فرە ژنى.؟

(فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ) دەسا ئەو ژنانە مارە بکەن پێتان دەشێن، دووان دوان، سیان سیان, چوارچوار، واتە: هەر یەکێکتان دەتوانن هەتا چوار ژن مارە بکەن، بەمەرجى عەدالەت و توانایى ژیاندنیان، بۆیە دەفەرموێ:
(فَإِنْ خِفْتُمْ أَلا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً) خۆ ئەر ترسان نەتوانن بەدادگەرانە وەکو یەک تەماشاى ژنەکانتان بکەن، دەبێ تەنها ژنێک مارە بکەن (أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ) وەیان هەر بەو کەنیزانە دەستتان کەوتوون و بوونەتە موڵکتان قەناعەت بکەن (ذلك أدنى ألا تعولوا) ئابەو شێوە نزیکترە کە غەدرو ستەم لە ژنان نەکەن. پێشەوا موسلیم دەڵێت: (عوروەى کوڕى زوبەیر) ماناى ئایەتى (وإن خفتم..)ى لە خاتوو عائیشەى پوورى پرسیى و ئەویش گوتى: خوشکەزاکەم! لەسەردەمى جاهیلییەتدا کچۆڵەى هەتیوو بێ باب دەکەوتە لاى کەسێک کە سەرپەرستیارى بکا، هەتا گەورە دەبوو، ئەوجا هەرچى هەبوو تێکەڵى ماڵەکەى خۆى دەکرد، پاشان لەبەر ماڵەکەى حەزى لێدەکردو، دەیویست بەمارەیەکى کەمتر لە ژنانى تر مارەى بکاو بەشووى بدات، جا بۆ راستکردنەوەى ئەو هەڵەیەو، لابردنى ئەو ستەمە لە ژنان، خوا رێى لێگرتن و فەرمووى: یا ئەوەیە کە مارەیى شیاوى خۆیانیان بدەنێ، ئەوسا مارەیان بکەن، وە یان بچن ژنانى تر مارە بکەن. بەڵێ.. گومان نییە کە لە پێش دینى ئیسلامدا، بێ یاساو دیاریکردنى هیچ جۆرە سنوورێک ژنانێکی زۆریان مارە دەکردو تێکەڵ دەبوون لەگەڵیاندا، تەنانەتى تا سەد ژنیان حەڵاڵکردبوو بۆ خۆیان، بەڵام کاتێ کە ئیسلام هات زۆر بەوردبینانە سنوورێکى بۆ ئەو کارە دیاریکردو لاى سەرووى بەچوار ژن دانا. ئەویش لەگەڵ پێش چاو گرتنى چەند مەرجێک، لەوانە:

یەکەم: نابێ زیاد لە چوار ژن مارە بکرێت.
دووەم: نابێ مافى هیچکامێکیان پێشێل بکرێ.
سێیەم: دەبێ ئەو پیاوە وەک خەڵکانى هاوشانى خۆى بتوانێ بیانژیەنێ و دارابێ و، لە هەموو رویەکەوە تێریان بکات.

جا هەر لەم سۆنگەیەوە زاناکان بەکۆى دەنگ بڕیاریان داوە کە: هەرکەسێک خۆى دڵنیابێت کە ناتوانێ دادگەر بێت لەگەڵ ژنەکەیدا، بۆ ئەو حەرام و یاساغە تەنها ژنێکیش مارە بکات، ئیتر چ جاى دوان یان سییان، یان چوار.

دیارە ئەم بوون و نەبوون و دادگەریى لاى مێرد، مەسەلەیەکە و پەیوەندى بە ئایین  و دینەوەیە، واتە: هەر تەنها ئایین بۆى هەیە بڕیارى تێدا بدا، نەک داوەرو دادگا، چونکە ئەو بڕیارە شتێکى نهێنى و دەروونیە، هەر مەگەر تەنها ئایین چارەسەرى بکات، دیسانەوە نەفەقەو تفاقیش شتێکى رێژەییە، کەسێک بۆ کەسێکى تر جیاوازەو هەواڵەى دەسەڵات و تواناى ئەوکەسە خۆى دەکرێ، بۆیە لە قیامەتیشدا هەرکەسە بە پێى خۆى بەرپرسى ئەو کارە دەبێ و پرسیارى لێدەکرێت: ئاخۆ وەک پێویست خزمەتى هاوسەرەکەى خۆى کردووە، یان نا؟ لەولایشەوە ستەم و ناهەقیى و چرووکى پەیوەندییان بەئاییندە و داهاتووەوە هەیەو، زۆرێکى زۆرینەى خەڵک پاشمارەکردن ئەنجامیان دەر دەکەوێت، شەریعەتیش لەسەر ئەگەرو ئیحتیمال کاروبارى پاشەرۆژ بڕیار نادات. چونکە لەوانەیە کەسێک ئێستا دادگەر نەبێ، وەیان ئیمکانیەتى ماددى نەبێت، بەڵام دەگونجێ پاش رۆژێکى دیکە، پێچەوانەى ئەوە بێت. لەگەڵ ئەوەیشدا دینى ئیسلام بریارى داوە: کە ئەگەر کەسێک ستەم لە ژنەکەى بکات، وە یان لە تەکیا دەست گوشراوو چرووک بێت، ئەوە لەحاڵەتى ئاوادا، ژنەکە مافى جیابوونەوەى بۆ هەیە، خۆ ئەگەر ژنێک بە ئارەزوو پێخۆشبوونى خۆى مێرد بەو جۆرە کەسانە بکا، رێى لێناگیردرێ و عەقدەکەشى دادەمەزرێ، من پێم وایە ئەو کەسانەى کە نە نان و ئاویان هەیەو، نە مەسکەن، وە نە بیانوویەکى شەرعیی، سەرەراى ئەمانەش مناڵەکانیشیان رەش و رووت و کونە گورگێکیشى نیە، تێیدا دانیشن، کەچى هێشتا دەچن ژنى دووەم، یان سێیەم، یان چوارەم مارە دەکەن، ئەوە پێویستە هەرگیز رێ بەوجۆرە نیکاحانە نەدرێت، واتە: فرە ژنیى "وەکو لە دەقەکانەوە وەردەگیرێت" دەبێ بۆ کاتى زەرورەت و ناچاریى و پێویست بەکار بهێنرێت، بۆنمونە: ئەوانەى وا مناڵیان نابێت، ئەوانە کە ژنەکانیان نەخۆشن و بە کەڵکى تێکەڵى ژن و مێردى نایەن، وە یان تووشى (برودەى جنسى) بوون و کەمتر خۆیان دەدەن بەدەستەوەو ئارەزووى جنسى پیاوەکەیان تێر ناکەن.. ئەوانە بە قەناعەتى من رێیان پێ بدرێ و یارمەتیش بدرێن بۆ ئەنجامدانى کارەکەیان، دیارە ئەمیش لەگەڵ پێش چاوگرتنى (عەدل)و (ئینفاق)دا، بەڵام ئەوانەى بیانوویەکى شەرعییان نییەو، دەچن سوارى داخوازیى و ئارەزووى خۆیان دەبن و، لە هەمانکاتیشدا فەقیرو هەژارن و ئەو ژنانەش دەسخەڕە دەکەن، ئەوە لەحاڵەتى ئاوادا دەبێ  رێیان لێبگیردرێ. بەتایبەت پاش دەرکەوتنى ئەو هەمووگیرو گرفت و کێشانە کە ئەمڕۆ لە فرە ژنییەوە ڕوو دەدەن. 
هەزار رەحمەت لە بەڕێزان (موحەممەد عەبدە)و (سەید قوتب) کە بەلایانەوە فرە ژنى بۆ ئەو هەل و مەرجانەیە لە سەرەوە باسکران، بۆیە سەبارەت بە فرەژنى دەڵێن: (حالة ضرورية، ولغلبة سوء معاملة الرجال لزوجاتهم عند التعدد، وحرمانهن من حقوقهن في النفقة والراحة، وانتشار الفساد و العداوة بين أولاد الضرائر.. لهذا كله يجوز للحاكم الإسلامي أو لصاحب الدين، أن يمنع تعدد الزوجات صيانة للبيوت عن الفساد) بەڵێ.. دەتوانرێ ئەم راو بۆچوونە بۆ هەندآ کات، وەیان بۆ هەندآ کەس بەتایبەت کارى پێ بکرێ و، رێیان پێ نەدرێ پتر لە ژنێک مارە بکەن.
(سەید قوتب) دەڵێت: فرەژنى مۆڵەتێکە بۆ دەسەبەرکردنى ئەو سپاردە گەورەیە، بەڵام دەبێ لە وەخت و دەرفەتى خۆیدا بێت، هەر وەک تەڵاق شتێکى زەرووری و ناچارییە.


ئەحمەد كاكە مەحموود