9- پرس و راوێژ  لەسەر ژنان و جل و بەرگ و (حیجاب).؟


نووسین و وەڵامدانەوەی شێخ ئەحمەد کاکە مەحموود


وەڵام/
1- باڵاپۆشیى: بەو جل و بەرگە دەڵێن کە تەواوى جەستە داپۆشێ، دیارە دەم و چاوو هەموو خشڵ و زەمبەرێک دەگرێتەوە، واتە: دەبێ ژنان لە ئاست خەڵکانى نامەحرەم دەم و چاوو هەموو شتێکى (زینەت) و سەرنج ڕاکێشیان داپۆشن و خۆیان دەر نەخەن بۆیان.
2- خۆ دەرخستن (التبرج): بەوە دەڵێن کە ژنان خشڵ و زەنبەرو جوانیەکانیان دەربخەن بۆ پیاوانى نامەحرەم.
3- خۆ دەرخستن بە چەند شتێک دەبێ:
أ) داماڵینى حیجاب و خۆ دەرخستن لە بەردەم پیاوانى نامەحرەمدا.
ب) هەندێ لەو زینەت و جوانیانەى دەربخا بۆ پیاوان کە ڕێ نەدراوە بەدەر خستنى.
ج) پێکوتان بە زەویدا بۆ ئەوەى خڕخاڵ و بازن و پاوانەکانیان تەقەى بێت، وە یان بەلارو لەنجە بچێت بەڕێوە.
د) بەنازو نوزەوە قسە بکات.
هـ) تێکەڵى لەگەڵ پیاوان بەهەر جۆرێک ناپەسەندو ناشەرعیى بێت، وەکو تەوقەکردن و پاڵەپەستۆ.
4- وە ئەو فەرمودەیە کە دەڵێ: ((إن المرأة إذا بلغت المحيض لم يصلح أن يرى منها إلا هذا وهذا)).(فەرموودەناسان قسەو باسیان هەیە لەسەر (ڕاستی و لاوازى) ئەم فەرموودەیە، بەڵام والله أعلم وەک لە (ملتقى أهل الحديث) لێکۆڵینەوەى لەسەر کراوە وا دەردەکەوێ کە لە کۆی سەنەدو رێگاکانى ترەوە ئەم فەرموودەیە (صحیح یان حسن) بێت. شێخى ئەلبانیش هەمان راى هەیە.، بروانە: سنن ابي داوود و مشكاة المصابيح و صحيح الجامع بە تحقیقی شێخى ئەلبانی). هەرکە کچەکان باڵغ بوون، دەم و چاوو دەستیان نەبێ، نابێ شتێکى تریان ببینرێ.
5- ئەوى ڕێ بەژنان دەدا دەرى بخەن بۆ مەحرەمیان: دەم و چاوو هەردوو دەستە، خڕخاڵ و گوارەو بازن و ملوانکەو سەرو هەردوو پێیانە.
6- نابێ ژنان لە بازاڕدا دەست و باسکیان دەربخەن، چونکە فیتنە خێزەو سەرنج ڕاکێشە، بە تایبەت کە پەنجەکانى پڕبن لە ئەنگوستیلەو باڵەکانى لە بازن.
7- خۆ دەرخستن لاى خزمەتگوزار (خدم) حەرامەو، نابێ پێکەوەیش بە تەنها دابنیشن.
8- ڕوخسار دەرخستن لاى نابیناو کوێر هیچ قەیدى نیە، لەبەر ئەم فەرمودەیە کە دەفەرموێ: ((قال ﷺ لفاطمة بنت قيس: إعتدي في بيت ابن أم مكتوم فإنه رجل أعمى تضعين ثيابك فلا يراك)). (شێخى ئەلبانی لە (إرواء الغليل و مشكاة المصابيح و سنن النسائي و سنن ابي داوود) دا بە صحیحی داناوە) چونکە فەرموودەى: ((أفعمياوان أنتما، ألستما تبصرانه)). (ضعيف ، ضعفه الشيخ الالباني في سنن أبي داوود 4112. وە لە (إرواء الغليل و مشكاة المصابيح و سنن الترمذي)یشدا بەلاوازى داناوە).
9- چاو ڕەشکردن بە (کل) و جوانکردنى ڕوخسارو دەرخستنى بۆ خەڵکانى نامەحرەم حەرامە.
10- ئەو ژنانەى لە سک و زا نیشتونەتەوە دەتوانن ڕوخساریان لاى نامەحرەم دەربخەن، خۆ ئەگەر دەرى نەخەن و خۆیان بپارێزن باشترە.
11- ژنى موسڵمان دەتوانێ لاى ژنى کافرو خوانەناس لاى سەروى ناوکیى و لاى خواروى ئەژنۆى دەربخات، بەڵام نێوان ئەژنۆو ناوک بۆ هەموو ژنێکى موسوڵمان و ناموسوڵمانیش عەورەتە، ئەگەرچى خزمى زۆر نزیکشى بێت.
12- کارەکەر دەبێ لاى گەورەکەیدا نە خۆى دەربخات و نەخشڵ و زەنبەرى، وە نابێ هەردوو پێکەوە لە شوێنێکى چۆڵدا خەڵوەت بکەن.
13- جل و بەرگى تەسک بۆ ژنان، جگە لە ناشەرعیەتەکەى ئاسەوار گەلێکى خراپیشى لێ دەکەوێتەوە:
- پێست توشى حەساسیەت دەبێ.
- گوشار دەکەوێتە سەر گەدەو ڕیخۆڵەو ئەندامەکانى ناوەوە.
- نەزۆکى لێ دەکەوێتەوە.
- گوشار دەکەوێتە سەر دەمارو ڕەگەکان، ئینجا بەو هۆیەوە خوێنیش بەرز دەبێتەوە، لەوەیشەوە ڕۆشتنیش لاواز دەکات.
14- پێویستە (عابا) ئەم مەرجانەى تیادا بێت:
- ئەوەندە ئەستوربێ، تاژێرەکەى دەرنەکەوێ و نەیشلکێ بە جەستەدا.
- پان و پۆڕ بێ و تەواوى جەستە داپۆشێ.
- تەنها لە پێشەوە کراوەبێ و کۆتایى قۆڵەکانى تەسک بێ.
- پارچەیەکى سەرنج ڕاکێش نەبێ، واتە: نیشانەو وێنەو نوسینێکى واى پێوە نەبێ، ببێتە مایەى سەرنج ڕاکێشان.
- لە جل و بەرگى ژنانى کافرو بەدکردار نەکات.
- بیدات بە سەریا، نەک تەنها قۆڵى پێوە بکات.
15- ژنان دەتوانن (پەرچە)یەک بەکار بهێنن و ڕوخساریان جگە لە هەردوو چاوو، یان یەکێکیان – داپۆشن –، (بن باز) دەڵێ: ئەو جۆرە ژنانە دەبنە (محجبە)ى شەرعى کە هیچ شتێک لە جوانى خۆیان دەر نەخەن، دیارە هەر وڵاتەى باوو عادەتێکى تایبەتى خۆى هەیە، بۆ بەکارهێنانى عابا، بەڵام هەر دەبێ ئەو مەرجانەى سەرەوەى تیادا بێ.
16- (ئيبن عثيمين) و (إبن الفوزان) دەڵێن: نابێ (نیقاب) وابێ دەم و چاوى تێدا دەرکەوێ، واتە: دەرکەوتنى کوڵم و پێڵوو برۆو سەرتر و خوارتر، دروست نییە، چونکە سەرنج ڕاکێشە.
17- (ئیبن جبرین) دەڵى: نیقابێک لوت و برۆو کوڵمى تیا دیار بێت دروست نییە، بۆیە دەبێ بە شێوەیەک بێت هیچ شتێک لە ژێرەوەى دەر نەکەوێ.
18- ژنان هەر ڕەنگێک هەڵدەبژێرن بۆ (حیجاب) لەگەڵ ڕەچاوکردنى مەرجەکانیدا دروستە.
19- هەر نێرینەیەک کەجێگەى گومان بێت (ئەگەر مێرد منداڵیش بێت)، دەبێ ژنان خۆیانى لێ داپۆشن، پێغەمبەرمان محمد ﷺ دەفەرموێ: ((أيما إمرأة وضعَت ثيابها في غَير بيت زوجِهَا فَقَد هَتَكَت سَترَ ما بَينها وبينَ الله)). (صحيح، صححه الشيخ الالباني في صحيح الجامع 2710. وصححه ايضا في سنن النسائي 3750) واتە: هەر ژنێک بەدەر لە ماڵى مێردیدا جل و بەرگەکەى خۆى دابنێ (لەبەریا دایماڵێ) ئەوە بێگومان پەردەى نێوان خۆیى و خوداى ئەتک کردووە، مەبەست لەم فەرموودە ئەوەیە کە: نابێ ژنان زۆر بە ئاسانى لەملاو لەولا جل و بەرگیان داماڵن و عەورەتیان ببینرێ، تا ناوو شۆرەتی بەدکرداری بکەوێتە دوایان، بەڵام لە شوێنێکى ئەمن و ئاساییشدا، داماڵینى جل و بەرگ بۆ خۆ گۆڕین، یان بۆ فێنکیى، یان بۆ هەر مەبەستێکى ترى شەرعیى قەیدى نییە.
20- لە پێکردنى گۆرەوى ناسک و تەنک بۆ داپۆشینى (پێ) دروست نییە.
21- سەرپۆشى ناسک و تەنک (سەر دانەپۆشێ) دروست نییە.
22- لە پێکردنى (پانتۆڵ) بۆ ژنان دروست نییە، چونکە بۆتە باوو عادەت پیاوان لە پێى دەکەن، پێغەمبەریش ﷺ نەفرینى کردووە لەو ژنانەى کە خۆیان دەشوبهێنن بە پیاوان.
23- نابێ ژنان جل و بەرگێ لەبەر بکەن کە وێنەى ئینسان و ئاژەڵى پێوە بێ.
24- نابێ ژنان جل و بەرگێ لەبەر بکەن عەورەتیان دانەپۆشێ (کورت بێت، یان تەنک).
25- ئەو جل و بەرگانەى تایبەتن بە ژنانى کافرو بەد ڕەوشتەوە نابێ ژنانى ئیماندار لەبەری بکەن.
26- نابێ ژنان لە جل و بەرگەکانیاندا کون هەبێ و لەوێوە لاق و قاچ و قۆڵیان وە دەرکەوێ.
27- نابێ ژنان کاتێ دەردەچن عاباکەیان لەسەر شانکەن، وەکو پیاوان، بەڵکو دەبێ بیدەن بە سەریاندا.
28- ژنان و کچانى قوتابیى، نابێ لە هیچ بۆنەیەکدا جل و بەرگى تەسک و تروسک لەبەر بکەن، چونکە دەبێتە مایەى وروژانى هەواو هەوەسى گەنج و لاوەکان.
29- نابێ ژنان دەست و باڵیان بۆ خەڵکانى نامەحرەم دەربخەن.
30- (شیخ إبن جبرین) دەڵَێ: نابێ ژنان لەلاى خەڵکانى نامەحرەم دەم و چاوو ڕوخساریان دەربخەن.
31- دەرخستنى دەم و چاوو دەست و پێ لاى خەڵکانى نامەحرەم حەرامە.
32- پێغەمبەر ﷺ دەفەرموێ: ((المرأة عورةٌ فإذا خَرَجَت إستَشرَفها الشيطان)). (رواه الترمذي، صححه الألباني في مشكاة المصابيح 3109) واتە: حاڵەتى شیاوو لایەق بە ژنانەوە ئەوەیە هەمیشە لەماڵەوە بن و تا زەرورەت ڕوو نەدا دەرنەچن، چونکە هەرکە دەرچوون شەیتان تەماحیان تێدەکاو چەواشەیان دەکاو، خەڵکانیش پێیان چەواشە دەبێ، مەگەر کەسێک خودا بە بەزەیى خۆى ڕەحمى پێ بکات.. بەڵێ هەقە ژنان تا پێویست نەبێ لە ماڵ نەچنە دەر، ئەویش بە ئەوپەڕى خۆدا پۆشین و لەبەرکردنى جل و بەرگى باڵاپۆش و بەکار نەهێنانى بۆنى خۆش، بە تایبەتى لە بازاڕو شوێنە قەرەباڵغەکاندا.
33- پێغەمبەر ﷺ دەفەرموێ: ((صنفان من أهل النار لم أرَهُما.. و نساء كاسيات عاريات، مميلات مائلات، رؤوسهم كأسْنِمَة البُخت المائِلَة، لا يَدخُلنَ الجَنَة ؤ لاَ يَجدنَ ريحَهَا..)). (صحيح مسلم، كتاب اللباس والزينة، باب: النساء الكاسيات العاريات المائلات المميلات، حديث : ‏4065) واتە: دوو دەستە هەن جەهەننەمین و نەمدیتوون، (واتە: دوایى پەیدا دەبن)، دەستەى دووەم - کە مەبەستى ئێمەیە لەم جێگایەدا – ژنگەلێکن پۆشتەن و ڕوتن (جل و بەرگێکى ناسک و تەنکیان لەبەر دایە) بەلارو لەنجە دەچن، وە پێڵاوى پاژنە بەرز لەپێ دەکەن، قژى سەریان لە دواوە بەرز بۆتەوە دەڵێی دووگی وشترە، (واتە: قژیان کۆ دەکەنەوە لە پشت سەریانەوە دەیبەستن و سەریانى پێ گەورە دەکەن).. دیارە ئەمەیش کارێکى حەرامە و نابێ ژنان بیکەن.
34- نابێ ژنان لەلاى خەڵکانى نامەحرەمدا ناو قەدیان شەتەک بدەن و، بەژن و باڵایان باریک نیشان بدەن، چونکە بەوە قەبارەی کڵۆک و سمتیان دەردەکەوێ، دیارە ئەوەیش حەرامە.
35- نابێ ئەو جل و بەرگەى لەبەر دەکرێت، نوسینێکى پێوە بێت نەزانرێ چییە، چونکە گەلێ جار شت دەنوسرێت بە ئینگلیزیى، یان فەرەنسیى، ماناکەیشى قیزەوون و خراپە.
36- (شێخ بن باز) دەڵێ: هەر جل و بەرگێک، یان هەر (فەروەیەک) لە پێستى ئەو حەیوانانە دروست بکرێت کە بە (دەباغ) پاک دەبێتەوە، لەبەرکردنى حەڵاڵە، کەوابوو ئەگەر پێستى سەگ و بەراز بوو نابێ لەبەر بکرێت، چونکە ڕاى زۆربەى زانایان لەسەر ئەوەیە کە پێستى ئەو دوانە دەباغى نایەت.
37- مەلەوانگەى ژنان.. ئەگەر شوێنێکى شیاوو گونجاوو تایبەت بە ژنانەوە ئامادەکرا بۆ (مەلە) کردن تێیدا.. دەبێ هەرگیز نێوان ئەژنۆو ناوکیان ڕوت نەکەن و بە شتێکى قایم و مەحکەم ئەو نێوانە داپۆشن.
38- لەبەر کردنى ئەو جل و بەرگە کە ئایەتێکى قورئانى لەسەر نوسرابێ، یان (شەهادەتەین) قەیدى نییە، بەڵام دەبێ ڕێزى لێ بگیردرێ و پێوەی نەخەوێ و نەچێتە دەستشوویى و لەسەریشى دانەنیشێ.
39- زێدە ڕۆیى لە جل و بەرگداو سەرفکردنى پارەو پولێکى زۆر بۆى، لە ئیسلامدا کارێکى ناپەسەندە، بۆیە پێویستە کە زیاتر ژنانى ئیماندار لە خوا بترسن و میانە ڕەوبن لە جل و بەرگدا، چونکە ئەو ماڵ و سامانە لە ڕۆژى قیامەتدا پرسیارو وەڵامى لە سەرە: چۆنت پەیدا کردو؟ چۆنت سەرف کرد؟.
40- هەندێ کەس دەڵێن: ژنى خاوەن شەرەف کەى پێویستى بە (حیجاب) هەیە.؟ بێ گومان ئەوە قسەو بۆچوونێکى ناڕەوایە، وە لەگەڵ قورئان و فەرمودەکان و عەقڵ و سروشتى مرۆڤدا دژ دەوەستێ، چونکە بێ شک کە هەموو ژنێکى (متبرجە)و خۆ دەرخەر، پیاوان تەماحى تێدەکەن و تووشى ئازار دەبێ بە دەستیانەوە، ئەگەرچى خاوەن عیففەتیش بێت، دووریش نییە شەیتان لەخشتەى بەرێ، دڵنیابن ژن ئەگەر شەریف بێت، بە (حیجاب) شەرافەتەکەى زیاد دەبێ.
41- خۆ دەرخستن – تەنانەتی – لە وڵاتـە کافرەکانیشدا ڕەوا نییە، بەڵکو دەبێ لە هەر شوێنێکدا بن لەپیاوانى نامەحرەم خۆ داپۆشن، ئەگەرچى ئەو پیاوانە خوا نەناسیش بن.
42- لەبەرکردنى جل و بەرگی تەسک و تروسک و ناسک و باریک، ناڕەوایەو دروست نییە، چونکە بەرەنجام دەبێتە باوو ئولفەى پێوە دەگیردرێ و، جل و بەرگى قاییم و شەرعیى دەخرێتە ئەولاوە.

ئاگادارکردنەوەیەک:

هۆى سەرەکى بۆ لەبەرکردنى جل و بەرگى تەسک و تروسک و ناسک و باریک و خۆ دەرخستن، دەگەڕێتەوە بۆ:
1- لاوازى (ئیمان)و بێ ترسى لە خوداى گەورەو بەدەسەڵات، چونکە ژن کە سزاو تۆڵەى خوداى لەبیر بردەوە، بێ شک هەرچى دڵى بیخوازێ دەیکاو هەوڵى بۆ دەدا، چونکە شەیتان لەو ڕێگەیەوە زاڵ دەبێ بەسەریاو بۆ خۆیشى دڵ نەرم و دڵ ناسکەو دواى ئارەزووەکانى نەفسى دەکەوێ، بۆیە پێغەمبەر ﷺ دەفەرموێ: ((إطلعت في النار، فرأيت أكثر أهلها النساء)). (صحيح البخاري، كتاب بدء الخلق، باب ما جاء في صفة الجنة وأنها مخلوقة ، حديث : ‏3085) واتە: جەحەننەمم دیت، دەبینم زۆرینەى خەڵکەکەى ژنانن.
2- پەروەردەى فاسیدو تێکچوو.. بێ سۆ هەر خێزانێک گرنگى بە پەروەردەکردنى نەدرێ و پشتگوێ بخرێت، ڕێگەى گومڕایى و هەڵە دەگرێ و سەر لێشێواو دەبێ، چونکە منداڵان، بە تایبەتى کچە لاوەکان چاو لە ماڵەوەیان دەکەن، ئەگەر دیتیان دایکیان (متبرجە)و ڕووتە، ئەوا ئەوانیش خۆیان ڕووت دەکەنەوە.
3- میدیاکان.. ئاشکرایە لەگەڵ زۆربوونى هۆکارەکانى ڕاگەیاندن، دوژمنانى ئەخلاق و ڕەوشتیش گرنگیەکى ئێجگار زۆریان داوە بەڕوخاندنى (ئەخلاق) و (قییەم)، بە تایبەتى بۆ دەرهێنانى ئەو مروارییە داپۆشراوەو فڕێدانى بۆ ناو گەنکاوەکانى بێ ڕەوشتیى و سروشت نزمیى.
4- لاسایى کردنەوە.. بەڵێ لەم سەردەمەدا خۆمان تێیدا دەژین، هۆکارى سەر لێشێواویى و چەواشەکردن و لە خشتە بردنى ژنان زۆر بووە، بە شێوەیەک زۆرێکى زۆرینە ژنانیش بە کوێرانە لاسایى دەکەنەوەو جێگە پێیان هەڵدەگرن و خۆ دەشوبهێنن بە ژنانى خۆرئاواوە، کە هەموو ئاواتێکیان خۆ دەرخستنە، بێ گوێدان بە بارى ئەخلاق و ڕەوشت بەرزیى.. دەبینى – سەدمەخابن - ژنێکى موسڵمان و خاوەن ئیمان، ڕێک بە ڕێک، هەنگاو بە هەنگاو، جێگە پێى ژنانى خۆرئاوا هەڵدەگرێ و شوێنى ئەخلاق نزمى ڕووخاوى ئەوان دەکەوێت.
5- هاوڕێى خراپ و فاسید.. دەتوانین بڵێین لە هۆکارەکانى تر خراپترو زیان بەخشترە، لە کۆنەوە گوتراوە (الصاحب ساحب) هەرچى ئەخلاق و قیەمى چاک هەیە لە مرۆڤدا، هاوڕێى خراپ و بەد کردار لەگەڵ خۆى دەیبات.


والله أعلم

ئەحمەد كاكە مەحموود