لادانی گومان لەسەر ئازادی مرۆڤـ لــە ئیسـلامـدا

- لە بیرو بۆچووندا .
- لە هەڵبژادرنی ئایین و مەزهەبدا .
- لە نەیاریی و ڕەخنەگرتندا .
- لە نیشتەجێبوون و گواستنەوەدا .

دەسپێك: 

الحمدلله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وصحبه ومن والاه.

(وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا) (الإسراء: ٧٠ ).

 لە دیدی ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا، مرۆڤ خاوەن رۆحێكی زۆر مەزن و گرنگە، زۆر بە رێزو بە حورمەتە، چونكە:

 یەكەم: هەر وەكو خوای بەتوانای باڵادەست بۆخۆی بەدیهێناوە, هەرئاوا بۆخۆیشی كردوویەتی بە جێنشین و, نەوە دوای نەوە دێنێ‌ بۆ پیادەكردنی عەدل و عەدالەت لەم دنیایەدا: (وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ....) (البقرە: ٣٠) . 

 دووەم: كاروباری زەویی و ئاوەدانكردنەوەی رووی زەویی - لە هەموو رۆژگارێكدا - لە رووی پێشەسازیی و تەكنەلۆجیاو, كشتوكاڵ و, باخ و باخداریی و، مەڕو پاتاڵ و ئاژەڵداریی، بگرە سەرجەم پێداویستیەكانی ژیانی مرۆڤ - خستۆتە سەرشانی ئەو، بۆیە لە سوورەتی (هوود) دا دەفەرموێ‌: (... هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا ...) (هود: ٦١) واتە: ئەو خۆی ئێوەی لە زەوی بەدیهێناو، ئاوەدانكردنەوەیشی لە ئێوە ویست، دەبێ‌ ئێوەش خۆتان بكۆشن و بزانن بژێویتان لە چیدایە، هەوڵی بۆ بدەن، وڵات و نیشتمان و رۆڵەكانی نیشتمانتان پێویستی بە چ كشتێك و، چۆن بەرووبووی زۆر دەبێ‌ و خاوەن پیت دەبێ‌، ئەوە بەرهەم بێنن و بەو جۆرەش پەروەردەی بكەن، وە لە سوورەتی (مولك) دا دەفەرموێ‌: (هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ ) (الملك:15). واتە: هەر خوای گەورەیە ئەم زەوییەی بۆ كەویی و رامكردون، جا ئێوەش - زۆر بە جیددی و لێبڕاوانە - كون و قوژبنی بگەڕێن و، لە رۆزیی و بژێوییەكەی بخۆن، هەستانەوەشتان - پاش مردن - هەر بۆلای ئەوە، ئەوساش لە وردوو درشتی كاروكردەتان دەپرسێ‌. 

 سێیەم: لەو (رۆح)ـەی خۆی نەبێ‌ بزانێ‌ چییە (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي ) (الإسرا‌ء: ٨٥) گیانی بە بەرا كردووە و دەیژییەنێ‌، ئایەتی: (فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ) (ص:٧٢). ئەوەمان پێدەڵێت. 

 چوارەم: هەر بەدەستی خۆی دروستیكردووە، فەرمانی بە فریشتە نەكردووە رێكی بخەن، بەڵكو هەر خۆیی و هەر بەدەستی خۆی ئایەتی: (قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ ) (ص: ٧٥). ئەو راستییەمان بۆ دەخەمڵێنێ‌.

 پێنجەم: لە رووی جێ‌ و رێی ئەنواو حەوانەوە بۆ بەهەشتی دروستكردووە، ئایەتی: (وَقُلْنَا يَا آَدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ ... ) (البقرە: ٣٥). ئەوە دەڵێت. 

 شەشەم: پاكترین جۆری درووستكراوەكانی خوا كە (فریشتە) یە، سوژدەی رێزو حورمەتیان بۆ برد: (وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ ) (البقرة: ٣٤).

 حەوتەم: خوا بۆخۆی ناوی هەمووشتێكی فێر كرد: (وَعَلَّمَ آَدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا) (البقرة: ٣١).

 هەشتەم: وای دروستكردووە بتوانێ‌ (خێر) و(شەڕ) لێك بكاتەوە و یەكێكیان بە ئارەزووی خۆی هەڵبژێرێ‌، وەكو دەفەرموێ‌: (إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا ) (الإنسان: ٣). 

 نۆیەم: ئەوەندە ژیرو بە تەوانای دروستكردووە, تێڕوانین و پشكنینی ئاسمانەكانی لە ئەستۆ ناوە:  (أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا ...) (ق: ٦).

 یان دەفەرموێ‌: (سَنُرِيهِمْ آَيَاتِنَا فِي الْآَفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ...)(فصلت: ٥٣). مرۆڤ لە دیدو بۆچونی ئیسلامدا ئەوەیەو, سەد ئەوەندەی تریش, كەوابوو هەر لە بنەڕەتدا وەچاخزادەو وەچەو نەوەی پێغەمبەرەو, صاڵح وچاك وپاكە.. نەك وەكو مولحید و خوانەناسەكان كە پێیان وایە مەیموونزادەیە!. بێ‌ شك هەرگیز مرۆڤێكی دروستكراوی ئاوای دەستی خوا, بێ‌ ماف وهەق وهقوق نابێ‌ و گشتیشیان لە مافدا یەكسانن، مرۆڤی سپی پێست و رەش پێست و گشت جۆرەكانی تری وەكو یەكن، مرۆڤی عەرەبیی رەگەزو, كورد رەگەزو سەرجەم رەگەزەكانی تر، لەبەردەم ئەرك و مافدا چوون یەكن، سەرۆكی وڵاتێكی ئیمپراتۆرو تاكێكی ئەو وڵاتە لەبەردەم یاسادا یەكسانن, ئەگەر مافی مرۆڤ ساڵی (1948) لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پەسەندكرابێ‌ و راگەیەنرابێ‌, خۆ پێغەمبەری ئیسلام (محمد) بەر لە (1425) ساڵ, مافی مرۆڤی ڕاگەیاندووەو فەرموویەتی: ((كل المسلم علی المسلم حرام: دمه، وماله، وعرضه)) (صحیح مسلم  - كتاب البر والصلە والاداب، باب تحریم ظلم المسلم  - حدیث : ‏4755). رێگایشی پێداوە كە هەر كەسێك بیەوێ‌ ئەو مافانەی لێ زەوت بكات, جەنگی لەگەڵ بكات، ئەگەر بگاتە كوشتنیش: ((من قاتل دون ماله فهو شهید)) (صحیح، صححه الالبانی فی سنن النسائی برقم: 4091). ((ومن قاتل دون دمه فهو شهید)) (صحیح، صححه الالبانی فی سنن النسائی برقم: 4094)  ((ومن قاتل دون عرضه فهو شهید)) (بەم لەفزە "دون عرضه" نەهاتووە، بەڵام بە لەفزی "دون أهله" هاتووە، تیرمیزی ریوایەتی كردووەو دەشفەرموێ: هنا حدیث حسن صحیح، ((ومن قتل دون أهله فهو شهید))، (وصححه الالبانی فی الجامع الصحیح لسنن الترمذی برقم: 1421) ومن قتل دون مظلمته فهو شهید )) (صحيح، صححه الألباني فى صحيح الجامع برقم: 6447). ئەم فەرموودە ئەگەرچی تایبەتە بە موسڵمانانەوە، بەڵام بێ‌ شك كووشتنی هەر مرۆڤێكی تری غەیرە موسڵمان بە ناهەق و خواردنی ماڵ و سامانیی و دەستدرێژیی بۆ نامووسی، حەرام و قەدەغەیە، ئەوەیە كەخوای میهرەبان دەفەرموێ‌: 
(مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا ...) (المائدە: ٣٢). 

كورتتر بڵێین: ئایینی پیرۆزی ئیسلام هەموو مافێكی مرۆڤی دابینكردووە, وە بەرگریشی لێدەكات، خودی ئینسان خۆیی و جەستەیی و تایبەتمەندییەكانی و خێزانیی و، شەرەفیی و ماڵ و سامانیی و كەرامەتیی و، هەروا رێ و شوێنیی و، لە هەر جێگایەك نیشتەجێ‌ دەبێ‌... هتد.

بەڕێزان! ئەمە دەسپێكێك بوو بۆ چوونە ناو تەوەرەی باسەكەمانەوە: (مافی ئازادی مرۆڤ لە رووی: 

1- دەر بڕینی بیروو بۆچوون و هەڵبژاردنی ئایین و مەزهەب و, مافی نەیاریی و رەخنەگرتن.
2- مافی نیشتەجێبوون و گواستنەوە. هیوادارم توانیبیتمان- وەكو رێخۆشكردنێك- دەرگا لە تەوەرەی باسەكەمان واڵا بكەین و, لێرەوە بچینە ناو باسەكەمان.

تێبينى: ئەم بابەتە بۆ یەكەم كۆنگرەی زانستیی كۆلیجی خوێندنی ئایینی كۆیە لەژێر دروشمی (ئایینی ئیسلام هەمووی مرۆڤایەتییە) دەربارەی (مافی مرۆڤ لە ئیسلامدا) لە لایەن بەڕێز مامۆستا مەلا ئەحمەد كاكە مەحموود لە (20/10/2005) زایینی ئامادە كراوە.