وەڵامى گومانەكان لەسەر ئيسلام و ماف و ڕێزى بۆ ئافرەتان.! (3)

* ڕەخنەیەكی تریان: ئایەتی (282)ی سوورەتی (البقرة)یە كە دەڵێت: (دوو پیاو بكە بە شایەت، ئەگەر دەست نەكەوت، ئەوا پیاوێك و دوو ژن)..

 بەڵێ‌ .. هەڵمەتی دوژمنانی ئیسلام لە سنوورێكدا ناوەستێت، بەڵكو وردبین دەكەنە چاویان و دەگەڕێن بە دوای ڕەخنەكارییدا تا بەڵكو لە كارەكەیاندا سەركەوتوو بن..! 
ئەمجارەیش لێرەوە دێنە ژوورەوەو دەڵێن: بۆچی ئافرەت وەك پیاو تەماشا ناكرێت..؟ بۆچی دوو ئافرەت بە یەك شایەت دادەنرێن..؟ لە كاتێكدا لە پیاوان یەك پیاو بەسە..؟!!
بۆچی ئافرەتیش وەك پیاو نەبێت..؟!! بۆچی ئەوەندە بێ‌ ڕێز تەماشا بكرێت..؟!!

 بەڵێ‌... ئەگەر سەرنجی ئایەتەكە بدەین بۆمان دەردەكەوێ‌، كە ئەوانە خەریكی بازرگانیین و زۆربەیان لە پیاوانن، واتە: وەك بفەرموێت: ئافرەت پێویستی بە بازرگانی و ئیشی دەرەوەی ماڵ نییە، چونكە ئەو "ئافرەت" ژیواری لەسەر پیاوە، چ پێش شوكردنی چ دوای شووكردنی، كەواتە ئافرەت كەم تێكەڵی فرۆشتن و كڕیین دەكات بەپێی سرووشت، كەواتە زۆر دڵیشی پێوە نابەستێت و شارەزاییەكی ئەوتۆیشی نابێت، جا لەبەر ئەوە بیرو هۆشی پەرتەوازە دەبێت لە كڕیین و فرۆشتندا.!! پاشان ئیسلام (احتیات)ی بەكارهێناوە لە باسی شایەتییداو وردەكاری كردوو فەرمووی: (. . . أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى ...) (البقرة: ٢٨٢) لەبەر ئەوە زۆر گوێ‌ بە مامەڵە نادات زۆربەی شتی لەبیر دەچێتەوە، بۆیە ژنێكی تر خراوەتە پاڵی تا بەڵكو ئەمیان یارمەتی ئەو بدات و بیری بخاتەوە..! 

 لەولایشەوە ئافرەت – وەك وتمان – دڵی نەرم و نیانەو سۆزی زیاترە لە پیاو و زوو تێك دەچێ‌ و گریان دەیگرێت.. نابینی ژن و پیاوێك بڕۆن بەسەر ڕووداوێكدا پیاوەكە خۆی بۆ ئەگیردرێ‌ و ئافرەتەكە گریان ئەیگرێ‌...!! ئاشكرایشە هەر كەسێك گریان بیگرێت و تووشی دڵ ناڕەحەتی ببێ‌ هۆش و بیری تێك دەچێ‌..؟! ئینجا شتیشی لە بیر نامێنێ‌ تا بیگێرێتەوە، هەروەك زانا دەروون ناسەكان ئەمە ئەسەلمێنن و ددانی پیادا ئەنێن.!

 بێجگە لەمانەیش ئافرەت تووشی ((حەیزو مناڵ بوون و بەخێوكردن) دەبێت كە لە كاتی ئەمانەدا وزەی نامێنێ‌ و بیرو ژیری ئەڕوات.، با ئەمەیش پشتگوێ‌ نەخەین كە زانایانی چەرخی پێش و دوایی (علما‌ء السلف والخلف) ڕایان وایە كە شایەتی ئافرەت ڕەوایە لە هەموو شتێكدا تەنها (حدودو قصاص) نەبێت.. 

 وە هەروەها هەندێ‌ شت هەیە ئافرەت بە تەنها شایەتی لێ‌ وەرئەگیــرێ‌ و بڕیاری لەسەر ئەدرێت، وەك مەسەلەی: (مناڵ بوون و شیرخواردن و كچێنی ئافرەت و هەندێ‌ شتی تر..) نەك هەر ئەمە، ئەوەتە زۆربەی (صەحابییەكان) – بەتایبەت هاوسەرەكانی پێغەمبەر ﷺ – وە هەروەها بڕێ‌ لە پەیڕەویكاران (تابیعیات) چەندەها فەرموودە ئەگێڕنەوە، وە لە شەریعەتی ئیسلامیشدا وەرگیــراون و هیچ كەسێكیش هەستی بریندار نەكردوون، واتە (علما‌ء الجرح والتعدیل) ڕەخنەی لێ‌ نەگرتوون، كەچی (ئیمامی زەهەبی) ڕەخنەی لە چوار هەزار پیاو گرتووە، لەوانەی فەرموودەیان گێڕاوەتەوە...!!

 لە دروست بوونیانەوە تا ئێستاو دواتریش هەر ئەو چەند ڕستەیەیان هەیەو دووبارەو سێ‌ بارەی دەكەنەوەو بەیناو بەین –بۆ گێرە شێوێنی– بڵاوی دەكەنەوە..! بۆیە ساڵی (1984 ز) لەسەر داوای هەندێ‌ لاو و دڵسۆزانی ئیسلام كتێبێك دەرچوو لەژێر ناونیشانی (سەربەستی لە ئیسلامدا) لەو نووسینەدا سەرباسێك هاتووە بەناوی (چەند ڕەخنەیەك لەئیسلام سەبارەت بە ئافرەت) پێم باشە بۆ وەڵامی ئەم ڕەخنەیە ســــوودی لێ‌ وەرگرین.

 * خاڵێكی تر كە ئەوان سەری لێ‌ دەرناكەن و بووەتە گرێی دڵیان مەسەلەی میراتە، ئەویش ئەوەیە كە خوای گەورە دوو ئەوەندەی مێیینەی داناوە بۆ نێرینە : (يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ ...) (النسا‌ء: ١١). بۆ وەڵامدانەوەی ئەم ڕەخنەیەشیان وەڵامی هەمان سەرچاوە "سەربەستی لە ئیسلامدا" دەهێنین فەرمــوو تۆو دەقەكەی: 

 خوشكی بەڕێز: هەر وەك پێم وتی لە پێشەوە دوژمنانی ئیسلام هەر جارەی لە كونێكەوە سەر هەڵ دەدەن و دێنە ژوورەوە، تا بەڵكو جێگەی سەرییان ببێتەوە، ئینجا خۆیشیان جێگای قاچیان دەكەنەوە..! كەوابوو ئاگادار بە.. ڕاپەڕە... هۆشیار بە... ئەوەتە جارێكی تریش هاتنەوە بۆ لات، بەڵكو بە هەر جۆرێ‌ بێت دڵت بگۆڕن سەبارەت بە ئیسلام، تا ناشیـــرینی بكەن لە لات...!!

 بۆیە دەڵێن: بۆچی ستەم دەكەن لە ئافرەت و وەك پیاو تەماشای ناكەن لە میراتدا..؟! واتە: نەك ئاوا بە سووك و سادە داوا بكەن بەڵكو لە 23/12/1928زایینیدا (سلامە موسی) لە كۆڕی لاوانی مەسیحیدا ئەم ڕەخنەیەی دركاندو موحازەرەیەكی درێژی دا لەوبارەیەوە..! ئینجا داوایشی كرد لە بەڕێوەبەری ئافرەتانی (میصر) كە داوا بكەن لە وەزارەتی داد بۆ ئەوەی یاسایەكی تازە دانێن و ددان بنێن بە یەكسانی ئافرەت و پیاودا لە میراتدا... !!
 (تێبينى: وەك ئەوانەی لە هەندەران دەژیین لای بێگانەو بۆ بێگانە دەژیین و ئاراستەش لەوێوەوە وەر دەگرن..!! لەباتی پیشەسازی و تەكنەلۆژیاو شتێكی باش، ئەویش ئەڵقەی ئەوانی لە گوێ‌ كردووەو، جێگە پێی ئەوانی هەڵگرتووەو كاسەكەی ئەوان دەلێسێتەوە...!).

  ئایا ڕاستە ئایینی پیرۆزی ئیسلام ستەمی كردووە لە ئافرەت و مافی نەداوەتێ‌ لە میراتدا..؟! پێش ئەوەی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە سەرێك لە وڵاتە نا موسڵمانەكان – بە كۆن و تازەوە – بدەین تا دەركەوێ‌ ڕاستی و یەكسانی ئەوان سەبارەت بە ئافرەت وە ستەمی ئیســـــلام لێی..!!
- لە (یۆنان)دا بە تەواوی ئافرەت بێ‌ بەش بوو لە میرات، تەنانەت ئەیان ئەوت: ئاخۆ ئافرەت خاوەنی گیان بێت..؟!

- لە (ڕۆما)دا ئافرەت زیاتر نەبوو لە (یۆنان).، لە ڕۆژهەڵاتیشدا وەك (تۆرانی و، كلدانی و، فینیقی و، سریانی و، ئارامی) بەشی ئافرەت و مناڵیان نە ئەدا..!!

 جوولەكەش ئەگەر كەسێك بمردایە و كوڕی بووایە سامانەكەی هەموو ئەدا بە كوڕەكە ئیــتر بەشی ژن و كچ و خزمەكانی تریان نەئەدا، تەنانەت ئەگەر كەسێك كچێك و كوڕێكی بە جێ‌ بمایە ماڵەكەیان هەموو دەدا بە كوڕەزاكەیی و كچەكەیان بێ‌ بەش ئەكرد..!!

 لە سەردەمی نەفامیشدا هەر كەسە بەسەر وڵاغەوە خۆی نەگرتایە، واتە: نەیتوانیبا جەنگ بكا – وەك ئافرەت و منداڵ – لە میرات بەشیان نە ئەدا..!! تا كاتێ‌ ئایەتی میرات هات و بەشی میراتی ئافرەتیشی دیاری كرد، ئینجا خەڵكێكی زۆر هاتن بۆلای پێغەمبەر ﷺ چۆن ئەی پێغەمبەری خوا كابرایەك بمرێ‌ تەنها كچێكی ببێ‌ و نیوەی ماڵەكەی ببات..؟!! لە كاتێكدا جەنگاوەر نییە..؟! 

 ئینجا لەم كاتەدا كە ئافرەت رۆشنایی نییەو شەوە زەنگ و تاریكی بەختی ڕەشی داپۆشیوە، تیشكی خۆری ئیسلام لە ئاسۆی كەلدا خۆی نواندو مافی زەوت كراوی چەندە ساڵەی ئافرەتی زیندووكردەوەو فەرمووی: (لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا) (النسا‌ء: ٧).
 بەڵێ‌... ئایینی پیرۆزی ئیسلام بەشی تایبەتی دانا بۆ ئافرەت، وە بە خاوەن گیان و نیوەی كۆمەڵی دانا، وە هیچ زۆرو ستەمی لێ‌ نەكردووە وەك ناپاكان دەڵێن..!! بۆچی ستەم بێت لە ئافرەت ئەگەر نیوەی پیاو ببات لە میراتدا..؟!! لە كاتێكدا پیاو هەركات هاوسەری هێنا دەبێ‌ مارەیی بداتێ‌. وە پێویستە لەسەری كە ژیان و ژیواری مسۆگەر بكات... ئەگەر چی ژنەكەیش زۆر دەوڵەمەندو سەروەتمەند بێت..!!
(تێبينى: خوای گەورە دەفەرمووێت: [وآتوا النسا‌ء صدقاتهن نخلة....] سورەتی النسا‌ء 5. مارەیی ڕێزو حورمەتێكە بۆ ئەو ژنەی دەبێتە خێزان و هاوسەر، نیشانەی بایەخ و ڕێز دانانە.. كە ئەگەر تەواوی سامانەكەیشی پێشكەش بكات بۆی هێشتا لای ئەم سەنگیــنــتــرە... لەولایشەوە مسۆگەر كردنی ژیان و ژیواری ئەو ژنەیەو كابرای مێردیشی، هەر ڕۆژەی هات بە سەریا بەجێی ناهێڵێ‌، چونكە (سەنەد)و كۆمپیالەیەكی داوە بەو ئافرەتە، وەك ئەوروپاو قوتابییەكانی نەكردووە، لەسەر سادەترین شت ڕێك بكەون و، پاشان كە تێر بوون لە یەكتــر بە هەرزانترین و سادەترین نرخ دەستـــــــی لێ‌ هەڵبگـــــــــرێ‌.!)

 نە هەر ئەوەندە بەڵكو دەبێ‌ ناوماڵ و كەرەسەی ناوماڵیشی بۆ ئامادە بكات..! ئەویش نەك بە پیاوەتی و منەت، بەڵكو پێویستی سەرشانییەتی، تەنانەت ئەگەر ژیانی باش نەبرد بەڕێوە، بۆی ڕەوایە سكاڵا بنووسێ‌ بۆ دادگاو لێی جیا ببێتەوە.. 

  ئەمە ئەگەر مێردی كردبوو، تەنانەتی ئەگەر مێردیشی كردبوو لای باوك و براو خزم و كەس و كاری بوو، هەر دەبێ‌ بە ڕێك و پێكی ژیانی بۆ ئامادە بكەن... ئەگەریش خزمانی گوێیان نەدایە، ئەوە دادگا بە زۆر جیرەیان لەسەر دائەنێ‌ بۆی، لەولایشەوە ئافرەت ژیان و نەفەقەی مناڵەكانی لەسەر نییە، بەڵكو دەبێ‌ پیاوەكە غەمیان بخوات.

 خۆئەگەر تەڵاق درا وە یان مێردەكەی مرد، دیسانەوە ژیان و نەفەقەی دەچێتەوە سەر كەس و كاری..! خۆئەگەر مێردی كردەوە نەفەقەی دەكەوێتەوە سەر مێردەكەی.. نە هەر ئەوەندە بەڵكو تەواوی پێداویستییەكانی ژیانی دەبێ‌ مسۆگەر بكرێ‌، كەوابوو پیاو زیاتر پێویستی بە سامان و پارە هەیە تا ژن، (بەلای خاوەن ژیرییەكانەوە..). هەر بۆیەش دوو ئەوەندەی ئافرەتی بۆ دانراوە (هەندێ‌ جار)..! (. . . لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ ...) (النسا‌ء: ١١). وا بەم وەڵامە كورتەو سەرپێیەوە دەركەوت فەلسەفەو حیكمەتی ئەوە كە بۆچی پیاو دوو ئەوەندەی ژن دەبات؟ جگە لەوەیـش هەندێ‌ جار ژن وەك پیاو بـەش دەبات...! وەك: 

1- برای دایكیی، ئەگەر هەر خۆی بوو یەك لەسەر شەشی میرات دەبات.، لەولایشەوە ئەگەر خوشكی دایكی بوون و كەسیش بێ‌ بەشی نەدەكردن، ئەوانیش هەریەكە یەك لەسەر شەش دەبەن، وەك ئەم ئایەتەی سوورەتی (نسا‌ء) كە دەفەرمووێت: (. . . وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ ...) (النسا‌ء: ١٢).

2- كەسێك بمرێ‌ مناڵی نێرینە، وە یان نێرینەو مێینەی لێ‌ بەجێ‌ بمێنێ‌، لەگەڵ باوك و دایكیا، لەم مەسەلەیەشدا دایكەكە كە ئەندازەی باوك دەبات بێ‌ زیادو كەم. واتە: یەك لەسەر شەش: (. . . وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ ...) (النسا‌ء: ١١). 

  چەند جوانە مرۆڤی بە ویژدان، (هەق) لەلای كێ‌ بێ‌ ددانی پیا بنێت، ئافەرین بۆ دكتۆر (گوستاف لویون) فەیلەسووفی فەڕەنسی كە دەڵێت: (یاسای ئیسلام مافی ئافرەتی داناوە لە میراتدا، بەشێوەیەك كە هاو وێنەی نییە لە یاساكانی ئێمەدا...).

 ئەمە بوو – بە كورتە – وەڵامێك بۆ ئەوانەی بە ویژدانن و باوك و دایكی خۆیان ئەناسن.. بەڵام ئەوانەی بێ‌ دایك و باوكن، وە حەزیان لە یاسای بێ‌ (دایك و باوك)یە، پێم وا نییە بە وردیی و زیرەكانە وردی ئەم ڕاستییانە ببنەوەو سوودیان لێ‌ وەرگرن. ڕێزی ئافرەت لای ئیسلامە .. تەنها ئیسلام دەتوانێ‌ بیگەیەنێتە جێگاو پلەی شیاوی خۆی.


سەدان ئافرەت هەیە، بەڵكو هەزاران.. پایەو پلەیان زۆر بەرزترە لە پیاوان، بۆ نموونە: 
  یەكەم: خاتوو (عائیشە) – دایكی موسڵمانان – سەرچاوەی پرس و ڕای موسڵمانان بووە لەلای هاوەڵانی پێغەمبەر s بۆیە فەرمووی: (نیوەی ئایینتان لە عائیشەوە وەرگرن).
  دووەم: بەڕێز (فاطمه ی علا‌ءالدین) سەمەرقەندییە، زۆر شارەزاو بلیمەت بوو، بەشێوەیەك هەر (فەتوا)یەك لەلای باوكییەوە دەرچوایە ئیمزای ئەویشی پێوە دەبوو..!
  سێیەم: خاتوو (ستیتە)ی كچی قازی حسێن، ئەم بەڕێزەیش زۆربەی (فقە)ی شافیعی لەبەر بووە. ساڵی (377)ی كۆچیی دونیای بەجێ‌ هێشتووە.
  چوارەم: (زەینەب) كچی عبدالرحمانی شەعرییە، زانایەكی هەڵكەوتوو بووە زۆربەی زاناكان ئیجازەی (عیلم)یان داوەتێ‌، وەك: (ابو الحسن الفارسی) و (ابو القاسم الزمحشری) خاوەنی تەفسیری (كشاف) تەنانەت خۆیشی – خاتوو زەینەب – ئیجازەی (ابن الخلكان)ی داوە..!
  پێنجەم: خاتوو (كەریمە) كچی ئەحمەدی مروزی لە فەرموودەكانی پێغەمبەرا   s دەستی باڵای هەبووە، ئەوەتە (خەگیبی بەغداد)ی (صحیح البخاری) بەلاوە خوێندووە..!
  شەشەم: خاتوو (عەنیدە).. ئەم ئافرەتە بەڕێزە كاتێك دادەنیشت بۆ وانە وتنەوە (500) پێنج سەد قوتابی لە پیاو و ئافرەت ئامادە دەبوون.
(عەبدولواحدی مەراكیشی) دەڵێت: تەنها لە گەڕەكی ڕۆژهەڵاتی (قورتوبه)دا (170) سەدو حەفتا ئافرەت قورئانیان دەنووسییەوە بە خەتی كووفی.
 بە ئافرەت بوون لای ئێمە شانازییە، وە ئەو جۆرە ئافرەتانە باسمان كردن خاوەنی مێژوون، چونكە هەوڵدەرو ماندوو نەدیو بوون، شان بەشانی پیاوان لەگۆڕەپانی ژیاندا بوون... موتەننەبی چەندە جوان دەڵێت: 
ولـوكـان النـسا‌ء كمـا ذكـرنـا          لفضلت النسا‌ء علی الرجال
فـلا التأنیث لاسم الشمس عیب       ولا التـذكـیر فـخر للـهلال

واتە: ئەگەر ژنان ئاوا بن ئەوا باو دەدرێن بەسەر پیاواندا * نە مێینە بوون بۆ وشەی"خۆر" عەیبەیە، نە نێرینە بوون بۆ وشەی "مانگ "  فەخرو شانازییە.