زۆرترین خوێندراوە
وته‌ی به‌رێز مامۆستا ئیبراهیم مه‌ردوخی‌وشەى (عسى) لە قورئاندا.؟ئایا ژنان دەتوانن فێری هەموو زانیارییەک ببن.؟وەسیەت بۆ باب و دایک و خزمان پێویستە.!گەلێک شۆڕش نەکات نە فەرهەنگى هەیە، نە نیشتمان.پەیوەندی دەوڵەتان و مافی ھاوڵاتیان و بێگانەکان (الأجانب) لە ئیسلامدا.!نیشانەکانی سەرکەوتن و بڵاو بوونەوەی ئیسلام.!وەفایەک بۆ مامۆستا مەلا ئەحمەد کاکە مەحمودحوكمی (ظیهار): كه‌سێك به ژنی خۆی بڵێ تۆ دایكمی
حوكمی (ظیهار): كه‌سێك به ژنی خۆی بڵێ تۆ دایكمی:
ژنان له‌سه‌رده‌می جاهیلییه‌تدا، هه‌میشه گیرۆده‌ی ده‌ستی پیاوان بوون، ئه‌وه‌بوو له باسه‌كانی پێشوودا هه‌ندێ له‌و ده‌ردو گیرو گرفتانه‌مان باسكردن، له‌م بابه‌ته‌شدا خوو كردارێكی ناله‌باری تری جاهیلییه‌ت باس ده‌كه‌ین، دیسان كه چۆن ژنان ئه‌سیری ببوون وپێوه‌ی ده‌تلانه‌وه‌و پیاوان یارییان به چاره‌نووسیان ده‌كرد،ئیسلامی پیرۆز دێت خووه پیسه‌كه‌یان ده‌خاته روو و شه‌رمه‌زاریان ده‌كاو به كارێكی ناڕه‌واو درۆو ده‌له‌سه‌ی داده‌نێ.
له سه‌ر ده‌می جاهیلیه‌تدا هه‌ر كه پیاو له ژنه‌كه‌ی تووڕه ده‌بوو پێیده‌گوت: تۆ دایكمی! واته: هه‌ر چۆن دایكم حه‌رامه لێم، تۆیش هه‌روا، ئیتر به‌و رسته‌یه لێی حه‌رام ده‌بوو و ته‌لاَقیشی نه‌ده‌كه‌وت تا بچێت بۆ خۆی رزگار ببێ و، به‌ئازادانه چی ده‌كات بیكات! ئه‌مه‌ش به‌شێكی تر بوو له نه‌هامه‌تیه‌كانی ژنان به‌ر له ئیسلام.. ئینجا كه ئیسلام هات و ئه‌و حاڵه‌ته له خاتوو (خه‌وله) روویدا، بۆ وه لاَمی چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشه‌یه سه‌ره‌تای سووره‌تی (موجادیله) هات. ئیمامی(ئه‌حمه‌د) له خاتوو (خه‌وله) خۆیه‌وه ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت: سوێندبێ به خوا سه‌ره‌تای سووره‌تی (موجادیله) له به‌ر چاره سه‌ری كێشه‌كه‌ی من و (ئه‌وس) ی مێردم هات. من ژنی ئه‌وس بووم، ئه‌وسیش پیاوێكی پیری به‌دكار بوو! رۆژێك - وه‌كو باوی ژن وپیاو له یه‌ك تووڕه ده‌بن - لێم تووڕه بوو و گوتی: تۆ دایكمی! پاشان هه‌ڵساو به‌جێیهێشتم، جا كاتێ گه‌ڕایه‌وه داوای تێكه‌ڵی لێكردم، منیش وتم سوێندم به‌وه‌ی گیانی (خه‌وله)ی به‌ده‌سته، ده‌ستت لێم ناكه‌وێ هه‌تا خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی بڕیار نه‌ده‌ن له‌م كێشه‌دا، پاشان (ئه‌وس) ویستی ئازارم بدات، به‌لاَم له به‌ر پیری ده‌ره‌قه‌تم نه‌هات، ئیتر هه‌ڵسام چوم بۆ لای پێغه‌مبه‌ر ﷺ به سه‌ر هاته‌كه‌مم بۆ گێڕایه‌وه‌و فه‌رمووی: خوه‌یله! ئامۆزاكه‌ت پیاوێكی پیری به سالاَچووه، له به‌رامبه‌ریا له خوا بترسه! خه‌وله ده‌ڵێ سوێند به‌خوا له‌وێ هه‌ڵسام و خوا وه‌حی بۆ پێغه‌مبه‌ر ﷺ كردو ناردی به‌دوومداو فه‌رمووی: خوه‌یله! بێگومان خوا ده‌رباره‌ی تۆو مێرده‌كه‌ت قورئانی دابه‌زانده خوارێ ! ئیترئه‌وه‌بوو سه‌ره‌تای سووره‌تی (قد سمع الله) هه‌تا (وللكافرین عذاب ألیم) بۆ خوێنده‌مه‌و دوایی فه‌رمووی: به مێرده‌كه‌ت بڵێ: له كه‌فاره‌ت وبارته‌قای ئه‌و بێژه‌ی(تۆ دایكمی) كۆیله‌یه‌ك ئازاد بكات، منیش گوتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا! توانای نییه كۆیله‌یه‌ك بكڕێ و ئازادی بكات ! فه‌رمووی: ده پێی بڵێ دوو مانگ به‌دوای یه‌كدا به ڕۆژوو بێت، گوتم: به‌خوا پیرێكی به‌سالاَ چووه ناتوانێ ڕۆژوویش بگرێت ! فه‌رمووی: ده‌با (وه‌سق)ێ خورما - كه ده‌كاته شه‌ست مه‌ن - به شه‌ست كه‌سی بێ نه‌واو مسكین بدات، گوتم به خوا سوێند بێ ئه‌وه‌شی نییه ! فه‌رمووی: ده‌سا ئێمه خۆمان شه‌ست مه‌ن خورمای ده‌ده‌ینێ بیدا به كه‌فاره‌ته‌كه‌دا، (خویله) ده‌ڵێ: گوتم: منیش مه‌نێكی ده‌ده‌مێ، فه‌رمووی: كارێكی باشت ئه‌نجامدا، ده‌بچۆ له‌باتی ئه‌و بیده به هه‌ژاران و بۆ دواییش له‌گه‌ڵ ئامۆزاكه‌تدا چاك به، منیش چووم وه‌سیه‌ته‌كه‌ی پێغه‌مبه‌رم ﷺ جێبه‌جێ كرد.
ئه‌دی ئایا ئه‌مه گرنگیدان به ژنان و كاروباری ژنان نییه ؟ كه له‌به‌ر ژنێكی گیرخواردوو به ده‌ست باوو نه‌ریتی جاهیلیه‌ته‌وه خودا وه‌حیی بنێرێت بۆ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی و بفه‌رموێ: [قد سمع الله قول التي تجادلك فی زوجها..] مه‌گه‌ر له‌مه زیاتر به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌ی ژنان ؟ كه خوا بۆ خۆی وه‌حیی بكاو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌شی به‌ده‌م كاروباری ئه‌و ژنه‌وه خۆ خه‌ریك بكات ؟.
(بوخاریی) له خاتوو عائیشه‌وه خوای لێ رازی بێ، ده‌ڵێ: (الحمدلله الذی وسع سمعه الأصوات لقد جا‌ءت المجادلة (خولة) إلی رسول الله فی جانب البیت ما أسمع ما تقول. فأنزل الله عزوجل: [قد سمع الله قول التي تجادلك في زوجها وتشتكی إلی الله] واته: سوپاس هه‌ر بۆ ئه‌و خوایه كه ده‌نگی سكالاَی خه‌وله‌ی بیست، له‌كاتێكدا من له‌لایه‌كی ماڵه‌كه‌دا بووم سكالاَكه‌ییم نه‌بیست !. به‌راستیی هه‌قه ژنان زۆر گوێرایه‌ڵ و فه‌رمانبه‌ردار بن، شوكرانه بژێر بن، له‌به‌رامبه‌ر وه‌لاَمه‌كه‌ی خوای كارجوانه‌وه كه له‌سه‌رووی ئاسمانه‌وه ده‌نگیان ده‌بیسێ و بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانیان قورئان ده‌نێرێ، هه‌رچۆنێ بۆ نوێژو رۆژوو حه‌ج و زه‌كات و باقی بابه‌ته‌كانی تر قورئان ده‌نێرێ. هه‌قه ئێمه‌یش وه‌كو موسڵمان بۆ چاره‌سه‌ری گشت كێشه‌كانمان ته‌نها له‌په‌یامه‌كه‌ی خوا چاوه‌روان بكه‌ین و، هه‌ربۆ لای ئه‌و بگه‌رێینه‌وه، هه‌روه‌كو خاتوو (خه‌وله) كێشه‌كه‌ی خۆی برده لای پێغه‌مبه‌ر ﷺ تا ده‌ره‌نجام خوا به هانایه‌وه هات و وه‌لاَمی دایه‌وه. هیوادارم خوشكانمان به فات و فیتی ئه‌ملاو ئه‌ولا فریو نه‌خۆن و ته‌نها به خوا خۆ ته‌سلیم بكه‌ن، به‌شكو ئه‌وه‌ند به ناوی پیاوسالارییه‌وه له خشته نه‌برێن !.
به‌ڵێ خوا فه‌رمووی: [قد سمع الله قول التی تجادلك فی زوجها وتشتكی إلی الله والله یسمع تحاوركما إن الله سمیع بصیر * الذین یظاهرون منكم من نسائهم ما هن أمهاتهم إن أمهاتهم إلا الئي ولدنهم وإنهم لیقولون منكرا من القول وزورا وإن الله لعفو غفور * والذین یظاهرون من نسائهم ثم یعودون لما قالوا فتحریر رقبة من قبل أن یتماسا ذلكم توعظون به و الله بما تعملون خبیر * فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین من قبل أن یتماسا فمن لم یستطع فإطعام ستین مسكینا ذلك لتؤمنوا بالله و رسوله و تلك حدودالله و للكافرین عذاب ألیم] 58 / 1 - 4. واته:خوا قسه‌ی ئه‌و ژنه‌ی بیست كه ده‌رباره‌ی مێرده‌كه‌ی له گه‌ڵ تۆ – ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر!- گله‌یی وگازنده‌ی لای خوا ده‌كرد، خوا ده‌یبیست كه ئێوه وتوو وێژتان بوو، خواش بیسه‌رو بینایه. ئه‌و كه‌سانه‌شتان به ژنی خۆیان ده‌ڵێن: ((تۆ دایكمی))، به‌و قسه‌یه ژنه‌كانیان نابنه دایكیان، دایكیان هه‌ر ئه‌وانه‌ن دیویانن، ئه‌وان قسه‌ی خراپ ده‌كه‌ن وبوختان هه‌ڵده‌به‌سن، خوا له گوناح ده‌بوورێ وخه‌تا پۆشه.جا ئه‌وانه‌ی به هاوجووتی خۆیان ده‌ڵێن: ((تۆدایكمی)) پاشان په‌شیمان ده‌بنه‌وه، ده‌بێ به‌ر له‌وه پێكه‌وه بنوون،كۆیله‌یه‌ك ئازاد بكه‌ن، خوا ئاوا ئامۆژگاریتان ده‌كات، هه‌ر كارێكیش ده‌كه‌ن خوا لێی به ئاگایه. هه‌ر كه‌س نه‌یبوو كۆیله‌یه‌ك ئازاد بكات، با دوو مانگی یه‌ك له دوای یه‌ك، به‌رۆژوو بێ، پێش ئه‌وه به یه‌ك بگه‌ن، كه‌سێك ئه‌وه‌شی نه‌توانی، خۆراك به شه‌صت هه‌ژار بدات، هه‌تا باوه‌ڕتان به خواو به پێغه‌مبه‌ری هه‌بێ و ئه‌مه سنووری خوایه، بۆ كافرانیش ئازارێكی به ئێش و به ژان هه‌یه. له (فی ظلال القرآن) و(ابن كثیر) سوودم وه‌رگرتووه.
چه‌ند تێبینیه‌ك:
یه‌كه‌م- (ئه‌بوو زه‌ید) ده‌ڵێ:جارێ عومه‌ر له گه‌ڵ خه‌ڵكێك بۆ كارێك ده‌چوو، له‌و ده‌مه‌دا به‌ژنێك -خاتوو (خه‌وله) – گه‌ییشت و عومه‌ر له به‌ر رێز لێنانی وه‌ستا!پاشان لێی نزیكبوویه‌وه‌و سه‌ری بۆ برده پێش و گوێی بۆ قسه‌كانی گرت و بۆدوایی رۆیشت، ئینجا پێاوێك به عومه‌ری گوت: ئه‌دی (أمیر المؤمنین)! چۆن له به‌ر پیره ژنێك پیاوانی قوره‌یشت ماتڵكرد؟! وتی: ئه‌ی هاوار بۆتۆ !مه‌گه‌ر نازانی ئه‌و ژنه كێبوو ؟ ئه‌مه ئه‌و ژنه‌یه كه له سه‌رووی حه‌وت ئاسمانه‌كه‌وه خوا گله‌یی و گازنده‌كه‌ی بیست و وه‌لاَمی دایه‌وه، ئه‌وه خاتوو خه‌وله‌یه! به خوا سوێند ئه‌گه‌ر تاشه‌ویش وه‌ستابا، منیش ده‌وه‌ستام له گه‌ڵی،مه‌گه‌ر بۆ نوێژ چووبام، پاشانیش هه‌ر ده‌هاتمه‌وه به‌لایه‌وه. (له ابن كثیر)وه (روائع البیان) ی صابوونی) كه‌ڵك وه‌رگیراوه.
دووه‌م- رسته‌ی ((تۆ دایكمی)) - وه‌ك (ابن القیم) ده‌ڵێ - به‌ر له هاتنی ئیسلام ته‌لاَق بوو، بگره حیسابی گرنگتریشی بۆ ده‌كرا، پاشان ئیسلام هات ئه‌و باوو نه‌ریت و یاساو رێسایه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و به كارو ره‌فتارێكی حه‌رام و یاساغی داناو، برَیاریشیدا تاكه‌فاره‌تی نه‌درێت،نابێ ئه‌و مێرده ئه‌وه‌ی وتووه نزیكی ئه‌و ژنه‌ی ببێته‌وه. كه‌وابوو ئه‌گه‌ر پیاوێك به‌ژنه‌كه‌ی وت ((تۆ دایكمی))و مه‌به‌ستیشی پێی ته‌لاَق بوو، به (ظیهار) داده‌نرێ، وه ئه‌گه‌ر ته‌لاَقی داو، مه‌به‌ستی (ظیهار) بوو، هه‌ر به ته‌لاَق داده‌نرێت.
سێیه‌م- هه‌ر كه‌سێك به ژنه‌كه‌ی گوت ((تۆ دایكمی)) دوو شت دێته پێش:
أ - تا كه‌فاره‌ت ده‌دات، نابێ سه‌ر جێیی له گه‌ڵ بكات.
ب– كه‌فاره‌ت به یه‌كێ له‌م سێ شته ئه‌نجام ده‌درێ:
- كۆیله‌یه‌ك ئازاد بكات.
- ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی پێنه‌كرا، ده‌بێ دوو مانگ - یه‌ك له دوای یه‌ك - به رۆژوو بێت.
- ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌شی بۆ هه‌ڵ نه‌سووڕا، ده‌بێ خۆراك به (60) كه‌سی هه‌ژار بدات.
خوێنه‌ری هێژا ! ئه‌مه‌ی باسكرا، یه‌كێك بوو له سه‌دان گروفتی ژنانی ئه‌و سه‌رده‌مه، ئیسلامی پیرۆز هات و رزگاری كردن لێی. دڵنیاشبن بێ هیچ جیاوازییه‌ك له نێوان ره‌گه‌زی نێرو مێدا، سته‌م و ناهه‌قیی به‌رامبه‌ر هیچ لایه‌كیان قبووڵ ناكات.
نوسینی: شێخ ئه‌حمه‌د كاكه مه‌حموود - له كتێبی ژنان و كاروباری ژنان له ئیسلامدا
بەروار2020/04/02سەردان 1241
پێشەکیی - ژنان و كاروبارى ژنان لە ئيسلامدا قورئان گرنگی بە ژنان و کاروباری ژنان دەدات.! پێکھاتەی جەستەی ژن و پیاو لێکجودایە.! بێحورمەتی کەناڵە سێکسیە بازرگانیەکان بەرامبەر بە ژنان.! چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (1+2) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (3+4) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (5+6) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (7+8) کیژانی ھەتیوو بێ باب، گەلێ ستەم وناھەقیان لێدەکرا.! فره ژنێتی..! فره ژنی له چه‌ند ڕوویه‌كه‌وه پێویسته.! پرسیارێكی سه‌یرو سه‌مه‌ره لەسەر فرە پياوى؟! ئەگەری سەرھەڵدانی ئاڵۆزی لە فرە ژنییدا.؟ فره ژنێتی پێغه‌مبه‌ر "صلى الله عليه وسلم" ماره‌یی ژنان.! ئایا مارەیی سنووری بۆ دادەنرێت ؟
