سەبارەت بە جزیەو سەرانە؟

(قاتلوا الذين لايؤمنون بالله ولا باليوم الآخر) لەگەڵ ئەوانەشدا بجەنگێن "ئەی بڕواداران" کە بەخواو، بە ڕۆژی دوایی بێ باوەڕن (ولا يحرمون ماحرم الله ورسوله) و هەر شتێکیش خواو پەیامبەرەکەی ئەو حەرامیان کردبێ، ئەمان بە حەڵاڵ و ڕەوای دادەنێن (ولا يدينون دين الحق) و ملکەچی ئەم دین و ئایینە هەقەش نابن، کە تەنها ئەو دینەش ڕاست و دروستە. (من الذين أوتوا الكتاب) ئەوانەش دەبێ ئەو جەنگەیان لەگەڵ بکرێت، خاوەن کتێب نامەکانن، موسایى و عیسایین (حتى يعطوا الجزية عن يد) جەنگیان لەگەڵ بکەن هەتا بەدەستى خۆیان سەرانە دەدەن (وهم صاغرون) و ملکەچ دەبن بۆ شەرعى پیرۆزى ئیسلام ، واتە: ملکەچی فەرمانی خوا دەبن و لە ژێر رکێفی ئیسلامدا باجوو سەرانەى خۆیان دەدەن و دەژین، ئیمامی شافیعی دەڵێ: باج و سەرانە تەنها لە ئەهلی کتێب و خاوەننامەکان وەردەگیردرێ. 

سەرنجێک: هەر مووسایى و عیساییەک باوەڕی بە موحەممەد ﷺ نەبێ، ماناى وایە بەسەرجەم پێغەمبەران باوەڕی نیەو، پەیڕەوى لەهەواو نەفس و ئارەزووى خۆی دەکا، نەک لە تەورات و ئینجیل، چونکە لەواندا هاتووە: دەبێ باوەڕ بە (موحەممەد) بێنن، هەر لەبەر ئەوەش بوو بڕیارى جەنگى لەگەڵدان. شیاوى باسە ئەم ئایەتە ساڵى نۆیەمى کۆچى و پاش سەقامگیربوونى نیوە دوورگەى عەرەبى هات بۆ فەرمان بەجەنگ لەگەڵ خاوەن نامەکاندا، بۆیە پێغەمبەر ﷺ لەمەدینەو لەدەورووبەری مەدینە (30) هەزار کەسى کۆکردەوە بۆ هێرش بردنە سەر (رۆم)ـەکان. تێبینى: سەرانە بڕیارێکى خواییە لەبەر پاراستنى ئەمن و ئاسایشى نیشتمان و پێشکەشکردنى پرۆژە خزمەت گوزاریەکانەوە، دەبێ نێرینەى باڵغ و ئاقڵ و فامیدەو دەست رۆیشتوو ئەو سەرانە بدا، وەکو موسڵمانەکان زەکات دەدەن و دەچنە سەربازیى و، پارەو پولێکیان لێ دەسەنرێت لەبەرامبەر پرۆژە خزمەت گوزاریەکانەوە، خۆ ئەگەر ئەوانیش چوونە ژێر تەکلیفى پرۆژە خزمەتگوزاریەکانەوەو سەربازیان کرد، ئەوکات سەرانەکەیان لەکۆڵ دەکەوێ.


ئەحمەد كاكە مەحموود