چوارەم: ئازادی مرۆڤ لە نیشتەجێبوون و گواستنەوە

  بەر لەوە بچینە ناو ئەم باسەوە پێویستە كورتە باسێ دەربارەی رێزو حورمەتی مەسكەن و خانووو بەرەی هەر مرۆڤێك- بە موسڵمان وغەیرە دینەوە - بنووسین، ئەگەرچی ساباتێكیش بێت لە دەشتێكدا دروستی كردبێ، خانووو بەرە لە ئیسلامی پیرۆزدا رێزی تایبەتی خۆی هەیە، بۆ هیچ كەسێك نیە بێ‌ مۆڵەت بچێتە ژوورەوە، بۆ ئەوە ئەسرارو نهێنیی خاوەن ماڵ پارێزراو بێت و هیچ كەسێك بێ‌ مۆڵەتی ئەو پێی نەزانێت، وە لە حاڵەتی خەفڵەتدا عەورەتیان دەرنەكەوێ‌، عەورەتی سیاسیی، كۆمەڵایەتی، ئابووریی، ئەو خوراك و خواردنەی ئەیخوات، ئەو جل و بەرگەی لە بەریدەكات، ئەو فەرش و رایەخ و ناو ماڵەی هەیەتی و حەزناكات خەڵكێك بیبینێت. گەلێ‌ حاڵەت هەیە – تەنانەتی - ژن و مێرد، لە یەكتری دەیشارنەوە، منداڵ لە دایك و بابی پەنهانی دەكات، وە هەروەها..
 ئیسلام رازیی نیە كە خانووو بەرەی هیچ كەسێك حورمەت و رێزی بشكێنرێ‌ و، بێ‌ قایەلبوون بە رێزیان و بەسەر بەستانەو بێ‌ پرس و را هەڵبكوتیتە سەریی، ئەگەرچی ئەو سنوور بەزێنەش خەلیفەی موسڵمانان بێت.، خۆ داستانەكەی (عومەری كوڕی خەتتاب)تان بیستووە كاتێ‌ بە سەر دیواری ماڵێكدا سەركەوت، تا بەچاوی خۆی ببینێ‌: ئاخۆ راستە ئەو ماڵە خەریكی مەشروب خواردنەوەن؟ ئەوسا لەگەڵ ئەوەش كە بە چاوی خۆی دیتی مەشروب دەخۆنەوە، مەشرووب خۆرەكان رەخنەیان لە شێوە بشكنینەكەی عومەر گرت و عومەریش بە رێزەوە سەركۆنەكەی وەرگرتن و گەڕایەوە ! پێیانگوت: خوا دەفەرموێ‌: لە دەرگاوە بچنە ژوورێ‌: (...وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ...) (البقرة: ١٨٩) كەچی تۆ لە سەر دیوارەكەوە سەركەوتیت!. خوا دەفەرموێ‌: [ولا تجسسوا..] واتە: بە دوای نهێنیەكانی یەكتردا مەچن، كەچی تۆ كوڵەت لێگرتین!. خوا دەفەرموێ‌: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ) (النور: ٢٧) واتە: هەتا خۆتان نەناسێنن بە خاوەن ماڵ و سڵاو نەكەن و مۆڵەت وەر نەگرن، نەچنە ژورێ‌، كەچی تۆ هیچێكت لەمانە نەكردو هاتوویتە ژوورەوە ! لەسەردەمی جاهیلیەتدا - بێ‌ پرس و مۆڵەت - خۆیان دەكرد بە ژووردا ئەوسا دەیگوت: لێرەن؟! گەلێ‌ جار خاوەن ماڵەكەی لە حاڵەتێكی ناپەسەندو نەشیاودا دەدیت، وا دەبوو ژن و پیاوەكە، یان یەكێكیان رووت دەبوو، ئەوەش ئازاری دەروونی دەدان، جا لەبەر ئەوەو بە دەیان شتی تری بێزراو و نەشیاو، خوای میهرەبان وێڵی موسڵمانانی داداو فەرمووی: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (27) فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ) (النور: ٢٧ - ٢٨).
  واتە: ئەی خەڵكانی خاوەن باوەڕ ! بەدەر لەماڵی خۆتان، سەر بەهیچ ماڵێكدا مەكەن هەتا ئیزن نەخوازن و سڵاو بۆ ئامادە بوانی ماڵەكە نەكەن . دیارە ئەمە بۆ ئێوە باشترە و، بەشكوم پەندیشی لێوەرگرن، خۆ ئەگەر كەسێكتان تێدا نەدیت، نەچنە ژوورەوە تا خاوەنی ئیزنتان دەدات، ئەگەر گوتیشیان: بگەرێنەوە، دەبێ‌ بگەرێنەوە، ئەمە بۆ ئێوە باشترە، خوا لە هەركارێ‌ دەیكەن ئاگادارە . ئەم وردەكارییانە گشت لە موسڵمانانی پێشوودا رەنگیان دایەوەو، زۆر بە جیددی گرتیان و كاریان پێكردن، بەر لە هەموو كەس پێغەمبەری مەزنمان (محمد ﷺ لە خۆیدا جێبەجێی كرد. (قەیسی كوری سەعد) دەڵێ‌: پێغەمبەر ﷺ بە مەبەستی سەردانمان تەشریفی هات بۆ ماڵەوەو فەرمووی: (السلام علیكم ورحمة الله) سەعدیش ئەوەند بە هێواش وەڵامی دایەوە گوێی لێوە نەبوو، (قەیس) بە سەعدی گوت: 
  ئەوە بۆ بە هێواش وەڵامی پێغەمبەر دەدەیتەوە؟! سەعد گوتی: حەز دەكەم پێغەمبەر ﷺ سڵاوی زۆرم لێبكات (چونكە سڵاوی ئەو، مایەی لێبوردنی خوایە) جا دووبارە پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: (السلام علیكم ورحمة الله) دیسان سەعد بە هێواش وەڵامی دایەوەو نەیبیست، بۆیە بۆ جاری سێیەم سڵاوی كردەوە، ئیتر گەڕایە دواوەو رۆشت، سەعدیش بە پەلە دوای كەوت و گوتی: ئەی پێغەمبەری خوا ئەوەی راستی بێ‌ هەر سێ‌ جارەكە گوێم لە سەلامەكەتەوە بوو، بەڵام لەبەر ئەوە كە سەلامی زۆرم لێبكەیت بە هێواش وەڵامم دایتەوە، پێغەمبەر ﷺ لەگەڵ سەعدا گەرایەوە بۆ ماڵی سەعدو، ئەویش چەندەی پێكرا خزمەتی كردو پاشان پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: ((اللهم اجعل صلاتك ورحمتك علی آل سعد بن عبادة..)). (مسند أحمد بن حنبل  - مسند المكیین، حدیث قیس بن سعد بن عبادة - حدیث: ‏15178‏، قال شعیب الأرنۆوط: إسناده ضعیف لانقطاعه محمد بن عبد الرحمن بن أسعد بن زرارة لم یثبت له سماع من قیس بن عبا دة) واتە: خوایە لێبوردن و دلۆڤانیت بەرامبەر بە ئالوبەیتی سەعد هەبێت. 
 (ئەبوو داود) لە (عەبدالله)ـی كوری (بەشیر)ـەوە دەڵێ‌: پێغەمبەر ﷺ كە دەچوویە بەر دەرگای هەر ماڵێك، یان لە لای راستی دەرگاكەوە، یان لەلای چەپیەوە دەوەستاو دەیفەرموو: (السلام علیكم ورحمة الله) پاشان داوای مۆڵەتی چوونە ژوورەوەی دەكرد، واتە: نەدەچوو روو لە ناو حەوشەو ماڵەكە بكا، ئەوسا مۆڵەت بخوازێ‌، بۆیە هەركەسێ‌ لە دەم دەرگادا وەستابێ‌ و رووی لە ناو ماڵ و حەوشە كردبێ‌، پێغەمبەر ﷺ پێی فەرمووە: لە ڕاست یان لەلای چەپەوە بوەستە، چونكە قازانجی ئەو مۆڵەت وەرگرتنە ئەوەیە كە ئاگاداری عەورەت و ناتەواوییەكانی ئەو ماڵە نەبێت.

 لە (بوخاریی) و (موسلیم)دا هاتووە: ئەگەر كەسێ‌ بە ئیزن و مۆڵەت لە دەرگاوە یان لە درزی دەرگاوە یان بە هەر جۆرێكی تر ئاگاداری ناو ماڵت بوو، تۆش - لەبەرامبەر ئەو سنوور شكێنەیەوە - زیخێكت بۆ هەڵداو چاوی دەرهێنا، هیچ گوناخێكت لەسەر نیە ! 

  وە هەر بۆ راگرتنی حورمەت و رێزی مەسكەن و جێی حەوانەوەیە كە: (عومەر) لایدایە لای ژنێكی قورەیشی كە لە چادرێكدا بوو گوتی: (السلام علیكم) مۆڵەت هەیە بێمە ژوورێ‌؟ ئەوە بوو تا ژنەكە بە راشكاوی مۆڵەتی عومەری نەدا، مافی بەخۆی نەدا بچێتە ژوورەوە.! تەنانەتی ئیسلام رێ‌ لە خاوەن ماڵیش دەگرێ‌ خۆی بكاتەوە بە ماڵدا، بە تایبەتی ئەگەر لەسەفەر بگەرێتەوە، ئەمەیش بۆ ئەوەیە چونكە لە سەفەر بووە، ئەگەری ئەوەی هەیە خێزانەكەی ناتەمیزو ریعایەتی پاكوخاوێنی نەكردبێ‌،! بۆیە پێغەمبەر ﷺ هەر كە لە سەفەر دەگەرایەوە - ئەگەر هێمان رۆژ بووبا - لە نزیكی مەدینەوە پشوویەكیان دەدا هەتا بەشێ‌ لە شەو دەچوو بە هاوەڵانیشی دەگوت: چاوەڕوان بن هەتا ژنان قژیان شانە دەكەن و خۆ پاكو خاوێن دەكەن. 

 ئەمەیە ئاداب و وێڵی ئایینی پیرۆزی ئیسلام، لەمەڕ مەسكەن و جێ‌ حەوانەوەی هەموو مرۆڤێك، تەماشا بكە، ئەوەند بەرزو شكۆمەند رایگرتووە، نابێ‌ هیچ كەسێك - ئەگەر پێغەمبەریش بێ‌ ﷺ - سنوورو (حەریم)ـی ببەزێنێ‌. بەڵام بەداخەوە دەبێ‌ ئێستا ئەو ئەدەب و وێڵە ئیسلامییە بەرامبەر بە خانوو بەرەو مەسكەن لە كوێ‌ بێت؟ كوا موسڵمانان پەیڕەویی لێدەكەن؟. گەلێ‌ مرۆڤ هەیە هەر كە بە خەیاڵیا دێ بچێت بۆ لای هەركەسێك – بە شەوو بە رۆژ – ئیتر بێ‌ رەچاوكردنی ئاداب و وێڵی زیارەت و سەردان، هەڵدەكوتێتە سەر دۆستەكەی! زۆر جارانیش ئەوەند لە دەرگا دەدات و دەرگای لێناكرێتەوە، دەروو دراسێكانیش بێتاقەت و نارەحەت دەكات، هەتا ناچاریان دەكات بە فەرمووو دەرگاكردنەوە، ئەگەرچی خۆیان و ناو ماڵیشیان لەو كاتەدا كەڵكی میوان داری پێوە نەبێت! خۆ زۆر جاریش هێڵی تەلەفۆن هەیە، دەتوانێ‌ كات و ژوان وەرگرێت بەر لەوە بەو شێوەیە هێرش بكاتە سەریان، خۆ دیارە ئەمانە هیچیان ناكاو تائێستاش كۆمەڵگە وای لێنەهاتووە بتوانی بەكەسێك بڵێیت: داوای لێبوردن دەكەم ئێستا كاتمان نیەو بۆ كاتێكی تر، كە ئەمە ئادابێكی ئیسلامییەو هەقە رەچاو بكرێت: (...وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ ...) (النور: ٢٨) هەڵدەكوتێتە سەریان پیاو لەوێ‌ بێت یان نا؟ كاتی حەوانەو پشووودان و نان خواردن بێت یان نا؟ سەرە رای ئەمانەش ئەگەر وەكو پێویست نەتوانرا خزمەت بكرێ‌، غەزەب و تووڕەیی دەیگرێت !.
  پێغەمبەرمان محمد ﷺ رێدەگرێ‌ لە شوێنكەوتنی عە یب و عاری ئەم و ئەوو و، بڵاوكردنەوەیان لێرەو لەوێ‌، ئەوەتە لە فەرموودەیەكیدا دەفەرموێ‌: ((یا معشر من أسلم بلسانه ولم یفض الإیمان إلی قلبه، لا تؤذوا المسلمین ولا تعیروهم ولا تتبعوا عوراتهم، فإنه من تتبع عورة أخیه المسلم تتبع الله عورته، ومن تتبع الله عورة یفضحه ؤلو فی جوف رحله)). (صححه أحمد شاكر فی سنن الترمذی: 2032. وقال الألبانی حسن صحیح). واتە: ئەی ئەو كۆمەڵە كەسە ! بە زمان باوەڕتان هێناوەو نەگەیشتۆتە ناخی دڵتان، هەرگیز بە ناشیرین ناوی موسڵمانان مەهێنن و بە دوای عەورەتیاندا مەچن، بێشك هەركەسێك بەدوای عەورەتی برای خۆیدا بچێت، خوایش بە دوای عەورەتیا دەچێ‌ و ئا بڕووی دەبا، خۆ هەر كەسێكیش خوا بیەوێ‌ ئەسرارو نهێنیەكانی دەر بخات، ئەوا لە ناو جەرگەی ماڵەكەی خۆیدا ئابڕووی دەبات. 

 مرۆڤ - سەرجەم - لە دیدی ئیسلامدا لە ماف و حقووقدا یەكسانە، هەموانیش بە بەندەی خوای دلۆڤان دادەنرێن، بۆ هەموانیش مافی زمان و كەلتوورو فەرهەنگ و، فێربوونی زانست و زانیاریی و، گوزەران و خۆشگوزەرایی و، نیشتەجێبوون هەیە، ئایەتی: (وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ) (الرحمن: ١٠) جەخت لەسەر ئەو هەقیقەت و بنەمایە دەكاتەوە، چونكە خوای گەورەو میهرەبان مرۆڤی بە خاوەن ئاوو خاك و هەقی نیشتەجێبوون دروست نەكردووە، ئایەتی: ( . . . إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) (الأعراف: ١٢٨). یان ئایەتی: (وَمِنْ آَيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ ...) (الروم: ٢٢). وە ئایەتی: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ...) (الحجرات: ١٣) وە ئایەتی: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً ...) (النسا‌ء:1).

بە تایبەتی كە ئیسلام ئەم مەسەلەی نیشتەجێبوونەی لەسەر بنەمای دین و ئایین دامەزراندووە، چونكە ئایینێكی گشتگیرو جیهانیە، بۆیە لە هەر جێگایەك پەرەی سەند، ئەو جێگایە دەبێتە نیشتمان بۆ ئەو ئیماندارانە باوەڕیان پێی هێناوە، جگە لەوەش لە هەموو لایەكەوە دەتوانن بۆی بگوێزنەوەو بۆی بچن، بۆ ئەوەش نابێ‌ لە هیچ لایەكەوە گرفت دروست بكرێت، سەر باری ئەوەش هەر موسڵمانێك لە هەر جێگایەك بژیی و، نەتوانێ‌ بە ئازادانە دینداری خۆی بكات، لە سەری فەرزە لەوێ‌ بگوێزێتەوەو كۆچ بكا بۆ جێگایەكی تر بتوانێ‌ تێیدا خواپەرستیی بكات و لەو ستەم و ناهەقیەش خۆی رزگار بكات، بۆ چەسپاندنی ئەم راستییە چەندین ئایەت هاتووە لە قورئانی پیرۆزدا، ئەمانە هەندێكیانن:
 (إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا ....) ( النسا‌ء: ٩٧) (وَمَنْ يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُرَاغَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً وَمَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ...) (النسا‌ء: ١٠٠). ( . . وَالَّذِينَ آَمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ  . .)  (الأنفال: ٧٢).

 بەڵێ‌ .. دەبێ‌ مرۆڤ بە ئازادانە بژی، بە ئازادانە نان و خۆراك پەیدا بكا، بە ئازادانەش لە هەموو سووچێكی زەویدا - ئەگەر بیەوێ‌ - دابنیشێ‌ و خانووبەرەی لێ‌ دروست بكات، پاشانیش بە ئارەزووی خۆی لەوێ‌ بگوێزێتەوە، هەروەها ئایینی پیرۆزی ئیسلام دەرگای واڵاكردووە لەو كەسانە دەیانەوێ‌ بێنە ناو جیهانی ئیسلامییەوە وەكو پەناهێنان - ئەگەر كافرو شەڕ فرۆش بن - لەگەڵ رەچاوكردنی ئەو بەرژەوەندییانە بۆیان دەنوسرێت، وەك لەم ئایەتەوە دەر دەكەوێ‌: (وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ...) (التوبة: ٦).

 واتە: ئەگەر یەكێك لە بتپەرستان خۆی خستە داڵدەتەوە ئەی پێغەمبەر ﷺ پەنای بدە تا فەرموودەی خوا دەبیستێ‌، ئەوسا بینێرە شوێنێ‌ تا نەترسێ‌، ئایینی پیرۆزی ئیسلام لەگەڵ ئەوەشدا جیهادی راگەیاند لە رووی گشت ئەوانەدا دەبنە بەرهەڵست لەبەردەم راگەیاندنی دینی خوادا، بەڵام ئەو جۆرە جەنگانە، جەنگی ئیبادەو لە بن هێنان نیە، بەڵكو بۆ هیدایەت و رێنماییە، بۆ تێگەیاندنی ئەو كەسانەیە لە ئیسلام حاڵی نەبوون، بۆیە لەم ئایەتەشدا ئەو موشریكانە دەیانەوێ‌ بێنە وڵاتی ئیسلامییەوە بۆ ئەوەی شتێ‌ لە قورئان تێبگەن، یان بۆ بازرگانی، یان وەكو پەناهەندەی سیاسیی، یان بۆ خوێندن، یان .. یان، دەبێ‌ پێشوازی بكرێن و رێ‌ و شوێنی حەوانەوەیان بۆ ئامادە بكرێ‌، وە لە هەر خراپەو دەستدرێژییەكیش سەرو ماڵیان بپارێزرێ‌، ئینجا ئەگەر ویستیان بگەرێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان، یان بۆ هەر جێگایەكی تر، دەبێ‌ بە سەلامەتی رەوانە بكرێن و بگەیەنرێنەوە وڵاتی خۆیان، وە هیچ كەسێك بۆی نیە سووكایەتیان پێبكاو بە دژایەتی سەیریان بكا، ئەگەرچی موسڵمانیش نەبن و باوەڕ بە ئیسلامیش نەهێنن.
 ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە ئیسلام زۆر سوورە بۆ رێنمایی و شارەزاكردنی مرۆڤەكان بۆ رێگای سەرفرازیی و بەختیاریی، وە هەرگیزیش حەزی لە مرۆڤ كوشتن و خوێن رشتن نیە بەناهەق، رێگەش بە كەس نادا بێتاوان كەسێ‌ بكوژێ‌، مەگەر كەسێك بۆ خۆی دژایەتی بانگبەرەكانی ئیسلام و دینی ئیسلام بكا، ئیسلام لە بەردەم باوەرداران و ئەو كەسانەشدا دەیانەوێ‌ بێنە جیهانی ئیسلامییەوە، گشت سنوورەكانی كردۆتەوە كە بە ئازادانە بێنە ناوچە ئیسلامییەكانەوە، بە مەرجێ‌ هەتا لەوێن ئەمن و ئاسایش بپارێزن و سیخوڕیی و جاسووسی نەكەن، وە رەچاوی یاساو شەریعەتی ئیسلام بكەن، ئیسلام مامۆستای خەڵكانی نەزانە، پەناگای پەنا هاوەرانە، ئەگەرچی تا دوێنێش دژی بووبێ‌ و شیری بەرامبەر هەڵگرتبێ‌. 

 دەتوانین پوختتر بڵێین: مرۆڤ هەقیەتی بە ئازادانە بۆخۆی بژیی، لە هەر جێ و رێیەك حەز بكات، وە لە هەر لایەك خانوو بكات، یان بچێتە هەر وڵاتێكی تر، بێ‌ ئەوە لە لایەن دەوڵەتەوە هیچ لەمپەرێكی بۆ دروست بكرێت، یان خوێنی حەڵاڵ بكرێت، بۆیە كاتێ‌ نوێنەرەكەی (موسەیلەمە) هاتە لای پێغەمبەرو لێی پرسی: مەگەر تۆ شایەتی دەدەیت (موسەیلەمە) پێغەمبەر بێت؟ گوتی: بەڵێ‌ ! 

 ئەوسا پێغەمبەر فەرمووی: ئەر نوێنەر كوژرا با، تۆ هەقی كوشتنت هەبوو ! (ئیبن كەسیر) دەڵێ‌: مەبەست لەو پەنادانەی ئایەتەكە: (وإن أحد من المشركین..) ئەمەیە كە هەر كەسێك لە (دار الحرب)ـەوە هاتە وڵاتی ئیسلامیەوە بە نوێنەرایەتی هەر وڵاتێك، یان بۆ بازرگانیی، یان بۆ صوڵح و ئاشتی، یان داوای گرێدانی پەیمانی كرد، یان لەبەر هەر هۆیەكی تر هات و داوای لە دەسەڵاتدارانی دەوڵەت كرد پەنای بدەن، دەبێ‌ پەنای بدەن و لە هەر پێشهاتێكی خراپیش – هەتا لەوێیە – بیپارێزن، وە هەر كاتێكیش ویستی بگەڕێتەوە بۆ زێدی خۆی، دەبێ‌ بە شێوەیەكی جوان و پەسەند بەڕی بكرێت.، لە ئیسلامدا بەندكردن و دوورخستنەوەی هیچ كەسێك – بەبێ‌ هۆی شەرعیی – ڕەوا نییە، چونكە دەست درێژییە بۆ سەر ئازادیی و كەسێتی مرۆڤەكان، دیارە ئەمەش پێچەوانەی عەدل و دادگەرییە، بەڵام لە رژێمە دەست كردەكاندا هیچ كەسێك بۆی نیە پێچەوانەی ڕاو بۆچوونەكانی ئەوان هەناسە بدات، وە سەرو ماڵی هیچ كەسێك پارێزراو نیە !.
   
خوێنەری هێژا ! لە كۆتاییدا بە پێویستی دەزانم هەندێ‌ لەو بنەما گشتیانە كە دەوڵەتی ئیسلامییان لەسەر دادەمەزرێ و، ئەو ئازادیی و مافانەی تیا بەدەست دێت – بەكورتەیەك - بۆ ئێوەی بەرێز باس بكەم ، بەم شێوەیەی خوارەوە: 

 یەكەم: دەوڵەت لە ئیسلامدا لەسەر بنچینەی ئاقیدەو ئایدیۆلۆژییایەكی پاك و خاوێن و، قایەلبوون بە تاك و تەنیایی خوای میهرەبان و هەڵگۆزراو لە قورئان و سوننەت دادەمەزرێ، دیارە ئەو ئازادیی و مافانەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، نەك لەسەر بنەمای عیرقیی و (ئەسنۆلۆژی)، یان لەسەر بناغەی جوگرافیایی و مێژوویی (جیبولۆتێكی)، ئەمەیە كە خوا دەفەرموێ‌: (كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ...)  (آ‌ل عمران: ١١٠). یان دەفەرموێ‌: (وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا ...) (البقرة: ١٤٣) . پاشان ئەو دەوڵەتە بە شێوەیەكی مرۆڤ دۆستانەو گشتگیر هەڵدەستێ‌ بە ئەنجامدانی كارەكانی: ئەوەیە كە دەفەرموێ‌: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ...) (الحجرات: ١٣)، یان دەفەرموێ‌: (وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ) (الأنبیا‌ء: ١٠٧). لەگەڵ ئەمەشدا زۆرو زۆرداری بە شتێكی حەرام دەزانێ‌ و رێنادات بەرامبەر بە هیچ كەسێك ئەنجام بدرێ‌، بە بیانووی ئەوەی بەڵكو كەسەكان ئیمان بێنن، وەكو ئەم ئایەتە دەفەرموێ‌: (لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ...) (البقرة: ٢٥٦)، یان ئەم فەرموودە دەفەرموێ‌: ((لیس منا من دعا إلی عصبیة ولیس منا من قاتل علی عصبیة..)) (بەم لەفزەو بەم ڕیوایەتە لاوازە، هەر چەند ماناكەی صەحیح و درووستە..، ضعیف/ ضعفه الشیخ الألبانی فی سنن أبی داوود 5121). سەرباری ئەمانەش مێژووی دێرین و زێڕینی موسڵمانان، شایەتە بۆ ئەو هەقیقەت و راستییانە.

دووەم: دەوڵەتی ئیسلامیی لەسەر ئەساسی رێزگرتن لە ئەحكام و شەریعەتی خواو سەروەریی و گوێڕایەڵی بۆ بڕیارەكانی خوا دامەزراوە، دەبێ‌ بە قورئان و سوننەت كار بكات، دەبێ‌ بە شێوەیەكی ئاسان مەردمی لێ حاڵی بكات، لەولایشەوە پێویستە ئوسرەو خێزان و سەرجەم خوێندن و خوێندنگاكان و دەزگاكانی راگەیاندن، جەخت بكەنەوە لەسەر پەروەردەی نەفس و ئەقڵ و بەرەو ئیسلام و رێنماییەكانی ئیسلام ئاراستە بكرێن، وە دەبێ‌ هاوكاریی و هاریكاریی لە دڵ و دەروونی هەموو ئینسانەكاندا بڕوێنرێ‌ بۆ ئەنجامدانی گشت كارێكی خێر لەسەر ئەساس و بنەمای: (. . . وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى ...) (المائدە: ٢). پێویستە بۆ گرتنەبەری رێگای هەق و راستیی و، فەرمان بە چاكەو رێگرتن لە خراپە، یەكتر راسپێرن و بەئارام و خۆ راگربن. 
خوا دەفەرموێ‌: (. . . وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآَنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ ...) (الأنعام: ١٩) (وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ (2) إِلَّا الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (3)) (العصر:١-٣). سلووك و رەوشتی گشت موسڵمانان - بە سەرۆك و فەرماندەكانیشەوە - بێ‌ جیاوازیی، هەر ئەوەیە كە لە قورئان و سوننەتی پێغەمبەردا ﷺ روونكراوەتەوە. بیروبۆچوون و ئیجتیهادو لێكدانەوەی زاناو یاسا ناسەكان و، دارشتنی (دەستوور) بۆ وڵات، لەسەر بنەمای قورئان و سوننەتە، كەوابوو ئەوی بە پێی فەرمان و بریاری خوا نەبێ‌، كاری پێناكرێ‌ و دەبێ‌ بدرێتە دواوە، مەردم لەبەردەم شەرعی خوادا گشت یەكسانەو، تاوانیش تەنها لەسەر شانی تاوانكار دەكەوێ‌ و پێی مجرۆ دەبێ‌: (. . . وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ...) (الإسرا‌ء: ١٥).
 هەرچیش پێش هەر بریارو دەقێك كرابێ‌، بەر ئەو بریارو دەقە تازەیە ناكەوێ‌ - وەكو بیرۆكەی یاسای نوێش دەڵێ‌ ئایەتی: (وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ مَا يَتَّقُونَ ...) (التوبة: ١١٥). وە ئایەتی: (. . . وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا) (الإسرا‌ء: ١٥). (. . . عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ ...) (المائدة: ٩٥)، بەڵگەی ئەو راستیەن. 

 سێیەم: دەوڵەتی ئیسلامیی – كە لەسەر بنچینەی ئیسلام، خۆی دادەمەزرێنێ‌ - پێویستە (دادگەریی) بە مانا فراوانەكەیی و لە بواری سیاسەت و ئیدارەو داوەریی و كۆمەڵایەتییدا فەراهەم بێنێ‌ لە وڵاتدا، هەتا بتوانێ‌ مافەكانی مرۆڤ و ئازادیی و یەكسانی بۆ تاك و كۆمەڵ بچەسپێنێ‌ .
دەوڵەتی ئیسلامیی لەسەر بنەمای (شوورا)و راوێژ، مومارەسەی كاری رۆژانەی دەكات، ئایەتی: (159)ـی (ئالی عیمران) و (38)ـی (شوری) بۆ چەسپاندنی ئەو بنچینە مەزنەیە.
  دەبێ‌ فەرمانبەرو كارگێرانی دەوڵەتی ئیسلامیی، هەمیشە دەرگایان لە هاوڵاتیان واڵا بێت، هەتا هاوڵاتیان بتوانن بە ئاسانی بۆ چارەسەری كێشەكانیان پەیوەندییان پێوە بكەن و بۆیان باس بكەن . 
دەوڵەتی ئیسلامیی، دەبێ‌ لە رووی ئابووریی و بە دەستهێنانی خۆشگوزەرانیەوە بۆ مەردم - زەوی ئاوەدان بكاتەوەو رێگای كشتوكاڵێكی سەركەوتوانە بداتە بەرو، لە دابەشكردنی موچەو گەیاندنی كارە خزمەتگوزەرانییەكاندا، رەچاوی (عەدالەت) بكات، ئایەتی: ( . . .كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ ...) (الحشر: ٧). جەخت لەسەر ئەو راستییە دەكاتەوە. پێغەمبەریش ﷺ بەرپرسێتی كاروباری مەردم و گوزەرانیان دەخاتە سەر ئەستۆی ئەوكەسانە دەوڵەت بەرێوە دەبەن، بۆیە دەفەرموێ‌: ((أنا أولی بالمؤمنین من أنفسهم، فمن مات وعلیه دین ولم یترك وفا‌ء فعلینا قضاؤه، ومن ترك مالا فلورثته)) (صحیح البخاری - كتاب الفرائض، باب قول النبـی "صلی الله علیه وسلم : " من ترك - حدیث : ‏6361). واتە: پێغەمبەری خوا ﷺ بۆ هەموو ژن و پیاوێكی موسڵمان، لە نەفسی خۆیان بۆ خۆیان نزیكترو باشترە، كەوابوو ئەو كەسەی دەمرێ‌ و سەروەت و سامانێك بەجێ‌ دێڵێ‌، دەدرێتە كەس و كارە میراتبەرەكانی، خۆ ئەگەر بە قەرزاری مردو ماڵ و منداڵێكی بێ‌ دەرامەتی جێهێشت با بچنە لای پێغەمبەر ﷺ، چونكە ئەو سەرپەرستیاریانەو، دەبێ‌ ئەویش كەم و كورتیەكانیان بۆ تەواو بكات، جا بۆ بەڵگەی ئەم بنەما زۆر گرنگە، فەرمووی: حەز دەكەن ئایەتی: (النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ...) (الأحزاب: ٦) بخوێنەوە. 

كەوابوو دەوڵەت داڵدەدەری سەرجەم ئەو مرۆڤانەیە لە ژێر ڕكێفیدان، دەبێ‌ بێ‌ فەرق و جیاوازی رەچاوی هەموو بەرژەوەندییەكان بكاو، نەهێڵێ‌ - بە پێی توانا - هیچ كەسێك سەرماو گەرماو برسی ببێ‌، ئەگەرچی ئەو كەسەش باوەڕی بە دین و ئایدۆلۆژیای ئەو نەبێ‌.
 
عومەری كوری خەتتاب لە وتارە گرنگەكەیدا گوتی: بەخوا سوێندی بێ‌، كەسێ‌ لە كەسێكی تر، لەم (بیت المال)ـەدا هەقدارتر نیە، سوێند بەخوا ! هەمو مرۆڤێك لەم (بیت المال)ـەدا خاوەن مافە، منیش وەكو تاكێكی ئێوەم (بۆم نیە زیاترو باشتر بخۆم) هەر مرۆڤێ‌ بەپێی تێكۆشانیی و تووشبوونی لە ئیسلامدا خاوەن هەقە، هەر مرۆڤێ‌ بەپێی كۆن و تازەی موسڵمانبوونی رەفتاری لەگەڵ دەكرێت، هەموو مرۆڤێك بە ئەندازەی پێویستی هاوكاری دەكرێت. 
 (خالیدی كوری وەلید) كاتێ‌ لەگەڵ خەڵكی (حیرة)دا رێكەوتن گوتی: هەر پیاوێك دەوڵەمەند بووبێ‌ و، ئێستا هەژار كەوتبێ‌ و خێری پێبكەن، سەرانەكەی لەسەر هەڵدەگیردرێ‌ و، خۆیی و ماڵ و منداڵیشی لە (بیت المال) جیرەیان بۆ دەبرێتەوە.

 لە ئیسلامدا ددان بە خاوەندارییەتیدا نراوە، بە مەرجێ‌ زیان بە خەڵكانی تر نەگەیەنێت: (فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ) (البقرة: ٢٧٩). كۆكردنەوەی سەروەت و سامان و دارایی لە رێگای پەسەندی خۆیەوە، لای ئایینی پیرۆزی ئیسلام پەسەندكراوە، ئەڵبەت لەگەڵ رەچاوكردنی بەشە زەكاتەكەیی و ئەو مافانەی تر تێیدا هەن، هەقە لەسەر دەوڵەت دنەی مرۆڤ بدات بۆ بازرگانیی و ئاسانكاریشی بۆ بكات و سەرو ماڵیشی بپارێزێ‌ لە دزیی و دەغەڵی.

 چوارەم: دەوڵەتی ئیسلامی پێویستە لەگەڵ سەرجەم هاوڵاتە غەیرە دینەكانیدا – بە تابیەتی ئەوانەیان لە ژێر چاودێری ئەودان – لەسەر بنەمای ئەم ئایەتە پیرۆزە رەفتار بكات كە دەفەرموێ‌: (لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ) (الممتحنة: ٨). واتە: خوا رێتان لێناگرێ‌ لەگەڵ ئەوانەدا نەهاتوون بەگژتانداو، لە زێدی خۆتان دەریان نەپەڕاندوون، چاك بن و بەدادگەرانە لە گەڵیان بجووڵێنەوە، خۆ دیارە كە خوای بە هەقیش مرۆڤە خاوەن ئینساف و خاوەن ویژدانەكانی خۆش دەوێ‌. لەم ئایەتەدا دەركەوت كە ئەو غەیرە دینانە – هەرچی ببن - مادام شەڕ فرۆش نەبن و دژایەتی موسڵمانان نەكەن، دەبێ‌ موسڵمانان چاكەیان لەگەڵ بكەن و بە ویژدان و بە ئینساف بن لە گەڵیاندا.. بێگومان ئەمەیە مانای ئازادیی راستەقینەو، دابینكردنی مافی مرۆڤ بۆ گشت ئینسانەكان، ئیسلام لەگەڵ ئەو خاوەن دینانە دژو نەیار نیەو هێزو ئاگر بەكار ناهێنێ‌ و دژیان ناوەستێ‌، هەر لەبەر ئەوە كە باوەڕیان پێی نییە، بەڵكو تەنیاو تەنیا دژ بە وانە دەوستێ‌، دژیی دەوەستن و ئاژاوە دەنێنەوە لە وڵاتدا، ئەگەر ئیمانداریش بن، ئەگینە غەیرە دینەكان بە ئازادانە دەتوانن مومارەسەی ژیان بكەن، بێ‌ دانانی هیچ لەمپەرێك لە بەردەمیاندا. قورئانی پیرۆز بەرامبەر بە خەڵكانی دژو ناحەز ، یەك راو بۆچوونی هەیە بۆ هەمووان هەر ئەمەیە كە دەفەرموێ‌: (وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ) (الحجرات: ٩). واتە: ئەگەر یەكێ‌ لەو دوو دەستە ناكۆكە - پاش هەوڵی صوڵح و سازشی نێوانیان – هەر سوور بوو لەسەر كاری دەست درێژی بۆ سەر ئەوی تریان، دەبێ‌ هەتا تەسلیم دەبن بە حوكم و بڕیاری خوا، بچن بە گژیاندا، تەنانەتی روبەرووشیان بووەستن، هەموو ئەوانەی ململانێ‌ لەگەڵ سوڵتەو دەسەڵاتداراندا دەكەن، جا بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە، هەر ئەوەیە راو بۆچونی ئیسلام، ئیتر هەر دەستەو تاقم و خەڵكانێكبن. خودا دەفەرموێ‌: (إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ) (الممتحنة: ٩). واتە: خوا هەر لەوانە رێتان لێدەگرێ‌ چاكەو دۆستایەتی بكەن، كە دژایەتی بانگەوازو دینەكەتان دەكەن و، لە وڵات و زێدی خۆتان دەرتان دەپەرێنن، وە بۆ دەرپەڕاندنتان لەگەڵ خەڵكانی تر دەبنە دۆست و دەست تێكەڵ دەكەن و دەبنە هاوپەیمان، دیارە دۆستایەتی لەگەڵ خەڵكانی ئاوادا، مایەی شیركەوكارێكی ناهەق و ستەمە و، خواش قەبووڵی ناكات.
  
بەڵێ‌ هەر بۆ دیفاع و بەرەوانی لە خەڵكانی غەیرە دین بوو، هاتنی ئەو دە ئایەتەی سوورەتی نیسا‌ء، كە دەفەرموێ‌: (إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا) (النسا‌ء: ١٠٥) هەتا دەگاتە: (. . . إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ ...) (النسا‌ء: ١١٤) ئەم ئایەتانە كاتێ‌ هاتنە سەر پێغەمبەر ﷺ كە كۆمەڵێ‌ لە موسڵمانە (ئەنصار)یەكان تووشی دزیەك دەبن و دەیانەوێ‌ بۆ دەرباز بوون لێی بیسەپێنن بەسەر موساییەكدا، جا بۆ ئەوە هەستان – بەشەو – ماڵە دزراوەكەیان فڕە دایە ماڵی كابرای موسایی بێ‌ ئاگاو بێ‌ خەبەر لەو كارە، بەشكو ئابروویان نەچێت لە ناو ئەو كۆمەڵگەدا، جا پاش ئەوە چوونە لای پێغەمبەر ﷺ خەریكبوو قەناعەتی پێ بكەن و ببێتە پشتیوانیان كە ئەوان ئاگایان لەو شتە نیە ! جا بۆ راستكردنەوەی ئەو هەڵەیەو دیفاع لە بێ‌ تاوانی كابرای موسایی، ئەو ئایەتانە هاتن و فەرموویان: ئەم قورئانەمان بۆ تۆ دابەزاند (ئەی پێغەمبەر ! ﷺ) بە هەق و راست، دەسا تۆش بەم قورئانە – بەوشێوە خوا دایبەزاندووە – هەستە كاری مەردم بە تێكڕا ئەنجام بدە، واتە: كێ‌ خاوەن هەقە، هەقی بدەرێ‌ – ئەگەر موساییش بێت – كێیش تاوانبارو ناراستە جەزرەبەی خۆی وەرگرێ‌ – ئەگەر لە ئەنصاریش بێت -.

خوێنەری بەرێز ! پاش هێنانی ئەو چەند خاڵ و بڕگەیە لە سەرەوە، وا دەزانم ئەگەر كەمێ‌ ئینساف و ویژدان هەبێ‌، هەقە ددان بە راستی و دادگەری دینی ئیسلامدا بنرێت، هەقە بگوترێ‌: (لە ئیسلامدا هەموو دینەكان ئازادن و، دیندارەكانیش بۆ خۆیان بە ئازادانە مومارەسەی دروشمە دینیەكانی خۆیان دەكەن، وە لەگەڵ موسڵمانانیشدا گشت لە بەردەم یاساو شەریعەتی خوادا یەكسانن. ئەم دینی ئیسلامە، ئەگەر دینی خوا نەبووبا، دەبوو كابرای موسڵمانی (ئەنصاریی) سڕیان داپۆشرایە و رووشكێن نەكرابان، وە دەبوو بۆ هەلێك گەڕابان بۆ جوولەكە، چونكە جوولەكە مێژوویەكی تاڵ و تفتیان لەگەڵ موسڵمانەكاندا هەیە، بەڵام دیارە ئەم پەیامی خوا لە هەموو شتێك مەزنترە، بۆ چەسپاندنی دادو یەكسانی هاتووە لە نێو هەموو مرۆڤدا (موسڵمان و غەیرە دین)، بێگومان موسڵمانان هەتا بە رێك و راستیی كاری پێ بكەن، هەرگیز لە هەق كلا نابن، ئەگەرچی بە زیانی خۆیشیان تەواو ببێت.

 خوینەری هەقڕەو ! ئەم بابەتە  وەڵامێك بوو بۆ مەسەلەی (ئازادی مرۆڤ لە ڕووی.. بیرو بۆچوون و .. هەڵبژاردنی نەیارو .. رەخنە گرتن و، نیشتەجێبوون وگواستنەوە..) بە پێی تواناو گونجان كورتە باسێكمان لێنووسی، هیوادارم - ئەر وەكو پێویستیش نەبێ‌ – توانیبێتم شیتەڵ و روونی بكەمەوە بۆ گوێگران و خوێنەران. 

ئیتر سەر فراز و بەختیار بن ، وە خواش ئاگادارو چاودێری هەموان بێت.

و صلی الله وسلم و بارك علی سیدنا محمد، و آ‌له الأفاضل، و أزواجه الطاهرات، و أصحابه المیامین، و علی كل من دعا بدعوته إلی یوم اللقا‌ء.

ئەحمەد كاكە مەحموود