وەڵامى گومان لەسەر كۆيلايەتى لە ئيسلامدا

بەشى دووەم:

* مەسەلەی كۆیلە.. مەسەلەیەكی كۆنی بەر لەهاتنی ئیسلامە بە هەزاران ساڵ، مێژوو شایەتی ئەو حەقیقەت و واقیعەیە .. پاشان كە ئیسلام هات سەدان چارەسەری دانا بۆ كەمكردنەوەیی و نەهێشتنی بەدەر لەوانیش بە دەیان بەڵگە، بە سەدان ئایەت و فەرموودە هانی مرۆڤ دەدات بۆ ئازادكردن و كۆتایی هێنان بەو مەسەلەیە، خۆ ئاشكرایشە دۆزی چاكی دیت لەو پێناوەدا، بەڵام چونكە یاساكە  هی ئەم نیە كە بریاری هەڵوەشاندنەوەی بدات یان نەیدات، كۆیلایەتی كۆتایی نایەت لەناو گەلاندا، خۆ هەركات گەلانی جیهان و دەوروبەر -كە لە بنەرەتدا ئەوان كۆیلایەتیان داهێناوە- هەڵیانوەشاندەوەو قەدەغەیان كرد بەتایبەتی لە جەنگەكاندا، وە دیلەكان نەكرانە كۆیلە، ئەوە ئیسلام بەر لە هەمووان پیرۆزبایی لێدەكات و هەڵیدەوەشێنێتەوە.
  واتە: رێدان بە كۆیلایەتی مەسەلەیەكی (المعاملة بالمثل)ـە، دكتۆر (محمد خیر هیكل) لەكتێبی (الجهاد والقتال فی الشریعة الإسلامیة) دا دەڵێت: (و معنی هذا، أنه إذا توقف الأعدا‌ء عن استرقاق من یقع فی الأسر عندهم من المسلمین فی حالة الحرب لایجوز شرعا بنا‌ء علی المعاملة بالمثل، أن یضرب المسلمون الرق علی من یقع فی أسرهم من أهل الحرب). وە بۆ پشتگیری لەم راوبۆچوونەی خۆی دەڵێت: (أنظر علی سبیل المثال: الشریعة الإسلامیە والقانون الدولي العام: علي علي منصور (ص 333) . وحقوق الإنسان بین تعالیم الإسلام وإعلان الأمم المتحدة (للغزالی: ص113). وفقه السنة (للسید سابق: 2/688). والعلاقات الدولیة فی الإسلام (للشیخ أبی زهرة: ص116) ومفاهیم إسلامیە (للشیخ محمد حسن ألباسین/ ص64). و عبارة أبو زهرة: ((إن كان الأعدا‌ء یسترقون كان للمسلمین أن یسترقوا من قبیل العاملة بالمثل، وإن كانوا لایسترقون فلا یحل للمسلمین أن یسترقوا، لأن ذلك یكون إعتداء، وهم منهیون عنه)) العلاقات الدولیة ص116 . 
 هەروەها دكتۆر دەڵێت: (هل یجوز استرقاق السبـی فی الإسلام، فی عصرنا الیوم ؟ إن الجواب عن هذا السؤال یتوقف علی معرفة هل أقر الإسلام الإسترقاق للسبـي حین أقام دولته، وحارب أعدا‌ءه، بنا‌ء علی العاملة بالمثل، فی وقت كان فیه نظام الإسترقاق بصورة عامة من الأنظمة القدیمة المألوفة في العالم، حتی ظهور الإسلام) دوایی- بۆ چەسپاندنی ئەوە كە بەر لەهاتنی ئیسلام كۆیلایەتی هەبووەو باو بووە- دەڵێت: (أنظر: الوحی المحمدي: (للسید رشید رضا (ص252). والفلسفة القرآنیة لعباس العقاد (ص82-83) والإسلام والإستبداد السیاسی (للشیخ محمد الغزالی (ص123). والشخصیة الإسلامیة (ص3/238) للشیخ تحی الدین لبنهانی) لەگەڵ چەند كتێبێكی تر. هەروەها بەڕێز دكتۆر زەڵمی دەڵێت: (منابع الرق كثیرە، أهمها:
1- أسری الحرب.
2- القرصنة والخطف والسبـي. وسادت هذه الطریقة عند الإغریقیین، فالأمة الإغریقیة التی أنجبت العظما‌ء من الفلاسفة كسقراط وأفلاطون وأرسطو وغیرهم.. كانت تحسب الإسترقاق من مظاهر الطبیعة والحظارة...)

 لەنووسینی ئەو بەرێزانەوە دەركەوت كەكۆیلایەتی وەكو گوتمان بەر لە هاتنی ئیسلام هەر هەبووەو كاری پێكراوە، ئیسلامیش - پاش هەوڵێكی زۆر بۆ نەهێشتنی و وەلانانی- وەكو (المعاملة بالمثل) كاری پێكردووە، بەڵام هەركات دەوڵەتانی شەڕفرۆش كۆیلایەتیان هەڵوەشاندەوەو نەیانهێشت، واتە: دیلەكانی جەنگیان نەكردنە كۆیلە، ئەوە ئیسلامیش بەر لەهەموان پێشوازی لەو بڕیارە دەكاو كاری پێدەكات.

كەوابوو ئەگەر كۆیلایەتی (خوێرایەتی) بێت، وەكو كاك (جەلال)ـ دەڵێت، ئەوا ئەو خوێرایەتییە ئیسلام نەیهێناوە، بەڵكو خەڵكانی شەڕفرۆش بەر لە ئیسلام هێناویانەو، ئیسلامیش كە هاتووە كەوتووەتە ناو ئەو واقیعەوەو ناچار بووە – وەكو (المعاملة بالمثل) كاری پێبكات، ئینجا ئەگەر ئەمڕۆ یاساكانی هەموو دنیا كۆیلایەتی حەرامكرد، ئەوا لە ئیسلامیشدا كاری پێناكرێ‌ و بە هەتا هەتایە قەدەغە دەكرێ‌، مەگەر لەناو دەوڵەتاندا هەڵبداتەوە، دیسان ئەوسا ئیسلامیش ناچار دەبێتەوە وەكو بەرامبەرەكەی كاری پێبكاو بیكاتە گوشارێك بۆ سەر دوژمن، بەڵكو پەلامار و حەملەكەی راگرێت و كۆتایی بە جەنگەكەی بێنێت.

 چپەیەك: لە كاك جەلال دەپرسم: هێشتنەوەی یاسای كۆیلایەتی و بەكۆیلەكردنی دیلەكان، باشتر نیە لەگرتووخانەكانی (ئەبووغرەیب)، وە (بەعقووبە)و (گوانتانامۆ)ـی گەورەترین هێزو دەسەڵاتی دنیا (ئەمریكا)، ماف لێدەری دیموكراسیی و عەداڵەت؟ چی بەو زیندانیانە نەكرا..؟ لە كارەبا لێدانیان و سەگ بەردانە گیانیان و هەڵواسینیان و كاری جینسیی و سێكسی پێكردنیان لەگەڵ یەكترو، تەجاوزی جینسیی لەلایەن ئەمریكییەكان خۆیانەوەو پەتخستنە میلیان و ژنە سەربازێكی ئەمریكی رایانكێشێ‌..! ئەمەو سەد ئەوەندەی تریش..؟

 هیوادرام بەچاوی ئینسافەوە ئەم چەند دێڕە بخوێنیتەوەو توڕەییەكەت بخەیتە لاوە، تۆڵەی ئازارو ئەشكەنجەدانی كوردان و بە (ئەنفال) كردنیان لەلایەن بەعسی نەحلەتییەوە نەخرێتە سەرشانی ئیسلام، بێگومانبە دەوڵەتان خۆیان بێ‌ ویژدان و دڕندەن، ئەگینا ئەی بۆ كوردەكانی روسیاو ئێستای توركیای (عەلمانیی) تەنانەتی زمانیشیان لێ‌ قەدەغەیە، مەگەر ئەویش هەر بە فرمانی ئیسلام بووە، یان عەلمانیەت؟ ئایا كاتێك كە كورد پارچە پارچە كرا، بەفرمانی ئیسلام بوو، یان بەفرمانی زلهێزەكان بوو؟ ئەی ئێستا هەر لە دانانی پەرلەمان و حكومەتەوە، تا نەوت و گشت موشتەقاتەكانی تری، هەمووی بەدەست ئەمریكییەكانەوە نیە،؟! جا ئەوە ئازادییەو ئافەرین و چەپڵەی دەوێ‌ ..؟؟!!