وەڵامى گومانى ئايين پارێزەری بەرژەوەندی هەژاران نيە.!

* چۆن ئایین ناتوانێ‌ (پارێزەری بەرژەوەندییەكانی هەژاران بێت...)..!! كاتێ‌ ئیسلامی پیــرۆز هات سەدان، بگرە هەزاران و، زیاتر لە مرۆڤەكان دەیان ناڵان لە ژێر چەپۆكی سەروەت مەندەكانی ئەو كاتەدا لە بازاڕی سوودو ڕیبادا... دەوڵەمەندێك شتێكی ئەفرۆشت بە هەژارێك بە قەرز، ئەگەر لەكاتی خۆیدا پارەكەی نەبووایە، چەند قاتی دەكردەوە لەسەری... جۆرەها جۆرو شێوە سوود خواردن هەبوو وە هەژارەكان لەژێر مەینەتدا بوون، خوای گەورە یاسای بۆ دانان و هەڕەشەی كرد لە دەوڵەمەندە سوود خۆرەكان و، پێغەمبەریش ﷺ بە (عەمەلی) پیادەی كرد: (الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ...) (البقرة: ٢٧٥). (وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ ...) (البقرة: ٢٨٠).

  ئیسلامی محمد ﷺ بەڵێنی بە هیچ كەسێك نەدا جیهان یەكسان بكات، هەژار نەمێنێ‌، هەموو كەسێك هەموو ڕۆژێك ئەوەندە پارە دەخرێتە ژێر سەرینەكەیەوە.!! نەخێر.. وەك برادەرانی كۆمۆنیست لەسەرەتاوە جوتیارو كرێكارەكانیان بەوە فریو دەداو دەیان وت: (شیوعییەت) گەر جێگیــر ببێ‌ هەمـوو ڕۆژێك ئەوەندە پارە دەخرێتە ژێر سەر سەرینەكەیەوە...!! 

 نەخێر (محمد) پێغەمبەر ﷺ وای نەدەوت. بەڵكو لەقورئانەكەیدا پێی دەفەرموون: (هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ) (الملك: ١٥) . مەبەست ئەوەیە مرۆڤەكان زۆر بە وردیی و ژیرانە لە زەوییا كار بكەن و بگەڕێن نان و خۆراك پەیدا بكەن، ئاشكرایە كارو تێكۆشان گەورەترین چەكە بۆ لەناو بردنی هەژاریی و بێ‌ نەوایی، لەولایشـەوە بۆ سەركەوتن و زاڵ بوون بەسەر گرفتەكانی ژیاندا.. هەر بۆیە فەرمانكراوە بە ئادەمیزاد بە ئاوەدان كردنەوەی زەوی: (. . . هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا ...) (هود: ٦١) .

 ئیسلام دەرگای كارو كۆشش دەكاتەوە بۆ مرۆڤەكان بۆ ئەوەی چی دەزانن، چۆن دەزانن زەوی ئاوەدان بكەنەوە، هەركەس بەپێی پسپۆری خۆی، وە هیچ ڕێگەیەكی لێ‌ ناگرێ‌ مەگەر زیان بە مرۆڤەكانی تر بگەیەنێت... گومان نیە بەو جۆرە هەوڵ بدرێ‌ خێرو بیــر دەڕژێ‌ بەسەر دەوڵەتداو كرێكارەكانیش – پێش دەوڵەت – سوودمەند دەبن و پێش ئەوەی عەرەقی ناوچاوانیان وشك بێتەوە كرێ‌ و مزەی خۆی وەردەگرێت و هیچ جۆرە ستەمێكی لێ‌ ناكرێ‌.، ئیسلام ڕێگەی لێ‌ ناگرێ‌ ئەگەر زیادەیەكی لێ‌ مایەوە، بیدات بە پارچەیەك زەوی، وە یان باخێك، وە یا... وە یا... بۆ كاتی نەخۆشی، وە یا بۆ كاتی پیــری، وە یا بۆ مناڵەكانی پاش خۆی.

 ئیسلام ئاوا هەژارەكان تێ‌ دەگەیەنێت، ئیتر ناڕوا چەواشەیان بكات بەشتی پڕوو پووچ و بێ‌ بناغەوە بەناوی (توكل) لەسەر خوا، وە یا ئاسمان ببارێنێ‌... نەخێر، چونكە پێغەمبەر ﷺ بە یاسای (إعقلها وتوكل علی الله...) هەموو شتێكی تێ‌ گەیاندن و لە هەموو بارێكی هەڵەیش هۆشیاری كردنەوە، وە درووشمی موسڵمانان: (ابذر الحب وارج الثمار من الرب)ــە... لەمە بەولاوە هەرچی بوترێ‌، وە یا گوترابێ‌ درۆو دەلەسەیە.
 وتیان بە پێشەوا (ئەحمەد) ڕات چیە سەبارەت بە كەسێك لە ماڵەوە یا لە مزگەوت دابنیشێ‌ و بڵێ‌ هیچ شتێك ناكەم تا ڕۆزی خۆمم بۆ دێت.؟! پێشەوا (ئەحمەد) فەرمووی: ئەوە پیاوێكی نەزانە، ئەی بۆ نەیبیستووە كە پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی: ((.. وجعل رزقی تحت ظل رمح..)).؟! (پێشەوا ئەحمەد. صحیح، صححه الشیخ الألبانی فی صحیح الجامع، برقم: 2831). واتە: ڕزق و ڕۆزی من خراوەتە ژێر سێبەری ڕمەكەمەوە..! نەت بیستووە كە هاوەڵان بە دەریاو وشكانیدا دەڕۆیشتن بۆ پەیداكردنی ژیان و زیندەگی..؟! خوای گەورە ئەمەی ئەدا بە گوێیاندا: (وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ...) (الأعراف: ١٠). واتە: لە زەویدا سەقامگیــرمان كردوون و ژیان و زیندەگیشمان بۆ داناون... (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ...) (الإسرا‌ء: ٧٠). واتە: بێ‌ سۆ ئێمە ڕێزێكی زۆرمان لە تۆرەمەو نەوەی ئادەم گرت: زانیاریی و، ژیـریی و، قەدو قامەتی ڕێك و جوانمان پێ‌ بەخشی، كە ئەوەمان بۆ گیانلەبەرانی تر نەكردووە، وەكو خوا لە جێیەكی تردا دەفەرمووێت: (لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ) (التین: ٤). یان دەفەرمووێت: (. . . وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ ...) (التغابن: ٣). وە لە وشكانیی و، لە دەریادا هەڵمانگرتن بەو شێوە كە كەشتیی و جۆرەها هۆی ترمان بۆ گواستنەوەیان پێدان, ئەوەتە ئێستایش – سەرەڕای ئەوانە – خەریكە تەواوی زەویی و بۆشاییەكانی زەویی و بۆشاییەكانی ئاسمانیش دەپشكنێ‌، وە ڕزق و ڕۆزیی پاكیشمان پێدان... (اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ...) (غافر: ٦٤). واتە: هەر ئەو خوایە زەوی بۆ كردوون بە بارەگاو نشیمەن و نیشنگە، تا تیایا بژین و بحەوێنەوەو، ئاسمانیش بە بیناكراو وەك گومەزی لەسەرووتانەوە، وێنەی كێشاون، جوان وێنەی كێشاون، چونكە ئێوە لە هەموو گیانلەبەرێك باڵاو بەژنتان جوانتــــرە، وە لە هەرچی حەڵاڵ و پاكە ڕزقی پێداون، وە لەم ئایەتەشدا دەفەرمووێت: (الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) (البقرة: ٢٢). دووپاتی ئەو هەموو نیعمەتانە دەكاتەوە... (تەفسیری ڕامان لە ماناو مەبەستی قورئان).

ئەمانەو چەندیین ئایەتی تر مرۆڤ تێ‌ دەگەیەنن كە ڕۆزییان لای خوایە... بەڵام لەبەر ئەوەی كە بە هەڵە تێ‌ نەگەن وەك ئەو نەزانانە ئەم ئایەتەی دا بە گوێیاندا: (. . . فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ...) (الملك: ١٥)... (فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ...) (الجمعة: ١٠).

  محمد پێغەمبەر ﷺ بەو جۆرە مرۆڤەكانی دەوروبەری تێگەیاندووە، هەڵی ناون بۆ ژیان، بگەڕێن بە كون و قوژبنەكانی زەوییدا بۆ ژیان، وا ئەزانم گەلێك كەس ئەوەی بیستووە كە پێشەوا (عومەر) خەڵكێكی بینی لە مزگەوتدا مابوونەوە بەبیانووی (تەوەككول) لەسەر خوا، بە قامچییەكەی پێیانا هات و كردنیە دەرەوەو وتی: (لایقعدن أحدكم عن طلب الرزق ویقول: اللهم ارزقني، وقد علم أن السما‌ء لاتمطر ذهبا ولا فضة..). هیچ كەسێك پاڵ نەداتەوە لە بەدەست هێنانی ڕۆزیی و دابنیشێ‌ و بڵێ‌: خوایا ڕۆزیم بدەیتێ‌...، خۆیشـی دەزانێ‌ كە لە ئاسمانەوە زێڕو زیو نابارێ‌...

 هەندێ‌ كەس دەست لە ئیش و كار هەڵدەگرێ‌ و خەریكی –بە حیسابی خۆی– خواپەرستییە، بەڵام بە هەڵە وەری گرتووە، چونكە لە ئیسلامدا گۆشەگیــریی نەبووەو نیە، بەڵكو هەوڵ و تێكۆشان هەیە، پەیداكردنی ژیان – لە ڕێگەی پەسەندی خۆیەوە - خراوەتە پاڵ جیهاد: (. . . وَآَخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآَخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ...) (المزمل: ٢٠).

 پێشەوا (عومەر) دەڵێت: هیچ شتێكم بە ئەندازەی ئەوە پێ چاك نییە – دوای جیهاد – تیایا بمرم ئەو كاتەی نەبێت خەریكی كەسابەت بم ((ما من حال یأتینی علیها الموت بعد الجهاد فی سبیل الله أحب الی من أن یأتینی وأنا ألتمس من فضل الله)).

 بۆ هەڵنان و بۆ پەیداكردنی زیندەگییە كاتێ پێغەمبەر ﷺ دەفەرموێـت: ((التاجر الصدوق اڵامین مع النبیین والصدقین والشهدا‌ء)). (رواه الترمذی وقال حدیث حسن، وقال الألبانی فی صحیح الترغیب حدیث صحیح لغیره برقم: 1782)

  ئەمانەو بە سەدان فەرموودەی تر بۆ پەیداكردنی زیندەگی... مەبەستی منیش لەمەدا ئەوەیە: ئەوانەی پێیان وایە محمد ﷺ بەڵێنی یەكسانی داوە بە هەژاران و پاشان نەیپاراستووە...!! با بزانن بە هەڵەدا ڕۆیشتوون و هەرگیــزای هەرگیــز پێغەمبەر ﷺ بەڵێنی یەكسانی نەداوە بە هیچ كەسێك، بە واتاكەی ئەوان: (كە تەواوی مرۆڤەكان وەك یەك وا بن لە ژیاندا.... بەڵێ‌ لە ئیسلامدا یەكسانی هەیە، بەو واتایە هەموو كەسێك بەپێی خۆی ژیانی بدرێتێ‌... لەوە بەولاوە هیچی پێ‌ نەوتوون و پاشان لێی پەشیمان بووبێتەوە..!!
 درووشمی ئیسلام بۆ نەهێشتنی هەژاریی و نەداریی و شیــرینكردنی كردو كۆششەو لێخن كردنی سواڵ و دەست پانكردنەوەیە لەم و لەو، وە یا چاو بڕینە سامانی مەردووم، بۆ ئەوەی وڵات پێشەوە بڕواو گەل ژیانی نزیك بێتەوە بە یەكتــرو (حقد) و (حەسادەت) نەمێنێت، پێیان دەڵێت: ((: ما أكل أحد طعاما قط، خیرا من أن یأكل من عمل یده، وإن نبـي الله داود علیه السلام، كان یأكل من عمل یده)). (صحیح البخاری - كتاب البیوع، باب كسب الرجل وعمله بیده - حدیث : ‏1984‏).  واتە: هیچ نانێك پیــرۆزتر نیە لەو نانەی بە ڕەنجەشانی خۆت بێت.! لە پیاوە صاڵحەكانیان پرسیوە: (ئەو كەسە كردو كۆشش دەكات لات خۆشەویسـترە، یان ئەوەی هەر خەریكی زیكـرو ویردو نوێژە..؟). وەڵامیان ئەوە بووە: كرێكارو بازرگان و جوتیار خۆشەویسترە. (( لأن یأخذ أحدكم حبله، فیأتي بحزمة الحطب علی ظهره، فیبیعها، فیكف الله بها وجهه خیر له من أن یسأل الناس أعطوه أو منعوه)). (صحیح البخاری  - كتاب الزكاة، باب الاستعفاف عن المسألە - حدیث : ‏1413‏). دار بفرۆشێ‌ بە كۆمەڵ زۆر زۆر چاكترە لەوەی داوا بكەیت لەم لەو.. جا بتدەنێ‌، یا نە.

 وە بە شانازییەوە پێغەمبەران و فەرماندەی ئایینەكان شوان و كرێكار بوون: ((ما بعث الله نبیا إلا رعی الغنم، فقال أصحابه : وأنت ؟ فقال: نعم، كنت أرعاها علی قراریط لأهل مكة)). (صحیح البخاری  - كتاب الإجارة، باب رعی الغنم علی قراریط – حدیث : ‏2165‏.). ((وإن نبـی الله داود علیه السلام، كان یأكل من عمل یده)). (صحیح البخاری  - كتاب البیوع، باب كسب الرجل وعمله بیده - حدیث : ‏1984). ((وكان آدم حراثا، وكان نوح نجارا، وكان ادریس خیاطا، وكان موسی راعیا)). (الراوی: عبدالله بن عباس، المحدث: ابن حجر العسقلاني، المصدر:فتح الباري لابن حجر، الجز‌ء أو الصفحە:4/358، حكم المحدث:إسناده واه).
 چونكە نێردراوانی خودا یاسای ژیان شارەزا بوون، زانیویانە دەبێ‌ هەموو كەسێ‌ هەوڵ بدات، نەك كۆمەڵێ‌ بەناوی (طبقة الفقرا‌ء) چاو ببڕنە دەوڵەمەندەكان و پێیان وابێت دەبێ‌ سامانی ئەوان بدرێ‌ بەمان.!

 ئێمە زانا پایە بڵندەكانمان هەریەكەیان خەریكی كارێك بووە، سەیركە لەگەڵ سەركەوتنی پایەی زانیاریشیاندا هەر بەجۆری كارەكەی خۆیەوە ناوبانگی بووە: (البزاز، القفال، الزجاج، الخراز، البقاص، الخراص، الخیاط، الصبان، القطان...). ئەگەر ئەمە مانایەك بگەیەنێت، ئەوە دەگەیەنێت كە مرۆڤ دەبێ‌ خۆی هەوڵ و كۆشش بدات بۆ ژیانی، وە بەپێی ئەوە سامانی هەبێت.

 جگە لەوەیش ئەگەر كەسانێك بوون نەیان دەتوانی كرێكاری بكەن و ژیان پەیدا بكەن وەك: (منداڵ و پیــرە ژن و، پیــرە پیاو و، بێوەژن و، نەخۆش و كەمئەندام و..هتد). ئەوە دەبێ‌ خزم و كەس و كاری نزیكیان (نەفەقە)و گوزەرانیان بۆ دیاری بكەن بەپێی بوون و دەسەڵات.. (. . . وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (الأنفال: ٧٥). ئەو مەبەستە دەسەلمێنێ‌.. جگە لەو، كە دەیان فەرموودە هەڕەشە دەكەن لەوانەی دەست لە كەس و كاریان هەڵدەگرن و لێیان ناپرسنەوە: ((..من كان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیصل رحمه..)). (صحیح البخاری - كتاب الأدب، باب إكرام الضیف  - حدیث : ‏5792). مەبەست بە جێ‌ بەجێكردنی پەیوەندی خزمایەتی نەفەقەو ئەنجامدانی ئەركەكانی سەرشانییەتی، ئیمامی (نەسائی) دەگێڕێتەوە: ((إبدأ بنفسك فتصدق علیها، فإن فضل شيء فلأهلك، فان فضل عن أهلك شی‌ء فلذوی قرابتك، فإن فضل شيء عن ذوی قرابتك فهكذا وهكذا)). (رواه النسائی، وصححه الألبانی فی المجتبی لسنن النسائی برقم: 2546).

سەرەڕای ئەوانەیش دەبێ‌ (بوودجە)ی گشتی موسڵمانان زۆر بە هۆشیاری و زیرەكانەوە ئاگاداری ژیانی هەژاران بكات و هەوڵ بدات هەموویان بخاتە گەڕ لەسەر ئیش و كار، ئەگینە دەبێ مانگانەیان بۆ ببڕێتەوە هەر خێزانەی بەپێی خۆی.، لەمەیشدا جیاوازی نییە لە نێوان موسڵمان و خاوەن نامەكاندا.. وەك لە وتەو كرداری (عومەری كوڕی خەتتاب)دا هاتووە، خۆ ئەگەر بوودجەی گشتی لە توانایدا نەبوو، پێویستە كاربەدەستی موسوڵمانان ئەندازەیەك سامان (قەرز) بكات لەسەر دەوڵەمەندەكان بۆ هەژارەكان (ئەگەر دەوڵەمەندەكان بە ئارەزوو نەیان دەكرد).. كەوابوو محمد ﷺ ئا بەو شێوەیە كۆمەڵ و كۆمەڵگە پێكەوە گرێ‌ دەدا، بێ‌ ئەوەی كەس بكات بە دوژمنی كەس، ئەمە لەلایەكەوە، لەلایەكی تریشەوە لە ئاخر پلەدا هەژارەكان وێڵ ناكات و بیانخاتە ژێر ركێفی دەوڵەمەندەكانەوە.، ئەوەتە ئەگەر ویژدان نەجووڵا، دەوڵەت بە زۆر لێیان دەسێنێ‌ بۆیان).!

  كۆتایی ئەم مەسەلەیە دەهێنم بەوەی كە لە كاتێكدا حوكمی ئیسلامی پیادە دەكرا لە گەلێ‌ جێگادا هەژاری نەماو كەسێك نەبوو (زەكات) وەرگرێ‌، بۆیە ناچار دەیان ناردەوە بۆ خەزێنەی گشتیی، بەتایبەتی لە سەردەمی هەردوو (عومەر)دا! (مەعاز) لە (یەمەن)دا بوو كەس دەست نە دەكەوت زەكاتی بداتێ‌، بۆیە ناردییەوە بۆ مەدینە.!

بەڵێ‌ بەم كورتە باسە ڕۆشن بووەوە كە محمد ﷺ هەژارەكانی دەست خەڕۆ نەكردووە (وەك برادەرە لەچكە سوورەكان دەڵێن).!!!

 ئومێدەوارم خوێندەوارەكانیان، وەك خوێندەوار بڵێن و بنووسن و دیراسە بكەن وەك تووتی لاسایی نەكەنەوە، هەر هیچ نەبێت هەندێ‌ كتێبی ئیسلامیی لە بارەی كرێكارو هەژارو نەهێشتنی هەژارییەوە بخوێننەوە.