زۆرترین خوێندراوە
وته‌ی به‌رێز مامۆستا ئیبراهیم مه‌ردوخی‌وشەى (عسى) لە قورئاندا.؟ئایا ژنان دەتوانن فێری هەموو زانیارییەک ببن.؟وەسیەت بۆ باب و دایک و خزمان پێویستە.!گەلێک شۆڕش نەکات نە فەرهەنگى هەیە، نە نیشتمان.پەیوەندی دەوڵەتان و مافی ھاوڵاتیان و بێگانەکان (الأجانب) لە ئیسلامدا.!نیشانەکانی سەرکەوتن و بڵاو بوونەوەی ئیسلام.!وەفایەک بۆ مامۆستا مەلا ئەحمەد کاکە مەحمودداستانی 11 ژنه‌كه..!
داستانی 11 ژنه‌كه...!!
یازده ژن داستانی مێرده‌كانیان ده‌گێڕنه‌وه..!!
كۆتایی ئه‌م به‌شه دێنم به‌و فه‌رمووده (متفق علیه)یه كه پێغه‌مبه‌ر ﷺ بۆ خاتوو (عائیشه)ی گێڕایه‌وه. بۆ هۆكاری گه‌ڕانه‌وه‌كه‌یشی ڕیوایه‌تگه‌لێ هه‌یه (به‌ڵام هه‌ر خوا چاك ده‌زانێ هۆكاره‌كه‌ی چیبێ). یه‌كێ له‌و ریوایه‌تانه ده‌ڵێ: خاتوو (عائیشه) – وه‌ك باوو نه‌ریتی ژنان، كه هه‌میشه خۆیان هه‌ڵده‌كێشن به‌و صیفه‌تانه‌ی له‌باب‌و كه‌س و كاریاندا هه‌ن – ویستی هێندێ له‌سه‌روه‌ته‌كه‌ی بابی و كه‌سێتی و ناوداریی بابی بگێڕێته‌وه‌‌و بیكاته (مه‌فخه‌ره)یه‌ك به‌سه‌ر ژنه‌كانی تردا ! ئه‌وجا پێغه‌مبه‌ر ﷺ پێیفه‌رموو: من و تۆ بۆیه‌كتر وه‌كو (ئه‌بوو زه‌رع)و (ئوم زه‌رع) واینه. واته:هه‌ر چۆنێ (ئه‌بوو زه‌رع) بۆ (ئوم زه‌رع)ی خێزانی زۆر چاك بوو، وه(ئوم زه‌رع)یش هه‌ركه باسی (ئه‌بوزه‌رع)ی مێردی كردبا، زۆر به جوامیرو چاك ره‌فتار وه‌صفی ده‌كرد، جا خاتوو (عایشه) داوای له پێغه‌مبه‌ر ﷺ كرد: ئه‌و به‌سه‌رهاته چۆن بووه، ئاوا بۆی بگێڕێته‌وه، ئه‌ویش فه‌رمووی: له گوندێكدا (11) ژن كۆده‌بنه‌وه‌و په‌یمان به یه‌ك ده‌ده‌ن كه هه‌ركه‌سه‌یان – بێ كه‌م‌و زیاد – وه‌سفی مێرده‌كه‌ی بكا‌و هیچ شتێكی لێ كه‌م نه‌كات، چاك یان خراپ !پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رمووی:
* یه‌كه‌م گوتی: ((زوجى لًحْمُ جمل غثٌ على رأسِ جبلٍ لا سَهْلٍ فَيُرْتَقى ولا سمينٍ فيُنْتَقَلُ)) واته:مێرده‌كه‌م ده‌ڵێی: گۆشتی وشترێكی له‌ڕوو لاوازی بێزراوه‌و، به‌سه‌ر شاخێكه‌وه‌بێ و ئاسانیش نه‌بێت بۆی سه‌ركه‌وی، قه‌ڵه‌ویش نه‌بێت بگوێزرێته‌وه بۆ جێگایه‌كی تر. واته:مێرده‌كه‌ی ده‌ڵێیت پارچه گۆشتێكی له‌ڕولاوازه، كه‌به‌سه‌ر شاخێكه‌وه بێ و ده‌ست نه‌یگاتێ تاوه‌ربگیردرێ، قه‌ڵه‌ویش نه بێ، تا له پێناوپێگه‌ییشتنیدا قبووڵی ماندوو بوونی بۆ بكرێ. مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ند به‌دڕه‌وشته به‌كه‌ڵكی هیچ شتێك نایه‌ت !.
* دووه‌م گوتی: ((زوجى لا أبث خبره. إنى أخاف أن لا أذره، إن أذكره أذكر عُجَرَهُ وبُجَرَهُ)) واته:من نامه‌وێ ده‌نگ‌و باسه‌كانی به‌ته‌واوی بڵاوبكه‌مه‌وه، چونكه ئه‌وه‌ند قسه‌كان زۆرن، ده‌ترسم درێژه بكێشێ، به‌ڵكو كه‌باسی بكه‌م، باسی گرێ‌و گوتاڵه‌كانی ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ی ده‌كه‌م. واته: ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ی خاوه‌ن نه‌نگ وعه‌یبداره !.
*سێیه‌م گوتی: ((زوجي العَشَنّقُ، إن أنطق أطلَّقْ، وإن أسكُتْ أعَلَّقْ). مێرده‌كه‌م: سه‌روسیمایه‌كی ناشیرینی هه‌یه، ناشوێرم قسه بكه‌م، چونكه ئه‌گه‌ر قسه بكه‌م، ته‌ڵاق ده‌درێم، ئه‌گه‌ر بێ ده‌نگیشبم، هه‌ڵپه‌سێراو ده‌بم. واته نه‌وه‌ك ژنی خاوه‌ن مێرد مامه‌ڵه‌م له‌گه‌ڵ ده‌كات، نه‌به‌ته‌واوی وازیشم لێده‌هێنێت.
* چواره‌م گوتی: ((زوجي كَلَيْلِ تِهامَةَ، لا حرَّ ولا قرٌ، ولا نَحافَةَ ولا سآمَةَ)) مێرده‌كه‌م ده‌ڵێی شه‌وه سازگاره‌كانی (تیهامه)ی ولاَتی(یه‌مه‌ن)ـه، گه‌رچی گه‌رمیش بێت، بێ زه‌ره‌رو زیانه، واته: مێرده‌كه‌م ئه‌خلاق جوانه‌و ژیان‌و هاوسه‌ری له‌گه‌ڵیا خۆش‌و بێ ترسه‌‌و كه‌س ناڕه‌حه‌ت نابێت.
*پێنجه‌م گوتی: ((زوجى إن دَخَلَ فَهِدَ، وإن خَرَجَ أسِدَ، ولا يَسْألُ عمَّا عَهِدَ)) مێرده‌كه‌م كه‌دێته ژووره‌وه – له‌شه‌رم‌و بێ زیانیدا – ده‌ڵێیت یۆزه (فه‌هد)، كه‌ده‌ڕواته ده‌ریشه‌وه – له‌ئازاییدا شێره.، ئه‌وه‌ندش به‌سه‌خاوه‌ته له‌ماڵ‌‌و سامان ناپرسێته‌وه. واته: ڕه‌وشت به‌رزو جوامێره.
* شه‌شه‌م گوتی: ((زوجى إن أكَلَ لَفَّ، وإنْ شَرِبَ إشْتَقَّ، وإن اضطَجَعَ التَفَّ، ولا يولجُ الكَفَ لِيَعْلَمَ البَثَّ)) مێرده‌كه‌م ئاوونان زۆر خۆره، هه‌ركه خه‌وت به‌ته‌نها خۆی ده‌پێچێته‌وه، ده‌ست نابات بزانێ چ باسه. واته: كه خه‌وت ناچێ به‌لایاو سه‌رجێیی له‌گه‌ڵ ناكات.
حه‌وته‌م گوتی: ((زوجى غَياباء. أو عَياباءُ، طَباقاءُ، كل داء له داء شجَّك او قَلَّك أوجع كُلاَّ لك)) مێرده‌كه‌م: شتێكی وا نیه، كه‌م ئاوه‌زه، پیشه‌ی لێدانه، یان سه‌رت، یان جه‌سته‌ت، یان هه‌ردووكیان زامدار ده‌كات.
هه‌شته‌میان گوتی: ((زوجى المَسُّ مَسَُّ أرنَبٍ، والريحُ ريح زَرْنَبِ)) مێرده‌كه‌م: وه‌ك كه‌روێشك نه‌رم‌و نۆڵه، بۆنی له‌بۆنی گیای بۆنخۆشه.
نۆیه‌م گوتی: ((زوجي رفيعُ العِمادِ، طويل النَّجاد، عَظيمُ الرَّمادِ، قريبُ البَيْتِ من النادِ)) مێرده‌كه‌م: خانووبه‌ره‌ی به‌به‌رزاییه‌وه‌یه (وه‌ك باوی پیاوانی هه‌ڵكه‌وته‌و ده‌سه‌ڵاتدار) هه‌میشه شیری پێیه (واته: ئازاو لێهاتووه) سه‌خی‌و خاوه‌ن به‌خشیشه، ماڵه‌كه‌ی له‌ناوه‌ڕاستیدایه (هه‌تا خه‌ڵك به‌ئاسانی بیبینن).
ده‌یه‌م گوتی: ((زوجی مالك وما مالكُ؟ مالِكٌ خیرٌ من ذلك، له إبل كثیرات المبارك، قلیلات المسَارحِ، وإذا سَمِعْنَ صوتَ المزْماڕ أیقنّ أنهن هوالِكُ)) مێرده‌كه‌م: وشترێكی زۆری هه‌یه، كه‌م ده‌رده‌چن بۆ له‌وه‌رگه (هه‌ر له‌ماڵه‌وه‌ن، چاوه‌ڕوانی میوان ده‌كرێ سه‌ربڕێن بۆی) كاتێ ده‌نگی (عوود)و گۆرانی ده‌بیسن، ده‌زانن تیاده‌چن (میوان هاتووه‌‌و سه‌رده‌بڕدرێن).
یازده‌هه‌م گوتی: ((زوجى أبو زَرْعٍ، فما أبو زَرْعٍ؟ أناسَ من حُلِيِّ أذنَيَّ، ومَلأ من شَحْمٍ عُضدَيَّ، وبَجَّحَني فَبَجَّحت اليَّ نَفْسي، وَجَدَني في أهل غُنَيْمةٍ بِشِقَ، فَجَعَلَني في أهل صَهيلِ وأطيطٍ ودئيسٍ ومُنَقٍّ، فعِنْدَه أقول فلا أقبح، وأرقُدُ فأتَصَبَّح وأشْرَبُ فأتَقَمَّحُ)) مێرده‌كه‌ی من (ئه‌بوو زه‌رع)ه، چ پیاوێكه ئه‌بوو زه‌رع؟ گۆێی پڕ كردوم له زێڕ‌وزیو، جه‌سته‌ی پڕ كردووم له گۆشت (ئه‌وه‌ند سه‌خییه) !به قسه‌ی خۆش، خۆشحاڵی كردووم، له‌ناو مه‌ڕوماڵاتی كه‌م ماندوو بووم، بردمیه ناو ڕه‌وگ‌و گه‌له وشتر، خاوه‌ن گه‌نم‌و دانه‌وێڵه‌ی پاكیزه‌یه (ده‌وڵه‌مه‌ندو نازداره) هه‌رگیز قسه ناداته‌وه به‌ڕوومدا ! هه‌تا خۆری چێشتنگا ده‌خه‌وم (خزمه‌تكاری بۆ گرتووم) له‌هه‌موو خواردنه‌وه‌یه‌ك (شیر‌و غه‌یری شیر) ده‌خۆمه‌وه (جۆره‌ها خواردنه‌وه‌ی هه‌یه) ((أم أبي زَرْع، فما أبي زَرْع؟ عُكُومُها رذاحٌ، وبَيْتُها فَساحٌ)). دایكی (ئه‌بوو زه‌رع)یش چ ژنێكه؟ جانتاكه‌ی پڕ‌و قورسه، ماڵه‌كه‌ی گه‌وره‌و فراوانه، واته: دایكی مێرده‌كه‌م ده‌وڵه‌مه‌نده‌و خاوه‌ن حاڵ‌و ماڵێكی چاكه دیاره ژنێكی ئاوا، كوڕه‌كه‌یشی هێشتا لاووگه‌نجه، كه‌وابوو مێرده‌كه‌م هێمان لاوه. ((ابن أبي زَرْع، فما ابن ابي زَرْعٍ؟ مَضْجَعَهُ كَمَسَلّ شَطْبةٍ، ويُشْبِعُهُ ذِراعُ الجُغرَةٍ)) كوڕه‌كیشی، چ كوڕێك بوو؟ هه‌ر به‌قه‌د كێلانی شمشێرێك جێگه‌ی ده‌گرت كه ده‌خه‌وت، به‌ده‌ستی كارژه‌له‌یه‌كی چوار مانگ تێر ده‌بوو، واته: كوڕێكی زۆر ئێسك سووك‌و ئه‌رك سووك بوو، به‌ئاسانی ده‌خه‌وت، به‌كه‌م تێر ده‌بوو. ((بنت ابي زَرْع، فما بنت أبي زَرْعٍ؟ طَوعُ أبيها وطَوْعُ أمّها ومِلْءُ كِسائها وعَيْظُ جارِتها)) كچه‌كه‌یشی، چ كچێك بوو؟ گوێ ڕایه‌ڵی باوك‌و دایكی. جوان‌و به‌له‌ش‌و قه‌واره بوو، هه‌وێی توڕه ده‌كرد، واته: حه‌ساده‌ت‌و ئێره‌یی پێ ده‌برد. ((جارية أبي زَرْع فما جارية أبي زَرعٍ؟ لا تَبُثُّ حديثنا، ولا تُنَقِثُ ميراتَنا تَنْقيثا، ولا تملأ بيتنا تَقْثيثا)) كه‌نیزه‌كه‌یشی، چ كه‌نیزه‌یه‌ك بوو؟ قسه‌و باسمانی نه‌ده‌برده ده‌ری ماڵ، له زه‌خیره‌ی ماڵمان گزی نه‌ده‌كرد، به‌رژه‌وه‌ندی ماڵه‌وه‌ی ده‌پاراست‌و، چاودێری بوو.
ئوم زه‌رع گوتی: ((خَرَجَ أبو زَرْع والأوطابُ تمْخَضُ، فَلَقى امرأة معها ولدانِ كالفَهْدَيْنِ، يَلْقيان من تَحت خصْرها بُرمَّانتينِ، فَطَلَّقَنى ونكَحَها، فَنَكَحتُ بعدها رجُلا سَرياً ركب شَرياً، وأخَذَ خَطيّاً، وأراح عَلَيَّ نَعِماً ثَرياً، وأعطانى من كل رائحَةٍ زوجاً، وقال: كُلي امَّ زَرْعٍ وحيري أهْلَكِ)) ئه‌بوو زه‌رع – كاتی مه‌شكه كیزان – له‌ماڵ ده‌رچوو، ده‌گا به‌ژنێك دوو منداڵی شیره خۆره‌ی –وه‌ك یۆز– له‌گه‌ڵ ده‌بێت (واته: منداڵ‌‌و ته‌مه‌ن كه‌م) یاری ده‌كه‌ن له كۆشی دایكیاندا، منی ته‌ڵاقداو ئه‌وی ماره‌كرد، منیش شووم به‌پیاوێكی ماقووڵی ئه‌سپ سواری چاكی ڕم به‌ده‌ست كرد، نیعمه‌ت‌و خۆشیه‌كی زۆری بۆ ڕشتم، وه‌له‌هه‌موو حه‌یوان‌و ئاژه‌ڵێكی پێدام (واته: به‌خششی زۆر بوو)و گوتی: ئوم زه‌رع! بخۆو بۆ خزمانیش ببه. ئوم زه‌رع گوتی: ((فلو جَمَعْتُ كلَّ شَيْءٍ أعْطانيه ما بَلَغَ أصْغَرَ آنيةٍ أبي زرع)) ئه‌گه‌ر ئه‌وی پێیدام كۆمكردبایه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ند نه‌بوو هه‌میشه له مه‌نجه‌ڵه‌كه‌ی (ئه‌بوو زه‌رع) دا لێده‌نرا. خاتوو (عایشه – ر.خ) گوتی: پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌مووی: (كُنْتُ لكِ كأبی زَرْعٍ) عایشه ! من بۆ تۆ وه‌كو ئه‌بوو زه‌رعم. له‌ڕیوایه‌تێكی تردا هاتووه: فه‌رمووی: ئه‌بوو زه‌رع (ئوم زه‌رع)ی ته‌ڵاقدا، به‌ڵام من هه‌رگیز ته‌ڵاقی تۆ ناده‌م. (نه‌سایی) ده‌ڵێت: له‌وه‌ڵامی پێغه‌مبه‌ردا ﷺ فه‌رمووی: (من وه‌كو ئه‌بوو زه‌رعم بۆ تۆم) خاتوو (عایشه) گوتی: (بل أنت خیر من أبی زرع) نه‌خێر، تۆ چاكتری له ئه‌بوو زه‌رع. له (فتح الباری)به‌رگی9، باب حسن المعاشره، ژماره‌ی فه‌رمووده:5189.وه (فقه السنة)كه‌ڵكم وه‌رگرتووه.
سه‌رچاوه/ ژنان و كاروباری ژنان له ئیسلامدا - له نووسینی: شێخ ئه‌حمه‌د كاكه مه‌حموود
بەروار2020/04/02سەردان 573
پێشەکیی - ژنان و كاروبارى ژنان لە ئيسلامدا قورئان گرنگی بە ژنان و کاروباری ژنان دەدات.! پێکھاتەی جەستەی ژن و پیاو لێکجودایە.! بێحورمەتی کەناڵە سێکسیە بازرگانیەکان بەرامبەر بە ژنان.! چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (1+2) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (3+4) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (5+6) چه‌ند خوویه‌كی جاهیلیه‌ت به‌رامبه‌ر به ژنان و چاره‌سه‌ریان له ئیسلامدا (7+8) کیژانی ھەتیوو بێ باب، گەلێ ستەم وناھەقیان لێدەکرا.! فره ژنێتی..! فره ژنی له چه‌ند ڕوویه‌كه‌وه پێویسته.! پرسیارێكی سه‌یرو سه‌مه‌ره لەسەر فرە پياوى؟! ئەگەری سەرھەڵدانی ئاڵۆزی لە فرە ژنییدا.؟ فره ژنێتی پێغه‌مبه‌ر "صلى الله عليه وسلم" ماره‌یی ژنان.! ئایا مارەیی سنووری بۆ دادەنرێت ؟
