وەڵامى گومانەكان لەسەر ئيسلام و ماف و ڕێزى بۆ ئافرەتان.! (2)

* لە بڕگەیەكی تردا دەڵێت: (پیاویش بەپێی قورئان سەرپشك كرا كە بە ئارەزووی خۆی لە ژن بدات....).
 هەموو دەزانین كە هیچ دەزگاو پیشەسازییەك بەبێ لێپرسراو، ئیش و كاری بەڕێوە ناڕوات، لەولایشەوە دەبێ‌ چ كەسێك زۆر لێهاتوو و شیاو بێت ئەوە بكرێ‌ بە بەرپرس... ئەمە بۆ هەر دەزگایەك... ئایا چ دەزگایەك بە ئەندازەی ئوسرەو خێزان گرنگە...؟! گریمان ئەگەر وەك دەزگایەكیش سەیر بكرێ‌، كەوابوو لەناو ئەو خێزانەدا هەر دەبێت یەكێك بەرپرس بێت (ژنەكە، یا پیاوەكە)، ئینجا دەگەڕێین بزانین كامیان شیاوترە ئەوەیان هەڵدەبژێرین و دەیكەین بە بەرپرس، یاسای ژیانیش وایە كە پێك بێت لە نێرو مێ‌ بۆ درێژە پێدانی ژیان لەسەر زەوییدا، وەك بە گشتی یاسای بوونەوەر وایە: (ومن كل شی خلقنا زوجین..) كاری ئافرەتیش مناڵ بوون و شیرپێدان و دەستەبەركردنی ئەو بەرهەمەیە لەنێوان جووتبوونی ژن و پیاودا دێتە بەر.. بەپێی سرووشتیش هەر دەبێ‌ وابێ‌، چونكە ژن چاكتــر شارەزایە بۆ پەروەردەو ئامادەكردن بەپێی سرووشتی خۆیی و دەروونی، ژیریی و بۆچوونێك لە دەماخیدایە وە سۆزو میهرەبانی زیاتــرە بۆ بەخێوكردن، كەوابوو دەبێ‌ ئەو كارەی تری بەسەرا نەدرێت، خوا هەڵناگرێ‌ كارەكەیشی پیــرۆزترینی هەموو كارێكــــە: (الأم مدرسة اذا أعددتها أعددت جیلا طیب الأعراق).

  ئینجا پیاویش كاری خۆی بۆ ئامادە كراوە، ئەویش پەیداكردنی ڕزق و ڕۆزیی و نان پەیداكردن و ئیش و كاری دەرەوەی ماڵە، دەبێ‌ وایش بێت، چونكە ناكرێ‌ ژن مەسەلەی منداڵ و پێگەیاندن و بەخێوكردنی لەسەر بێت، لەولایشەوە كرێكاری بكات و شەونخوونی بكێشێت بۆ پاراستنی خۆیی و منداڵەكانی...!! وە نایشبێت بێ‌ سەرپەرست بن، بۆیە پیاوەكە كرایە سەرپەرست، واتە: بە ڕەنجبەرو زەحمەتكێش و نان پەیداكەر بۆیان، لەسەرماو گەرما بیان پارێزێ‌، خانوو و پێداویستییەكانیان بۆ ئەنجام بدات.. ئەمەیە مانای (قەوامە)ش كە لە ئایەتەكەدا هاتووە: (الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ ...) (النسا‌ء: ٣٤) نەك كوێخایی و بە ئارەزووی خۆی چی ئەكا بیكا، چۆنی پێ خۆش بوو وا ڕەفتار بكات، نەخێر تەنانەت ئەگەر ژنەكە نەفەقەی نەبوو، واتە: پیاوەكەی نەیتوانی نانی بۆ پەیدا بكات ژنەكە لە دادگاوە دەتوانێ‌ تەڵاقی لێ‌ وەرگرێ‌.

 جگە لەوەیش لەبەر ئەوەی كە ژن (حەیز و مناڵبوونی هەیەو ماوەی چەند مانگێك حامیلە دەبێ، هەڵبەتە یەك دوو مانگیش حاڵەتی تەندرووستی تێك دەچێ‌).. ئەگەر (قەوامە) لەسەر ژن بووایە لەو بارە نائاساییانەیدا هەموو كارەكان دەوەستان یان بە ئاسانی بەڕێوە نەدەچوون.. ئەگەر بڵێین: ئێستا (وەزیفە)و كاری دەوڵەتی هەیە، كەوابوو كارەكەی دەڕوات، چونكە مانگانەی هەیە...!! ئایا تەواوی ژنان دەگونجێ‌ مووچە خۆر بن...؟! بێ‌ گومان ناگونجێ‌ جا كە وابوو (الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ ...) (النسا‌ء: ٣٤) ڕاست و درووستە، وە بە حیساب و لێكدانەوەیەكی زۆر ورد كراوە.
  وا ئەزانم ئەگەر (شەمشە كوێرەكانیش) خۆر نەبینن خۆر هەر دیارەو یاسای خێزان شتێكی سادەو بێ‌ بایەخ نییە، بەڵكو قورئان زۆر بە قاییم و مەحكەم گرتوویەتی بۆیە:
 (يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا) (النسا‌ء:١) (وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ...) (الروم: ٢١) (. . . هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ...) (البقرة: ١٨٧) (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ...) (التحریم: ٦).
  ئەم چەند ئایەتەو چەندان ئایەتی تر، بۆ ڕێزو حورمەتی ژن و پیاوە بێ‌ جیاوازی... خێزان زۆر گرنگەو خشتی بناغەی كۆمەڵگەیە، بۆیە قورئانی پیــرۆز لە سوورەتی (البقرة) و (النور)و (الأحزاب)و (الطلاق)و (التحریم)دا بەشێكی گرنگی باسكردووە، كەوابوو چۆن دەبێ‌ ئەو دەزگا گرنگە بێ‌ سەرپەرشت بێت...؟! لەولایشەوە زانایانی ئابووری دەڵێن: كێ‌ نان پەیدا بكات، دەبێ‌ ئەویش خەرجی بكات، ئەگینە بە هەڵەخەرجی لەناو دەچێت، هەزار ڕەحمەت لە كوردەی خۆیشمان كە دەڵێت: (ئەگەر ڕۆن دەكڕی لە پیاوی بكڕە، ئەگەر گەنمیش دەكڕی لە ژنی بكڕە..)..!!
  جا ئەگەر نیشانەی ڕووخاندنی ئەو خێزانەیە بە دەركەوت، ئەوە بۆ لەنگەرگرتنی و نەڕووخانی چەند پرۆسەیەكی داناوە، یەك لە دوای یەك تا بەشكوو تێك نەچێت، ئەوەیە كە خوای گەورە دەفەرمووێت: (. . . وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ ...) (النسا‌ء: ٣٤).
 
  ئەمە جەنگێك نییە لە نێوان ژن و پیاودا دەرەنجامەكەی سەرپانكردنەوەی ژنەكە بێت، وەك ئەو بێ‌ ئابڕوویانە پێیان وایە..!! نەخێر... ئەوە نییە بەڵكو چارەیەكی (وقائی)ییەو خۆپاراستنە لەوەی كە ئەو خێزانە بڕووخێ‌.. بۆیە:

 یەكەم: (فعظوهن) واتە: ئامۆژگارییان بكەن و بە خوا بیان ترسێنن، گرنگی ژن و مێردییان وە بیــربێننەوەو بەزەییان بەمناڵەكانیاندا بێتەوە، ئەگەر مناڵیان هەبوو، بەڵام هەندێ‌ جار پەندو ئامۆژگاری سوودی نابێت، چونكە ئافرەتی وا هەیە بە جەماڵ و جوانیا دەنازێ‌، هی وا هەیە بە سامانەكەیا، یا بە گەواهی نامەكەیا، یا بە بنەماڵەو ڕشتەیا.

 دووەم: ئینجا چارەیەكی تر دادەنێت: (. . . وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ ...) (النسا‌ء: ٣٤) جێ‌ خەوییان لێ‌ جیابكەنەوە..
 جا ئەگەر بەوە چاكبوو وە خێزانەكە چووەوە سەر ژیانی ئاسایی خۆی، ئەوە مەبەستەكە پێك هاتووە.، وە دەبێ‌ ئەوەش بزانین مەبەست لە (. . . وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ ...) تەنها پشت تێ‌ كردنییەتی لە جێگەی خەودا، ئیتــر جگە لەوە نابێ‌ زیاتر لە سێ‌ ڕۆژ دەنگی لێ‌ وەرگرێ‌ و قسەی لەگەڵ نەكات، تەنانەت ئەبێ‌ تەنها لە ژووری خەودا بێ‌، وە نابێ‌ لە پێش چاو ئەم و ئەودا قسەی لەگەڵ نەكا هەتا لە پێش چاو مناڵەكانیشیدا بۆ ئەوەی شەخصییەتی نەشكێ‌ و هەستی بریندار نەبێت.

ئەگەر ئەوەیش كەڵكی نەبوو پلەی سێیەم: (واضربوهن...) لێیان بدەن دێتە پێشەوە. ئینجا ئەگەر زۆر بە وردی سەیری ئامانجی ئەم پرۆسەیە (فعڤوهن ... واهجروهن.... واضربوهن) بكرێ‌ – كە لە پێشەوە باسمانكرد – هەرگیزای هەرگیز بیر لەوە ناكرێتەوە كە ئەو لێدانە، لێدانی تۆڵەو سزادان بێت، یان سووكایەتی بە كەرامەتی ئەو ژنە، نەخێر.. بەڵكو تەنها مەبەست (تأدیب)و سەرزەنشت كردنەو پەرژینێكە بۆ ڕاگرتنی ئەو خێزانە، هەوڵێكە بۆ مانەوەی ئەو پەیوەندییە (پەیوەندی ژن و مێردی)، وایش دەزانم ئەگـەر ئـەو خێزانە بەوە لەنگەر بگیررێ‌ و بمێنێتەوە هیچ نەنگی تیا نییە.

 دكتۆر (الیكسیس كاریل) – هەرچەند ئێمە بە تەواوی قسەكەی وەرناگرین – دەڵێت: (گـــــەلێ‌ ژن هەیە پێی وایە ئەو مێردەی بەرامبەر ئەو نییەو دەرەقەتی نایەت، ئەوە بسەلمێنێ‌ ئەو لێدانە دەكرێ‌...!!

 بەڵێ‌ ئەم لێدانە – كە بۆ ناچاری ڕەوا كراوە – هەڕەمەكیی نییە، پیاوێكی دڵڕەقی بێ‌ بەزەیی و سەرسەختی كەللە ڕەق هەستێ‌ خۆی تاقی بكاتەوە لەسەر ژنەكەی، نابێ‌ شتی وا.، بۆیە پێغەمبەر ﷺ پاش ئەوەی لێیان پرسی مافی ژن چیە بەسەر مێردەكەیەوە..؟! بە زمانە شیــرینەكەی فەرمووی: ((..أن تطعمها اذا طعمت وتكسوها اذا اكتسیت، ولاتضرب الوجه، ولاتقبح، ولاتهجر الا فی البیت..)). (سنن أبی داود - كتاب النكاح، باب فی حق المرأة علی زوجها - حدیث : ‏1843‏. وقال الألبانی حدیث حسن صحیح، رقم: 2142). 
 واتە: كاتێ‌ خواردنت خوارد بەویش بدەیت، جل و بەرگت كرد بۆ ئەویشی بكەی، لە دەم و چاوی نەدەیت، قسەی ناشیــرینی پێ‌ نەڵێیت، لە چۆڵیدا نەبێت دەنگی لێ‌ وەرنەگری، واتە: لەپێش چاوی ئەم و ئەو سووك و ناشیــرینی مەكە.

 وە لە فەرموودەی راستی ئیمامی موسلیم دا هاتووە: پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی: (إلام یجلد أحدكم امرأته؟ فی روایة أبی بكر: جلد الأمە " وفي روایة أبي كریب " جلد العبد، ولعله یضاجعها من آ‌خر یومه). (الراوى: عبدالله بن زمعة- المحدث:مسلم- المصدر:صحیح مسلم- الجز‌ء أو الصفحە:2855 حكم المحدث:صحیح) مەبەست ئەوەیە كە لە ژنەكانتان مەدەن وەك لە بەندەكانتان دەدەن، سەر لەبەیانی لێی بدەیت و، كەچی بۆ كۆتایی شەو لەگەڵیدا بخەوی.!!).
 وە ئەمەش فەرموودەی ئەوە ﷺ دەفەرموێت: ((خیركم خیركم لأهله، وأنا خیركم لأهلی)). (سنن الترمذي الجامع الصحیح  - الذبائح، أبواب المناقب عن رسول الله -  باب فی فضل أزواج النـبـی، حدیث : ‏3912‏/ وصححه الألبانی فی مشكاة المصابیح برقم: 3252). كێ‌ لە ئێوە چاكتــر بێ‌ بۆ هاوسەرەكەی ئەوە چاكتــرینتانە، وە من لە هەمووتان چاكتــرم بۆ خێزانم.

  دیارە ئەم هەموو ئاگر بڕە بۆ ئەوەیە كە جەنگ و هەرا ئاشكرا نەبووبێت لە نێوانیاندا، خۆ ئەگەر جەنگ و ئاژاوە دەستی پێ‌ كردبوو، ئەوە دەبێت چارەیەكی تری بۆ دابنرێ‌: (وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ...) (النسا‌ء: ٣٥) ئەویش ئەوەیە كە ئیتــر هیچ ئومێدێك نەما بۆ بەیەكەوە ژیانیان دەبێ‌ (حەكەم)ێك لە خزمی هەردوو بنێرن بۆ چاودێرییان و دیاریكردنی تاوانبارییان، جا ئەگەر دەركەوت كێ‌ تاوانبارە، وە یا زانییان ژیانیان بە یەكەوە ناگونجێ‌، ئەوە بڕیاری جیابوونەوەیان دەدەن ئەگەر چی ڕازیش نەبن، چونكە گەیشتوونەتە بن بەست..

 بەڵێ‌ ئەمە بوو مانای كوێخایی و لێدانی ژنان – وەك ئەوانە دەیان گوت..؟!! – دەی ئایا هەر ئاوا مێرد بۆی هەیە بەر ببێتە هاوسەرەكەی بێ‌ ئەوەی هیچ یاسایەك پێش چاو بگیردرێ‌..؟!! 
  ئومێدەوارم بە دڵێكی پڕ لە سۆزەوە سەیری مەسەلەكان بكرێ‌، نەك بە چاوی دوژمنایەتییەوە لێك بدرێتەوە..!

* هەر لەباسی ژنان و بەرگری لە ژناندا...! دەڵێن: (بەپێی ئایین بە هیچ شێوەیەك ڕەوا نییە پرس بە ئافرەت بكرێ‌ وەك (ئەبووبەكر) لە زمانی (محمد) گوێی لێ‌ بووە كە گوتوویەتی: ((لن یفلح قوم ولوا أمرهم إمرأة)). (صحیح البخاری - كتاب المغازي، باب كتاب النبی "صلی الله علیه وسلم" إلی كسری وقیصر - حدیث : ‏4172). واتە: (هیچ قەومێك رزگاری نابێت ئەگەر پرس بەئافرەت بكەن). - بەداخەوە- چونكە دڵیان پڕە لە (حقد) بەرامبەر بە ئیسلام و موسوڵمانان، نە چاویان دەبینێ‌ و نە دڵیان هەق وەردەگرێ‌ و نە گوێیان دەبیستێت،- بۆیە هەر ئاوایش بە هەڵەو پەڵە فەرموودەكەیان هێناوە - چونكە ڕاوییەكەی (ئەبووبەكر) نییە - بەڵكو (ئەبووبەكرە)یە- شایانی باسە ئەو ئەبووبەكرەیە غەیــری پێشەوا ئەبووبەكرە، ئەگەر پێیان وابێت ئەوە.! سەبارەت بەماناكەشی ئەوە نییە ئەوان نووسیویانە بەڵكو ماناكەی بەم جۆرەیە: هیچ نەتەوەیەك سەركەوتوو نابێت كە كارووباری خۆیان (كارووباری سیاسی) بسپێرن بە ژنێك، واتە: بیكەنە سەرۆكی دەوڵەتیان.!

 ئەمە لەم ڕووەوە، ئینجا بۆ ئەم مەسەلەیش پێم خۆشە بەڕاشكاوی بڵێم ئەوانەی شین بۆ ژنان دەكەن، گوایە لە ئیسلامدا مافیان خوراوە، لەبەر ئەوەی ژنان خاوەنی حەیزن - زۆربەیان لە مانگێكدا پازدە ڕۆژ - هەروەك وا دروست بووە - وەك هەموو مێیەك - هەڵگری ماوەی مناڵ بوونەو ((فی قرار مكین..)) منداڵدانی ئەوە، ئەو ماوەیەش (نۆ) مانگ بە زك هەڵیدەگرێ‌ و پاشان كە مناڵی دەبێ‌ نزیكەی مانگێك پێوەی سەرقاڵ دەبێت، ئەم دە مانگە ژنان سەرقاڵبوونی مناڵ بوونن، گومانیش نییە كە لەو ماوەیەدا تەندروستی تەواو نییەو كەڵكی ئەوەی پێوە نیە (ڕابەر)ـی وڵات بكات كەوابوو بەناچاری دەبێت بە مۆڵەت بۆی تەواو بكرێ‌، وە یان دەبێت بە (وەسائیل)ی پزیشكی ئەمڕۆ لە كارە سەرەكییەكانی خۆی بكەیت.! (پەرەپێدان و زیادكردنی نەوعی ئینسان..) كە لە ڕاستیدا لەوكاتەدا (اختصاصات)ی خۆی لەكیس داوە، لەكاتێكدا بەپیاویش ئەوكارە دەكرێت! ئەمەیە زانایان قسەی جیاوازیان هەیە تەنانەت لەوەدا بكرێ‌ بە (قازی)..! چونكە لەیاسای قەزاوەتدا دەبێ‌ لە زۆر گەرماو سەرمادا، وە لەكاتی برسییەتی و تینوویەتیدا، وە لەكاتی نەخۆشی و بێ‌ تەندروستیدا (قەزاوەت) نەكات.. ژنیش بەپێی سروشتی ئادەمییەتی - كە ئەوە هیچ عەیب نییە بۆی - لەو شتانەدا زۆر دەبیــنــرێتەوە.

كەوابوو -بەڕای خۆم- وا چاكە لەبەر ئەو راستییانەی باسم كردن تا پیاوی شیاو دەست بكەوێت ژنان (قەزاوەت)و (ڕئاسەت)یان نەدرێتێ‌.! هەرچەندە غەربە دڕندەكانیش پێیان ناخۆش بێت.!
 پاشان پێم باشە بگەڕێینەوە سەر فەرموودەكەی بەردەستمان، ئەو فەرموودەیەی كە پێشەوا بوخاری هێناویەتی، جا لێرەدا گەلێك لە زانایانی كۆن و تازە لەبەرئەوەی باسمان كرد كە ژن جۆرە تایبەتمەندییەكی خۆی هەیە .. وەك مەودوودی .. پێیان وایە نابێت (ڕئاسەت) و ئیش و كارە دەوڵەتییەكان بسپێردرێ‌ بە ژنان، بەڵگەشیان:

یەكەم: ئایەتی: (الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ ...) (النسا‌ء: ٣٤).
دووەم: ((لن یفلح قوم ولوا أمرهم إمرأة..)) نابێ‌ بە بەڵگەی بەرگری لە ژنان لە (رئاسەت) و كارە دەوڵەتییەكانی تر، چونكە ئەوە (نص) نییە لەسەر ئەوە كە ژنان نابێ‌ (مومارەسەی) كاری سیاسی بكەن، چونكە ئەگەر بەڵگەیەكی تەواو بوایە لەسەر ئەو مەسەلەیە هیچ زانایەك لێی دەر نەئەچوو، لە هەمانكاتدا خەڵكێكی زۆر هەیە لەو ڕایە دەرچووەو پێی وایە ژنان كاروباری دەوڵەتیان دەدرێتێ‌. بۆیە بەڕێزان: (محمد الغزالی- خوالێی خۆش بێ‌)، (یوسف القرضاوی، تەمەن درێژ بێت) لە نووسینەكانیاندا بە ڕاشكاوی ئەو شتانەیان تۆماركردووە، ئەڵبەتە دەڵێن: (مع الحرص علی مراعاة الأداب الاسلامیة فی كل الأحوال..). فەرموودەكەیش: ئەڵێن هەندێ‌ گرفت و كێشەی هەیە لە (ڕاوی)ەكەیدا لەم جێگەدا پێویست ناكات بینووسین، لەولایشەوە دەڵێن: فەرموودەكە تایبەتە بە كچەكەی (كیسرا)ی پاشای فارسەكانەوە، ئەوە بوو كاتێك نامەكەی بۆ نارد، نامەكەی پێغەمبەری دڕاند.! پاشان مردو كچەكەیان خستە جێگاكەیەوە، ئەویش ﷺ ئەو فەرموودەیەی فەرموو، واتە وەك بڵێی خۆی زۆر ژیرو تەواو بوو نۆبەی كچەكەیەتی.. ئەگەر ژیر بوایە بڕوایان ئەهێنا.
  بە هەرحاڵ بەپێی ئەو ڕاڤەیەی كردمان بۆ (قەوامە)، ئافرەت خانمی ماڵەوە بێت چاكتــرە، هەموو شتێك بخرێتە ژێر دەستییەوە، هەموو ژیان و ژیوارێكی بدرێتێ‌ - لەولایشەوە لە هەموو بوارەكانی ژیاندا (مەشۆرەت)ی پێ‌ بكرێ‌ و ڕای وەربگیردرێ‌، وەك پێغەمبەر ﷺ لە (حودەیبییە)دا كاتێ‌ مەسەلەی ئیحرام شكاندن و گەڕانەوە هاتە پێشەوە، هاوەڵان دوو دڵبوون – خەریك بوو كارەكە بگاتە بن بەست، (ئوم سەلەمە) بە پێغەمبەری وت: تۆ خۆت لە پێشەوە كارەكە ئەنجام بدە، ئەو كاتە بەوانیش بڵێ‌، وە یا هەر بێدەنگ بە، پێغەمبەریش ﷺ ڕاكەی وەرگرت و ئەنجامەكەیش زۆر سەركەوتوو بوو.
وە یا (عبدالرحمنی كوڕی عەوف) كاتێ‌ سەرۆكی ئەنجوومەنی ڕاوێژ بوو بۆ هەڵبژاردنی (خەلیفە) پاش شەهید بوونی پێشەوا عومەر لە شاری (مەدینە)دا- دەتوانم بڵێم– ئافرەت نەما ڕای وەرنەگرێ‌.، ئیتـــر نازانم ئەوانە چۆن دەڵێن ئیسلام دەڵێت: (پرس بە ژنان مەكەن)..!!