ماره‌ به‌جاش چییه‌و له‌ رووی‌ شه‌رعییه‌وه‌ چۆنه‌.؟!

(ته‌حلیل)ی شه‌رعیی‌و په‌سه‌ند.؟!

ته‌حلیل دوای كه‌وتنی سێ ته‌ڵاقه‌و، پاش شووكردنه‌وه‌ی ژن به‌ مێردێكی ترده‌ست پێده‌كات، جا ئه‌گه‌ر مێردی دووه‌م مرد، یان به‌ ئاره‌زوو ئه‌و ژنه‌ی‌ ته‌ڵاقدا، ئه‌وا مێردی یه‌كه‌م ده‌توانێ ماره‌ی بكاته‌وه‌...به‌ڵێ‌ ئه‌مه‌یه‌ ئه‌و ته‌حلیله‌ی له‌ قورئانی پیرۆزدا هاتووه‌و خودا ده‌فه‌رمووێ: [فإن طلقها فلا تحل له من بعد حتی‌ تنكح زوجاً غیره..].
حه‌نه‌فییه‌كان له‌و باره‌وه‌ ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر ژنێك به‌و مه‌رجه‌ نیكاح كرا له‌ كابرایه‌ك – كه‌ پاش سه‌رجێیی – ته‌ڵاقی بدات، ئه‌وه‌ مه‌رجه‌كه‌ به‌تاڵه‌و نیكاحه‌كه‌ داده‌مه‌زرێ‌ و كاری‌ پێده‌كرێ‌، واته‌: ناتوانن به‌ زۆر ته‌لاَقی‌ پێبده‌ن، چونكه‌ ده‌ڵێن: (إن الشرط الفاسد لا یؤثر علی‌ صحة العقد المقترن به).
مالیكیه‌كان‌و پێشه‌وا (ئه‌حمه‌د)‌و (زه‌ید)یه‌كانیش ده‌ڵێن: نیكاحی وا به‌تاڵه‌و دانامه‌زرێ‌، ئیتر له‌ عه‌قده‌كه‌دا ته‌ڵاقدان باس بكرێ، یا باس نه‌كرێ‌ ؟ چونكه‌ ئیعتیبار به‌ نیه‌ته‌و، دیاره‌ نییه‌تیان بۆكاتێكی‌ تایبه‌ت ودیارییه‌.. پێغه‌مبه‌ریش (صلی‌ الله علیه وآله وسلم) له‌و باره‌وه‌ ده‌فه‌رمووێ: ((لعن الله المحلل والمحلل له)).
دكتۆر (زه‌ڵمی) دڵێ: (الراجح من وجهة نظري هو رأی من قال بفساد عقد التحلیل مطلقاً).واته‌: قسه‌ی په‌سه‌ند ئه‌و قسه‌یه‌یه‌ كه‌ ده‌ڵێ ئه‌و نیكاحه‌ كه‌ به‌و مه‌رجانه‌ ده‌كرێ‌، به‌تاڵه‌و ده‌بێ ڕێی پێ نه‌درێت، چونكه‌:

یه‌كه‌م – ته‌حلیلی ئاوا پێچه‌وانه‌ی ڕه‌واڵه‌تی قورئانی‌ پیرۆزه‌، چونكه‌ قورئان ده‌فه‌رموێ‌: [ولا تعزموا عقدة النكاح حتی‌ یبلغ الكتاب أجله..]2/235. دیاره‌ مێردی یه‌كه‌م به‌ر له‌ ته‌واوبوونی عیدده‌ی پیاوی دووه‌م نیه‌تی ته‌واوی‌ هێناوه‌ كه‌ ئه‌و ژنه‌ ماره‌ بكاته‌وه‌، له‌كاتێكدا ئایه‌ته‌كه‌ ده‌فه‌رمووێ: تا عیدده‌ی ته‌واو نه‌بێ ئێوه‌ بیر له‌ ماره‌كردنی نه‌كه‌نه‌وه‌.

دووه‌م – ئه‌و عه‌قده‌یه‌ عه‌قدێكی كاتییه‌و، ته‌ڵاقه‌كه‌ش حه‌تمییه‌و هه‌ر ده‌بێ ببێ، له‌كاتێكدا (عه‌قد) له‌ ئیسلامدا بۆ ده‌وام وهه‌مه‌كاتییه‌، ته‌ڵاقیش ئیحتیمال‌و ئه‌گه‌ری تێدایه‌، نه‌ك حه‌تمییه‌ت.

سێیه‌م – پێچه‌وانه‌ی سووننه‌تی پێغه‌مبه‌ره‌(صلی‌ الله علیه وآله وسلم)، بۆیه‌ نه‌فرین له‌ هه‌ردوولا (محلل، محلل له‌). یان دكاو به‌ (ته‌یس) و حه‌چه‌ی خوازراو ناوی ده‌بات، بۆیه‌ دفه‌رموێ‌: ((ألا أخبركم بالتیس المستعار؟ قالوا: بلی‌ یارسول الله: قال: هوَ المحلل، لعن المحلل والمحلل له)). واته‌: تگه‌و حه‌چه‌ی خوازراوتان پێ‌ نه‌ڵێم كامه‌یه‌؟ گوتیان به‌ڵێ..ئنجا فه‌رمووی: حه‌ڵاڵكه‌ری ژنه‌كه‌یه‌ (واته‌: مێردی دووه‌م) ده‌سا نه‌فرینی خودا له‌ مێردی یه‌كه‌م‌و دووه‌م بێت. 

چواره‌م – پێچه‌وانه‌ی كارو ره‌فتاری‌ هاوه‌ڵانه‌، چونكه‌:
أ-(عومه‌ر- خ) ده‌ڵێت: (لا أوتی بمحلل ولا محلل له‌ إلا رجمتهما) واته‌: مه‌گه‌ر ئه‌و دووانه‌ – مێردی یه‌كه‌م‌و دووه‌م – نه‌هێنرێنه‌ لام، ئیللاو بیللا به‌رد بارانیان ده‌كه‌م!
ب-(عه‌لی كوڕی ئه‌بی تالیب- خ) ده‌ڵێ: به‌نیكاحێكی دڵخوازو ئاره‌زوومه‌ندانه‌ نه‌بێ، ئه‌و ژنه‌ مه‌ده‌نه‌وه‌ مێردی یه‌كه‌م، واته‌: به‌و فێل‌و فه‌ره‌جه‌ حه‌ڵاڵ نابێ ‌و،كاری‌ وایش گاڵته‌‌و مه‌سخه‌ره‌یه‌ به‌ قورئان.

پێنجه‌م – پێچه‌وانه‌یه‌ بۆ راوبۆچوونی پاشینان، له‌وانه‌:
أ-(ئیبن جوره‌یج) ده‌ڵێ به‌ (عه‌تا)م گوت: چی ده‌ڵێیت ده‌ر باره‌ی‌ ئه‌و ژنه‌كه‌ مێردی دووه‌م (واته‌: محلل) ته‌ڵاقی ده‌دا‌و مێردی یه‌كه‌م ده‌یباته‌وه‌؟ گوتی: ده‌بێ لێك جودا بكرێنه‌وه‌.
ب-(به‌كر بن عبدالله المزنی) ده‌ڵێ: (أولئك یسمون فی الجاهلیة التیس المستعار) واته‌:ئه‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ – كاری وا ده‌كه‌ن – به‌ر له‌ئیسلام پێیان ده‌گوتن: تگه‌ی خوازراو!. پێشه‌وا (مالك) ده‌ڵێ: ده‌بێ لێك جودابكرێنه‌وه‌!.

شه‌شه‌م – ئه‌و حیكمه‌ته‌ی‌ ئه‌و (ته‌حلیل)ـه‌ی بۆ دانراوه‌ – كه‌مانه‌وه‌ی ژنه‌كه‌یه‌ لای ئه‌و مێرده‌ دووه‌مه‌‌و، پاشان بیركردنه‌وه‌و په‌شیمانی‌ ژنه‌كه‌ بۆ مێردو ماڵ‌‌و منداڵی پێشووی – له‌وسات‌و كاته‌ كه‌مه‌دا په‌یدا نابێت، ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ی ئه‌و مه‌به‌ست‌و ئامانجه‌یه‌، كه‌ ئه‌و (ته‌حلیل)ـه‌ بۆی‌ (ته‌شریع)كراوه‌.

حه‌وته‌م – نیكاحێكی كاتییه‌،چونكه‌ وا ئه‌نجام ده‌درێ، كه‌ پاش سه‌رجێیی خێرا ته‌ڵاق بدرێت!.

هه‌شته‌م – نیكاحه‌ به‌مه‌رج: چونكه‌ به‌مه‌رجێ‌ له‌ (محلل) ماره‌ده‌كرێ دوای سه‌رجێیی ته‌ڵاقی بدات!.

نۆیه‌م – ژنه‌كه‌ زۆرجار ڕازی نییه‌ به‌و جۆره‌ مێردكردنه‌.. چونكه‌ بۆ دوایی قه‌دروپایه‌و پله‌ی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا داده‌به‌زێت، شیاوی ئاماژه‌ بۆ كردنه‌ كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریی به‌و جۆره‌ نیكاح‌و ماره‌كردنه‌ ده‌ڵێت: (جاشكردنه‌وه‌!).

ده‌یه‌م – قسه‌ی (شافیعییه‌كان)‌و (ظاهر)یه‌كان، پێچه‌وانه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ كه‌ ده‌ڵێ: ((إنما الأعمال بالنیات وإنما لكل امرئ مانوی..)). (ئیبن قه‌ییم) ده‌ڵێ: (ولا فرق عند أهل المدینة، وأهل الحدیث وفقهائهم: بین إشتراط ذلك بالقول، او بالتواطو‌ؤ والقصد فإن القصود معتبره‌ والأعمال بالنیات، والألفاظ لا تراد لعینها، بل للدلالة علی المعانی فتترتب علیها أحكامها. (زاد المعاد 4/6).
 تا ئێستا له‌و مه‌سه‌لانه‌ دواین كه‌ پیاو به‌ته‌نها خۆی (وه‌كو ئه‌وه‌ی‌ كه‌  ته‌ڵاقی به‌ده‌سته‌) هه‌ڵ‌ ئه‌كوتێته‌ سه‌ر ته‌ڵاق‌و، ته‌ڵاقی ژنه‌كه‌ ده‌دات، جا بۆ ئه‌وه‌ كه‌ پیاوان ڕێسا‌و یاسای ته‌ڵاق‌و جیابوونه‌وه‌ نه‌شێوێنن، ئیسلامی‌ پیرۆز ئه‌و كۆمه‌ڵه‌ یاسایه‌ی دانا‌و ئێمه‌یش بۆ ئێوه‌ی به‌ڕێزمان نووسی جا ئیتر له‌مه‌به‌ولاوه‌ سه‌ره‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هه‌ندێ ته‌ڵاق هه‌یه‌ ئیراده‌وخواستی هه‌ردوو له‌ ژن‌و پیاوه‌كه‌ی ده‌وێ، جا بۆ ئه‌وه‌ش پیاوان له‌ ژنان سته‌م نه‌كه‌ن، خاڵگه‌لێكی بڕیار داوه‌ له‌ جێبه‌جێبوونی ئه‌م جۆره‌ ته‌ڵاقه‌داو، ناوی‌ ناوه‌ (خولع).


نوسینی‌: شێخ ئه‌حمه‌د كاكه‌ مه‌حموود - كتێبی ژنان و كاروباری‌ ژنان له‌ ئیسلامدا