ڕوخسارى خواى باڵادەست.؟
ڕوخسارى خواى باڵادەست.؟
(كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ) هەموو شتێک تیا دەچێت جگە لە ڕووخسارى پیرۆزى ئەو نەبێ، ئایەتى: (كل من عليها فان، ويبقى وجه ربك ذو الجلال والإكرام) 55/26-27. وە فەرمایشتى: (ولاتطرد الذين يدعون ربهم بالغداة والعشى يريدون
وجهه) 6/ 52. وە فەرمایشتى: (واصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم بالغداة والعشي يريدون وجهه) 18/28. وە فەرمایشتى: (للذين يريدون وجه الله)30/38. وە فەرمایشتى: (إنما نطعمكم لوجه الله) 76/9. وە فەرمایشتى: (.. إلا ابتغاء وجه ربه الأعلى) 92/20. هەر پشتگیرى لەو مانایە دەکەن.
تێبینى: (وَجْه) یەکێکە لەو سیفەتانەى زانایانى (سەلەف) دەیدەنە پاڵ زاتى خواى پاک و بێخەوش و کارجوان، هەر وەک ئەویش خۆى لە چەندین ئایەتدا دەیکاتە سیفەت بۆخۆى، بەڵام بەبێ هیچ لێچووان و دەستکاریى و، لێکدانەوەیەک کە لەگەڵ زاتى بڵندى ئەودا نەگونجێت، ئێمەش هەر وەک (سەلەف) دەڵێن: (فَنُثْبِتُ لَهُ وَجْهاً كَمَا أَثْبَتَهُ لِنَفْسِهِ، وأَثْبَتَهُ لَهُ نَبِيُّهُ مِنْ غَيْرِ تَعْطِيْلٍ وَلاَ تَمْثِيْلٍ، وَكذاَ في سَائِرِ صِفَاتِهِ نُثْبِتُهَا لَهُ وَلاَنُمَثلُهاَ بصَفاَتِ خَلْقِهِ، فَهُوَ –جَلّ وَعَلاَ- لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَئٌ لاَ في ذَاتِهِ وَلاَ في صِفَاتِهِ، وَنُمِرُّ جَميعَ آياتٍ وَأحاديثِ الصِّفَاتِ على ظَاهِرهَا ولاَ نَحَرِّفُهاَ أوْ نَظُنُّ أنَّ لهَا مَعنَىٍ يُخَالِفُ مَا دَلًّتْ عَليهِ ظَاهِرُهَا، فَظَاهِرُهَا مُرَادٌ)، واتە: بوونى ڕوخسار بۆ خودا دەچەسپێنین، هەروەک خودا بۆ خۆی بوونى چەسپاندووە، وە پێغەمبەرەکەى بۆی چەسپاندووە بەبێ ڕاگرتن یان هاوشێوەییەک بۆ خوودا، وە هەروەها سەرجەم سیفاتەکانى دی بۆ خودا دەچەسپێنین بەبێ هاوشێوەیی لەگەڵ سیفاتى درووستکراوەکانى خودادا، چونکە خودا (پاک و بێگەردی بۆ ئەو)، هیچ شتێک وەک ئەو نیە، نە لە زات و نە لە سیفاتدا، وە هەرچی ئایات و فەرموودە هەیە کەباس لە سیفاتى خودا دەکەن، لەسەر ڕووە ئاشکراکەى بۆ خودا دەیچەسپێنین، بەبێ هیچ گۆڕانکارییەک، یان گومان ببەین کە مانایەکى دى هەیە پێچەوانەى ئەوەبێت کە ڕووە ئاشکراکەى مانا دەدات. فەرموودەیش زۆر زۆرە بۆ سەلماندنى سیفەتى (وەجە) بۆ خواى گەورە، وەک: ((..وَأَسْأَلُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَى وَجْهِكَ وَأَسْأَلُكَ الشَّوْقَ إِلَى لِقَائِكَ..))، واتە: خودایە داواى چێژى بینینى ڕوخسارت دەکەم، وە داواى ئارەزووى دیدارت دەکەم. (صحيح ابن حبان، كتاب الصلاة، باب صفة الصلاة، ذكر جواز دعاء المرء في الصلاة بما ليس في كتاب الله، حديث: 1995، وقال شعيب الأرنأووط: إسناده قوي، وصححه الألباني في صحيح الجامع، برقم: 1301). ((لاَ يُسْأَلُ بِوَجْهِ اللّهِ، إِلاّ الْجَنَّةُ)). واتە: بە ڕوخسارى خودا تەنها بەهەشت داوا دەکرێ. (سنن أبي داود، كتاب الزكاة، باب كراهية المسألة بوجه الله تعالى، حديث: 1436، قال الأرنأووط: إسناده ضعيف، لضعف سليمان، وهو ابن قرم بن معاذ التميمي الضبي. وضعفه الألباني في سنن أبي داوود برقم: 1671). عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ قال: ((لَمَّا نَزَلَتْ هذِه الآيَةُ: قُلْ هو القَادِرُ علَى أنْ يَبْعَثَ علَيْكُم عَذَابًا مِن فَوْقِكُمْ، قالَ رَسولُ اللّه s: أعُوذُ بوَجْهِكَ، قالَ: أَوْ مِن تَحْتِ أرْجُلِكُمْ، قالَ s: أعُوذُ بوَجْهِكَ..، أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا ويُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ، قالَ رَسولُ اللّهِ s: هذا أهْوَنُ - أوْ هذا أيْسَرُ -.)). واتە: جابیر دەڵێ: کاتێک ئەو ئایەتە هاتە خوارێ: (قُلْ هو القَادِرُ علَى أنْ يَبْعَثَ علَيْكُم عَذَابًا مِن فَوْقِكُمْ)، پێغەمبەر فەرمووى: پەنا دەگرم بە ڕوخسارت، وە کاتێک ئایەى (أَوْ مِن تَحْتِ أرْجُلِكُمْ) هاتە خوارێ، فەرمووى: پەنا دەگرم بە ڕوخسارت، پاشان ئایەى (أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا ويُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ) هاتە خوارێ، فەرمووى: ئەمەیان ئەهوەنترو ئاسانترە. (صحيح البخاري، كتاب تفسير القرآن، سورة البقرة، باب قوله: قل هو القادر على أن يبعث عليكم، حديث: 4361).
وە فەرموودەى: ((جَنَّتانِ مِن فِضَّةٍ، آنِيَتُهُما وما فِيهِما، وجَنَّتانِ مِن ذَهَبٍ، آنِيَتُهُما وما فِيهِما، وما بيْنَ القَوْمِ وبيْنَ أنْ يَنْظُرُوا إلى رَبِّهِمْ إلاّ رِداءُ الكِبْرِ، علَى وجْهِهِ في جَنَّةِ عَدْنٍ)). واتە: دوو بەهەشت لە زیو، کە دەفرو ئەوەى تیایەتى هەر لە زیوە، وە دوو بەهەشت لە ئاڵتوون، کە دەفرو ئەوەى تیایەتى هەر لە ئاڵتوونە، نێوان خەڵک و نێوان بینینى خودا تەنها بەرگى کیبریائە لەسەر ڕوخسارى پیرۆزى خواى پەروەردگار لە بەهەشتى بەردەوام. (صحيح البخاري، كتاب تفسير القرآن، سورة البقرة، باب قوله: ومن دونهما جنتان، حديث: 4599، صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب إثبات رؤية المؤمنين في الآخرة ربهم سبحانه وتعالى، حديث: 291). باختلاف يسير. وە ((إنَّ اللّهَ عزَّوجلَّ لا يَنامُ، ولا يَنْبَغِي له أنْ يَنامَ، يَخْفِضُ القِسْطَ ويَرْفَعُهُ، يُرْفَعُ إلَيْهِ عَمَلُ اللّيْلِ قَبْلَ عَمَلِ النَّهارِ، وعَمَلُ النَّهارِ قَبْلَ عَمَلِ اللّيْلِ، حِجابُهُ النُّورُ، وفي رِوايَةِ أبِي بَكْرٍ: النَّارُ، لو كَشَفَهُ لأَحْرَقَتْ سُبُحاتُ وجْهِهِ ما انْتَهَى إلَيْهِ بَصَرُهُ مِن خَلْقِهِ)). واتە: خوای گەورە ناخەوێ، ناگونجێ کە بخەوێ، تەرازو بەرزدەکاتەوەو نزمی دەکاتەوە بە کردەوەی بەندەکان خۆیان، کرداری شەو پێش کرداری ڕۆژ بەرز دەبێتەوە بۆ لای، کرداری ڕۆژیش پێش کرداری شەو، پەردەکەی نوورە ـ لەڕیوایەتێکیشا ـ ئاگرە، ئەگەر ئەو پەردە لاببات نووری ڕووخساری هەموو ئەو دروستکراوانە دەسوتێنێ کە بینایی پێی دەگات (واتە: هەموو بوونەوەر). صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب في قوله عليه السلام: إن الله لا ينام، حديث: 289. وَمَعْنىَ سُبُحَاتُ وَجْهِهِ: (أيْ: نُورُهُ وَجَلاَلُهُ وَبَهاَؤُهُ) واتە: پرشنگ و شەوکەوت و حورمەتى ڕوخسارى خودا. جا بۆ زیاتر ڕوونکردنەوە دەتوانى سەیرى: (الأسماء والصفات)ى ئیمامى (البيهقي) و (كتابُ صِفَاتِ اللهِ عَزَّوَجَلّ – صالح علي المسند)یش بکەیت. دکتۆر (ئەحمەد الغامیدى) مامۆستاى وانەى عەقیدە لە زانکۆى (أمُّ القُرَىَ) لە پەراوێزى (شَرْحُ أُصُولِ إعْتِقاَدِ أَهْلِ السُنَّةِ وَالْجَمَاعَةِ)ى (لالەکائى) بەرگى (2) رووپەڕى (457)دا بەسەر ئەو دەستەواژەیەدا، دەڵێ: (سياق ما دل من كتاب الله عزوجل وسنة رسوله s على أن من صفات الله عزوجل الوجه والعينين واليدين)، وە هەروەها دەڵێ: (هذا المبحث من الصفات يسميه أهل الكلام –الصفات السمعية- أي أنها تثبت بالسمع فقط، بخلاف الصفات السابقة، فإنها تثبت بالسمع والعقل، وفي هذه الصفات –كباقي الصفات المتقدمة ثلاثة مذاهب: الأول: مذهب أهل السنة والجماعة وهو إثباتها لله عزوجل من غير تمثيل ولا تشبيه، الثاني: مذهب الجهمية والمعتزلة والأشاعرة: أولوها، فقالوا المراد بالوجه، الذات، وبالعين: العلم، وباليد: النعمة..الخ). الثالث: مذهب المشبهة الذين شبهوا صفاته -عزوجل- بصفات خلقه، وكلا المذهبين الأخيرين خاطىء، فقد أتى أصحابهما من قبل ظنهما للمشابهة بين صفات الله وصفات خلقه، فأما المؤولون فأدى بهم ذلك الظن إلى التأويل لئلا يقع التشابه بين الله وخلقه. وأما المشبهة فقد ظنوا أن إتفاق الصفات في الأسماء يستلزم إتفاقهما في المسميات وهذا ظن ضال. والمؤولون فقد أثبت كل منهم لله عزوجل صفة أو إسما يشترك في بعضها المخلوقون مع الله عزوجل، فالمعتزلة أثبتت لله أسماء منها: العالم، والقادر ونحوها. والأشاعرة أثبتوا لله عزوجل سبع صفات هي: العلم، والحياة، والقدرة..الخ. والجميع –بما فيهم الجهمية- يثبتون لله عزوجل (ذاتا) وهذه جميعها توجد في المخلوقين، فكيف يوهم بعض الوارد في الخبر التشبيه، ولا يوهم البعض الآخر ذلك؟. ولو أنهم قالوا: كما أن لله ذاتا لا تشبه الذوات فكذلك لله صفات لا تشبه الصفات لانتهت المشكلة وسلموا من الشذوذ والإختلاف مع سلف الأمة. واتاکەى بەکورتى: ئەوەى لە قورئان و فەرموودەوە وەردەگیردرێ ئەوەیە: کە لە سیفاتەکانى خواى گەورەیە (ڕوخسارو هەردو چاوو هەردوو دەست)، وە ئەم بابەتە زانایانى ئەهلى کەلام بە «سیفاتى بیستن» ناویان هێناوە، بەپێچەوانەى سیفاتەکانى دی خواى گەورە، کە بە بیستن و عەقڵ جێگیر دەبن. وە لەو سیفاتانەش وەک باقى سیفاتەکانى دی سێ (3) بۆچوون و پەیڕەو هەیە: یەکەم: مەزهەبی ئەهلى سوننەو جەماعەیە کە ئەم سیفاتانە بۆ خودا جێگیر دەکەن، بەبێ هیچ جۆرە هاوشێوەکردن و لێکچواندنێک. دووەم: مەزهەبی (جەهمیەو موعتەزیلەو ئەشاعیرە)یە، یەکەمیان دەڵێن: مەبەست بە (وجە) زاتە، وە مەبەست بە (العین) زانیاریە، وە بە (الید) بەخششە. سێیەم: مەزهەبی ئەوانەیە کە سیفاتەکانى خودا دەچوێنن بە سیفاتى درووستکراوەکانى خوداوە. وە هەردوو پەیڕەو مەزهەبەکانى کۆتایی هەڵەن، چونکە هەردوو مەزهەبەکە بە گومانى خۆیان هاتوون سیفاتى خوداو سیفاتى درووستکراوەکانى خودا بە یەک بچوێنن، وە ئەوانەش کە تەئویل و لە ماناى ڕاستى سیفاتەکانى خودا لا دەدەن، گوایە مەبەستیان ئەوەیە کە بەرگرى لەوە دەکەن هیچ جۆرە لێکچواندنێک ڕوو نەدات لە نێوان سیفاتى خوداو درووستکراوەکانیدا. وە ئەوانەى کە لێکچواندن دەکەن گومانیان وایە کە ڕیکەوتنى سیفات لەگەڵ ناوەکاندا، وا داوا دەکات کە رێککەوتن ببێت لە ناو براوەکاندا، ئەمەش گومڕاییەکى تەواوە. ئەوانەش کە تەئویل و لە ماناى ڕاستى سیفاتەکان لا دەدەن سیفات و ناوانێک بۆ خودا جێگیر دەکەن کە هاوتاو بەشدارن لە سیفات و ناوانێکى درووستکراوەکانى خواى گەورەدا. موعتەزیلەش ناوانێکى بۆ خودا جێگیر کردووە، وەک: زانا، بەتوانا، ناوانى تریش. ئەشاعیرەکانیش (7) حەوت سیفات بۆ خودا جێگیر دەکەن، ئەوانیش: زانیارى، ژیان، تواناو دەسەڵات.. تا کۆتایی.
ئەحمەد كاكە مەحموود
بەروار2020/03/28سەردان 1698
مەبەست بە (کورسی و عەرش)ى خواى گەورە چییە.؟ بڵندبوونەوەى خودا بۆ سەر عەرش.! واتاو ڕاڤەى ئایەتى: (وكان عرشه على الماء).؟ توانایى بێ وێنەیى خوداو بڵندبوونەوەى بۆ سەر عەرش.! ڕوخسارى خواى باڵادەست.؟ پێی پەروەردگار.؟ بۆچوونى سەلەف دەربارەى (وجە) ى پەروەردگار.! لەگەڵبوونى خودا بۆ بەندەکانى.! خوا لە ئاسمانە.! هاتنى خواى گەورە.؟! سیفاتى دەست و پەنجە بۆ خواى میهرەبان.؟!