەڵام كاتی خۆی موسوڵمانێك ناوی منداڵێكی نا (مصعب) كەچی لە دائیرەی كەسێتی ناسین، بە چ دەردەسەریی و نارەحەتییەك ناسنامەیان دایە .. برایەك بۆی گێرامەوەو گوتی: خوا كچێكی داینێ‌ و ناومان نا (سومەیە) پاشان لە دائیرەی كەسێتی ناسین لە هەولێر، چوارمانگ هێناینیان و بردینیان و گوتیان: دەبێ‌ ئەو ناوە بگۆرن بە (ئارەزوو)! ئێمەیش قبووڵمان نەكرد، بەڵام بۆ دوایی كە ناسنامەكەیان داینێ‌ بە ئارەزووی خۆیان ناویان نابوو (ئارەزوو) و هیچ دەسەڵاتێكیشمان نەبوو، ئیتر با ئێستا كە بە ئاسانی دەیان (حمزە) و (ئوسامە) یان گۆری بەو ناوانەی خۆیان حەزی لێدەكەن! ئینجا من بە (كاك جەلال) دەڵێم: ئایا كاری وا تۆزقاڵەیەك ئازادی لێدەبینرێ‌،؟! ئایا ئەوە بانێك و دوو هەوا نییە، یان پێوانە بە دوو مەن نییە؟! ئەو خۆی حەزی لە چ ناوێ‌ بێت ئازادە چۆنی ناو دەنێت، بەڵام ئەوەی ئێمە ناوی (ئیرهاب)یەو تەسكەرەكەی نادەنێ‌ ! جا لە حاڵەتی ئاوادا دەڵێین: ئەوانە كە رێ‌ لە ئازادی موسڵمانان دەگرن هەقە شار بەدەر بكرێن،! ئەگەر بە ویژدانەوە سەیری هەردوو مەسەلەكە بكەیت، بێگومان دەڵێیت هەقتە بڵێیت: خوا ئەوانەمان لە كۆڵ بكاتەوە! 

* سەبارەت بە (جاریە و كەنیزە كە پاشاو ئەمیرو سەركردەكان پێكدێنن) گوایا ئیسلام رازی نییە وەكو تۆ دەڵێیت ئازاد ببن و ببنە سەركردەو حوكمران! سەبارەت بە ئازادبوونی كۆیلەو كەنیزەكان و هەڵوەشاندنەوەی كۆیلایەتی لە ئیسلامدا، لە بەشی یەكەمدا كەمێكمان لەسەر نووسی و پێویست بە دووبارە ناكاتەوە .. بەڵام كردنی كۆیلە بە (سەركردەو ئەمیری وڵات).. ئەگەر سەیرێكی كتێبە باوەر پێكراوەكان بكەیت كە باس لە مەرجەكانی هەڵبژاردنی (ئەمیر) دەكەن، بەراشكاوی هیچ كامێكیان مەرجی وایان رەچاو نەكردووە كە (ئەمیر) نابێ‌ كۆیلە بێت، بروانە كتێبی (الأحكام السلطانیة للماوردی) (450 هـ)، وە لە كتێبە هاوچەرخەكانیشدا (الدولة القانونیة والنظام السیاسي الإسلامی للدكتور منیر حمید البیاتی) .. ئەو كتێبانەش – ئەگەر شتی وایان هێنابێت – ئەوە لە روانگەی داب و نەریتی كۆمەڵگەی ئەو سەردەمەوە دەڕواننە مەسەلەكە، تەماشا دەكەن كۆیلە لە كۆمەڵگاكەدا بە (ئەمر)و (نەهی) ئاغاكەی دەجوڵێتەوەو، هەرچی ئەو رێی نەدات ناتوانێ‌ بیكات .. باشە! كەسێكی ئاوا دەشێ‌ بكرێتە سەركردەو ئەمیر، لە كاتێكدا ئەمیر دەبێ‌ (سمع) و (طاعة)یان هەبێ‌ بۆیی و هەیبەتی هەبێ‌ لایان؟! ئەگینا خۆ لە باسی گوێرایەڵی كردن و فەرمان بەرداری ئەمیرەكاندا هاتووە: ((اسمعوا وأطیعوا وإن استعمل علیكم عبد حبشي كأن رأسه زبیبة)). (صحیح، صححه الألبانی فی سنن إبن ماجة/ 2860) بەدەر لەوە كە باوو نەریتی كۆمەڵگا كەم بەهای كردووەو (سەمع) و (تاعەت)یشیان نابێ‌ بۆی.

 مەسەلەی كەنیزەش كە بەشێكە لە رەخنەكانت.. دەڵێین: سپاردنی كارە سیاسییە گرنگەكان بە ژنان، وەكو دكتۆر (مصطفی السباعي) دەڵێت: ژنان هەموو ئەهلییەتیەكیان تێدایە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستانە، بەڵام شتێ‌ رێگر بێ‌ و ببێتە جێگەی تێبینی، لە دەستدانی كارە سەرەكییەكانیەتی، وكو سەرپەرستی ناو ماڵ و چاودێری منداڵان و وەڵامدانەوەو جێبەجێكردنی مافی مێردایەتیی و ڕوونەدانی تێكەڵی ژن و پیاوی نامەحرەم، خۆ ئەگەر توانرا لە پاڵ ئەو كارانەی خۆیدا كارە سیاسییەكانیش بێ زیانگەیاندن پێیان جێبەجێ‌ بكرێن، ئەوا پیرۆزە.

 مەبەست لەو رستەیەش بۆتە جێگەی رەخنەتان كە ئەمە دەقە عەرەبییەكەیەتی دەڵێت: (إذا ولدت الأمە ربتها ((ربها)) ..) ئەمەیە كە هەر كات مەردوم لە باتی ژنانی ئازاد كەنیزەو جاریەیان مارە كرد - لەباتی ئازاد كردنیان – ئەوجا لەو رێگایەوە كەنیزە زۆربووو پەرەی سەند، وەكو لە چەند سەردەمێكدا كرایە باوو عادەت، دیارە ئەوە نیشانەی قیامەتە، واتە: زۆربوونی كەنیزەو كۆیلە نیشانەی هاتنی رۆژی رستاخێزە. پێغەمبەر s دەیەوێ‌ ئەو خەڵكە لە مامەڵە كردن بە كۆیلەو بە جاریەوە دوور خاتەوەو ئەوند خۆ خەریك نەكەن بە كڕین و فرۆشتنیانەوە، بەڵكو لە باتی ئەوە هەوڵی ئازادبوونیان بدەن، دەشتوانی بۆ پتر دەركەوتنی هەق و راستیی سەیری (فتح الباري) راڤەی (بوخاریی) بكەیت.

 مەبەست لەو رستە ئەمەبوو نەك ئەوە كە ئێوە لێی حاڵیبوون، گوایا ئیسلام بەكەم نرخ تەماشای كۆیلەو كەنیزە بكات ! دەرەنجام كۆمەڵێ‌ مافناس – لەبەر بەزەیی و روحم بە مرۆڤە بێچارەكان ببنە پارێزەریان ! ئیسلامیش بخرێتە قەفەسی تۆمەت و بوختانەوە و هەرەشەیش لە هەڵگرانی دینی ئیسلام بكرێت و بگوترێ‌: (دڵنیابن دنیا ئاخری ئێوەیە)!. بێ سۆ بڕیارو هەرەشەی ئاوا، زۆر دوورە لە شارستانیەت و ئەو دیموكراسیی و ئازادییەی ئەمڕۆ دەهۆڵی بۆ لێ دەدرێ‌ لێرەو لەوێ‌، ئەوانەی دیدو تێڕوانینیان بەو جۆرە بێ‌ و وابیر بكەنەوە بەرامبەر بە موسڵمانان و وابزانن دنیا ئاخریانە، زۆر هەڵەن و زۆریش لە هەموو بنەمایەكی دیموكراسیی و ئازادی دوورن و، ئەوان دڵنیابن كە وەكو بەعسییەكان دنیا ئاخریان نزیكە، چونكە بەعسیش سەد ئەوندە هەرەشەو تۆقاندن و كاری ئیرهابیی و داپڵۆسان و گرتن و نان بڕینی خەڵكانی تێكۆشەری كرد، بەڵام سەرەنجام سەری خۆیان پان بوویەوەو فڕێدرانە زبڵخانەی مێژوووەوەو تا قیامەت نەحلەتیان بەدوادا دەچێت.

(ئیبن كەسیر) لە ڕووداوەكانی ساڵی (656)ی كۆچیدا دەڵێ‌: (تەتار) كە هێرشیان كردە سەر بەغدای موسڵمانان، لە كوشتنی منداڵ و ژن و پیاو و هەركەسێك دەستیان پێگەیشتبا درێغییان نەكرد! خەڵكەكەی تریش ئەوەی مابوو خۆی خزانبوویە ناو بیرە ئاوەكان و شیوو دۆڵ و گەلە خانی حەیوانات و ئاژەڵەكان و چەند رۆژێ نەیان وێرا بێنەدەرێ‌ و دەركەون، گەلێكیشیان چووبوونە ژوورو دەرگایان لە سەرخۆیان داخستبوو و تەتارەكان دەهاتن, یان دەرگاكانیان دەشكاند، وەیان ئاگریان تێبەردەدان و دەیانكۆشتن، شیاوی ئاماژە بۆ كردنە ئەوندەیان لێكوشتن لە كۆڵانەكانەوە لافاوی خوێن هەڵسابوو! وە دەچوون دەرگای مزگەوتەكانیشیان دەگرت هەركەسێكی تێدا بووبا شەهیدیان دەكرد، بەكورتیی: مەگەر تەنها جوولەكەو گاورو هەركەسێك ئەوان پەنایان دابا، یان پەنای بە (ابن العلقمی) رافزیی بردبا، ئیتر ئەو بەغدای پایتەختی خیلافەتی موسڵمانانە, بووە وێرانەو كەسێكی وای تێدا نەما.! مێژوو نووسەكان هەندێكیان دەڵێن: یەك ملیۆن كەس كوژرا، هەندێك دەڵێن: نزیكەی دوو ملیۆن كوژران، ئەم ڕووداوەش لە كۆتایی مانگی موحەررەمی ئەو ساڵەبوو ونزیكەی چل رۆژ كوشت وكوشتاربوو لە سەر خەڵكی بێ‌ دیفاعی بەغداد، دەرەنجام خەلیفە (المستعصم بالله) لە تەمەنی (46) ساڵیدا كوژرا. خۆ هەر ئەوە تاوان نەبوو بەرامبەر بە موسڵمانان، بەڵكو لە ماوەی چارەكە سەدەیەك شییوعییەكانی (چین) و (رووس) 26 ملیۆن موسڵمانیان شەهید كرد! ئەمە مشتێك بوو لە ئازادی مرۆڤ لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا كە كاك جەلال بە قیبلەیان دەزانێت،! بەڵام كوان چییان لێهات ئایا ناویان كوێر نەبووەو هەتا دنیا دنیا بێت نەحلەتیان بەدوادا ناچێت؟ دڵنییاین ئەوانەیش وا ئێستا لێمان بوونەتە نەوشیروانی عادل چارە نووسیان هەر ئەوەیە.!

  لە كاك جەلال دەپرسم: ئایا كورد – كە ئێستا خەڵكێكی راكردوو هەڵهات و لە گۆڕەپانی كوردستان بوونەتە خاوەنیی و ئیسلامییەكانیش كراونەتە عەرەب و دەیانەوێ‌ مامەڵەی بەعسسیەكانیان لەگەڵ بكەن – دەپرسین: بەر لە هاتنی ئیسلام كورد چ كییان و قەوارەیەكی سیاسیی هەبوو، تا بە هاتنی ئیسلام ئەو قەوارەیەی لێ زەوتكرابێ‌ و درابێ‌ بە موسڵمانان؟! یان دوای نەمانی خیلافەتی ئیسلامیی، زلهێزە داگیركەرەكان چییان بۆ كورد كردو ئیسلام نەیهێشت ؟! ئەگەر دوای پارچە پارچە كردنی جیهانی ئیسلامیی و بەشبەشكردنی كوردستانی گەورە وەكو گۆشتی قوربانی، دەپرسین: ئەگەر لە باتی ئەوە هاتبان ناویان لە سەر نەخشەی گشتیی تۆمار كردبا و ناوو دەوڵەتیان بۆ دانابا، كێ‌ هەبوو بڵێ‌: قبووڵی ناكەین كورد حكوومەتی هەبێ‌ و لەسەر نەخشەی گشتیی كوردستان بنووسرێت ؟!.

* سەبارەت بە لێدانی منداڵ، كاتێ‌ تەمەنی دەگاتە (دە) ساڵ نوێژ ناكاو، ئێوەیش كردووتانە بە رەخنە ! زاناكانی پەروەردەی ئیسلامیی، پەروەردەو تۆڵە دەكەنە (6) خاڵ:

1- ئاراستەو (تەوجیە):
  بوخاریی و موسلیم لە (عمر بن أبی سلمە) وە دەگێڕنەوە و دەڵێ: من منداڵ بووم و پێغەمبەر s چاودێری و بە خێوی دەكردم، لە وەختی نان خواردندا دەستم بە ناو خواردنەكەدا دەگێڕا، كامم پێباشبووبا دەمخوارد! پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: ((یاغلام ! سم الله، وكل بیمینك، وكل مما یلیك)). (صحیح البخاري - كتاب الأطعمە، باب التسمیە علی الطعام والأكل بالیمین - حدیث : ‏5066). واتە: ئەی خوڵام ! كاتێ‌ نان دەخۆیت، بەر لەوە ناوی خودا بهێنە، بەدەستی راستت بخۆ، وەلە بەردەم خۆتەوە بخۆ.

2- دلۆڤانی و نەرم نیانی و بە لوتف بوون لە گەڵیان:
  بوخاریی وموسلیم لە (سهل بن سعد)ـە وە دەگێڕنەوەو دەڵێ‌: خواردنەوەیەكیان بۆ پێغەمبەر ﷺ هێنا ولێیخواردەوە، لە هەمانكاتدا خۆڵامێك لە لای راستیەوە بوو، لای چەپیشی خەڵكێكی بە تەمەن بوون، بە پێی ئەو سووننەتەی خۆی دایناوە، هەقە دوای خۆی لای راست بیخواتەوە ئەگەرچی تەمەنیشی كەم بێت، ئینجا پێغەمبەر ﷺ بۆ فێركردن و راهێنانی خوڵامەكە پێی فەرموو: ((أتأذن لي أن أعطی هؤلا‌ء)) ؟ واتە: رێم پێ دەدەیت بەر لە تۆ بیدەم بەوانە ؟ خۆڵامەكە – كە ئیبن عەباس بوو – گوتی: نەخێر، سوێند بە خودا ئەوی لە تۆوەوە بۆم بمێنێتەوە نایدەم بەكەس ! دیارە دەیەوێ‌ خۆی لە پاش ماوەكەی پێغەمبەر ﷺ بخواتەوەو پیرۆز بێت، پێغەمبەریش ﷺ وەكو هەقێك خواردنەوەكەی دایە دەستی منداڵەكە.! بەڵێ‌ رێز گرتن لە منداڵ و لە داخوازیەكانی منداڵ ئاوا دەبێت، پەروەردەو هەق و مافی منداڵان ئاوا دەدرێ‌، بامناڵپارێزان چاو لە پێغەمبەر ﷺ بكەن .
3- لە كاتی هەڵە كردندا ئیشارەو ئاماژەی بدرێتێ‌..
 
4- تەوبیخ و سەرزەنشت بكرێ‌..
5- ئاخر جار ئەگەر هەركارەكەی نەكرد، سووكە لێدانێك بكرێت: بۆ ئەمەش مەرجگەلێكیان داناوە لێرە دەرفەتی باسكردنیان نییە . مەسەلەی فەرمانكردن بە منداڵ نوێژ بكات، تەنها بۆ راهێنان و هۆگر بوونیەتی پێیەوە، نەك سەپاندن بە سەریا، لەولایشەوە بەراستیی ناكرێ‌ باوك و براو كەس و كار هیچ هەیمەنەتێكیان بەسەر منداڵدا نەبێت، لە كاتێكدا منداڵ هەموو جۆرێكی تێدایە، هەیە تەنها بە ئامۆژگاری دەگۆڕدرێ‌ و كارەكەی ئەنجام دەدات، هەیە هەرەشەیەكی دەوێ‌، هەیە سەرسەختە تووڕەبوون و لێیشی دەدوێ‌، ئەڵبەت ئەم لێدانە لێدانی خوێناوی كردن و دەست و پێ شكاندن نییە، ئەم لێدانە تەنها بۆ ئەدەب و تەمێكردنە، وە بە هیچ شێوەیەك رێگە بە زیادە رەوی نەدراوە.

  * رەخنە دەگیردرێ‌ و دەگوترێ‌: باشە بۆ لێی ناگەڕێن تا گەورە دەبێ‌ و بڕیار دەدات بۆ خۆی ؟! دەڵێین بێگومان هەموو شتێك كات و ساتی خۆی هەیە، هەركە لەو ماوەیە تێپەڕی، كارەكەشی لە دەست دەردەچێ‌ و بۆ دوایی بێ‌ كەڵك دەبێ‌، بۆ نموونە: من بە تۆ دەڵێم ئەی بۆچی منداڵێك لە (6) ساڵیدا دەنێردرێتە قوتابخانە، كە هێشتا سەلیقەی ئەوەی نییە بۆ خۆی بریار بدات؟ كێ‌ دەڵێ‌: ئەو منداڵە حەزی لە خوێندنە، ئەی بۆ وازی لێناهێنرێت با گەورە ببێ‌ و بۆ خۆی بریار بدات ؟ خۆ دڵنیایشم، هەركات سستی و تەمەڵی كرد، لەلایەن سەرپەرستیكارەوە سەرزەنشت دەكرێ‌، بگرە لێیشی دەدرێت! بەڵام هەموو ئەو شتانە لەبەرژەوەندی منداڵەكەدایە، ئەگەرچی ئێستا سەرماو گەرماو برسیی و تینوویشی ببێ‌، یا ئازارو بێزار بچێژێت .. كاك (جەلال)! ئەم جۆرە شتانە زەوتكردنی ئازادی نییە، بەڵكو مەسەلە، مەسەلەی بەرپرسێتی و لێپرسینەوەیە، ئێمە - هەموومان - بەرپرسین لە ئایندەی منداڵان، هەر لە (ئەخلاق) و رەوشتیانەوە، هەتا خوێندن و پەروەردەی جەستە و دەروونییان، هیوادارم تۆش ئاوا بچیت بە دەم ئەم مەسەلەوە.