بڵندبوونەوەى خودا بۆ سەر عەرش.!

(ثم استوى على العرش) ئەوسایش بەو شێوەیە کە شایستەو شیاوى زاتى خۆى بێت «جل جلاله» بڵندبوویەوە بۆ سەر عەرشى فەرمانڕەوایى خۆى، دیارە ئەو خۆى چۆنى مەبەست بێت لەو چوونە سەر عەرشە، ئێمەش هەر بەو جۆرە باوەڕمان پێى هەیە، هەروەک (سەلەف)یش دەڵێن: (أي: استواءً يليق بجلاله من غير تشبيه ولاتمثيل ولاتعطيل ولاتحريف كما هو مذهب السلف وكما قال الإمام مالك «رحمه الله»: إمرار الصفات تمر كما جاءت بلا تشبيه ولاتعطيل فلا يقال: كيف؟ ولم؟ ونحن نؤمن بأن الله على العرش كيف شاء، وكما شاء بلاحد، ولاصفة يبلغها، أو وصف يحدها حاد، نمر الآية والخبر ونؤمن بما فيها، ونكل الكيفية في الصفات إلى علم الله عزوجل. صفوة التفاسير، م1/ص/450 ئەویش لە (محاسن التأويل 7/2708). واتە: بڵندبوویەوەیەک کە شاییستەى پلەو مەقامى خودا بێت، بەبێ هیچ جۆرە لێکچواندنێک و هاوشێوەییەک بۆ خودا، یان ڕەتکردنەوەى سیفاتگەلێک بۆ خودا، یان گۆڕانکاریی لە ناوو سیفاتى خودادا بکرێ، ئەمەش مەزهەب و رێڕەوى سەلەفى ساڵحە. وەک ئیمامى مالیک دەفەرموێ: وەرگرتن و قەبوڵکردنى سیفات بۆ خودا بەو شێوەى لە قورئان و سوننەتدا هاتووە، بەبێ هیچ جۆرە لێکچواندنێک، یان ڕەتکردنەوەى سیفاتێک بۆ خودا، نابێ بوترێ: چۆن؟ وە بۆچی؟ ئێمە باوەڕمان بەوە هەیە کە خودا لەسەر عەرشە هەرچۆنێک بیەوێ، وە یان بە چ شێوازێک بیەوێ، وە هیچ جۆرە پێناسەو وەسفێک پەى پێ نابات، یان هیچ جۆرە پیا هەڵدانێک ناتوانێ وەسفی بکات، ئایەت و فەرموودەکان چۆن هاتوون بەو شێوە لێکیان دەدەینەوەو باوەڕمان پێیەتى، وە شێوازو چۆنیەتى ئەم سیفاتانەش دەدەینەوە دەست خودا. (ئیبن کەسیر)یش دەڵێ: سەبارەت بەم ئایەتى: [ثم استوى على العرش..]ە، قسەو بۆچوونى زۆر هەیە، بەڵام ئەم جێگایە شوێنی ئەو درێژە پێدانە نییە، بەڵکو هەر ئەوەندە بەسە کە ئێمەیش بە ڕێی پێشینانماندا وەکو: ئیمامى (مالیک، ئەوزاعیی، سەوریی، لەیس، شافیعیی، ئەحمەد، ئیسحاق) کە بەبێ چۆنیەتیی و، شوبهاندن و، لە کارخستنی صیفەتەکان بەسەریاندا بچین. (نوعەیمی کوڕی حماد)ی «مامۆستای بوخاریى» دەڵێ: (من شبه الله بخلقه فقد كفر، ومن جحد ما وصف الله به نفسه فقد كفر، وليس فيما وصف به نفسه ولا رسوله تشبيه) واتە: هەرکەسێک خودا بچوێنێت بە یەکێک لە درووستکراوەکانیەوە، ئەوە کافر بووە، وە هەرکەس ئینکارى یەکێک لەو سیفاتانە بکات کە خودا وەسفى خۆی پێدەکات، ئەوە پێی کافر دەبێت، وە ئەوەى خۆی وەسف و سەناى خۆی پێدەکات، یان نێردراوەکەى s وەسفى پێدەکات، لێکچواندن نیە. لە(ئیبن قەییم) دەپرسن: ئەگەر دووکەس لە پەیڕەوانی شافیعیی بکەونە چەلەحانێ لەگەڵ یەکتر، ئەوجا یەکێکیان بڵێ: هەرکەسێ پێی وانەبێ خوا لە ئاسمانە، سەر لێشێواوو سەر لێ تێکچووە، ئەوی دیکەش بڵێ: نەخێر! خوا بێ جێ و مەکانە، ئایا ئەم دووبووچوونە کامیان لەسەر عەقیدەی ئیمامی شافیعیە؟ لەوەڵامدا وتی: عەقیدەی شافیعیی و، عەقیدەی پێشینەکانی ئیسلام، وەک ئیمامى (مالیک، سەوریی، ئەوزاعیی، ئیبنولموبارەک، ئەحمەدی کوڕی حەنبەل و ئیسحاق) هەر وەکو عەقیدەی زانا بەڕێزەکانى ترە، وەک (فوزەیلیی کوڕی عیاض، ئەبو سولەیمانی دارانی، سەهلی کوڕی عەبدوڵڵای تەسەتتوری) چونکە لە نێوان هیچ لایەک لەو بەڕێزانەو وێنەیاندا، هیچ ناکۆکیی و جیاوازیی لە بەرامبەر بنەماکانی ئاییندا نەبووە. ئەوەتە پێشەوا شافیعی لە سەرەتای کتێبـی (الرسالة)دا دەڵێ: (الحمد لله الذي.. هو كما وصف به نفسه وفوق ما يصفه به خلقه) واتە: سوپاس بۆ ئەو خودایە، سوپاسێک کە وەسف و سەناى خۆی پێکردووە، وەسفێک کە لەسەروو هەموو ئەو وەسفانەوە بێت کە درووستکراوەکانى وەسفى دەکەن. (ئیبن کەسیر)لە کتێبـی (البداية والنهاية)دا دەڵێ: (رەبیعی مامۆستای شافیعی و پیاوە هەڵکەوتووەکانی مەزهەبی شافیعى، بەبێ باسکردنى هیچ چۆنایەتیەک صیفەتەکانى خوا دەسەلمێنن، یان بە کورت ترو پوخت تر ڕای ئیمامی شافیعی لەمەڕ صیفاتی خواوە لەم سێ خاڵەدا ڕادەگەیەنین: 

1- نثبت لله جميع الأسماء والصفات التى نطق بها القرآن ودلت عليها السنة الصحيحة إثباتا بلا تشبيه وتنزيها بلا تعطيل على حد قوله تعالى: (ليس كمثله شئ وهو السميع البصير). واتە: تەواوی ناووسیفاتی خوای گەورە دەچەسپێنین کە لە قورئان و سوننەتدا هاتوون، بەبێ هیچ جۆرە لێکچواندنێک، یان ڕاگرتنی سیفاتێک، لەسەر پایەو ئەساسی ئەم ئایەتە کە دەفەرموێ: هیچ شتێک هاو شێوەو وێنەی نیە، وە خودا بیسەرو بینایە.
2- ينزه الله سبحانه وتعالى عن مشابهة خلقه مع إثبات حقيقة هذه الصفات. واتە: خودا پاک و بێگەردە لەوەی لە درووستکراوەکانی بچێت، لەگەڵ ئەوەی هەموو سیفاتەکانی دەچەسپێنین.
3- التوقف عن الخوض فيما لا مجال للعقل فيه مع اليأس وقطع الطمع عن إدراك كيفية هذه الصفات كما روى ابن أبى حاتم بسنده عن أبى إسحاق بن محمد قال: سمعت الشافعى يقول: (إن للعقل حدا ينتهى إليه كما أن للبصر حدا ينتهى إليه). سەیری کتێبـی (آداب الشافعي ومناقبه) بکە. واتە: ڕۆنەچوون لەو شتانەی کە مەجالی بیرکردنەوەی عەقڵی تێدا نیە، وە واز هێنان لە زانینی چۆنیەتی ئەو سیفاتانە، وەک ئیبن ئەبی حاتەم لە ئەبی ئیسحاقی کوڕی محمد دەگێڕێتەوەو دەڵێ: بیستم کە شافیعی دەیفەرموو: بەراستی عەقڵ سنوورێکی هەیە کە کۆتایی دێت، وەک چۆن چاو سنووری بینینی هەیە. (ئیمامی زەهەبی) دەڵێ: شەیخولئیسلام – ئەبولحەسەنی هەکاری – ئەبوو موحەممەدی مەقدیسی» حافيظ لە ئەبو سەورەوە، ئەبو شوعەیبەوە، ئەوانیش لە موحەممەدی کوڕی ئیدریسی شافیعی یەوە (ناصر الحديث) دەڵێن: (القولُ في السُنّةِ التـي أنا عليها ورَأَيْتُ عليها الذين رأيتهم مثل سفيان ومالك وغيرهما: الإِقْرارُ بِشَهَادَةِ أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله، وأن الله على عرشه في سمائه يقرب من خلقه كيف شاء وينزل إلى سماء الدنيا كيف شاء. وذكر سائر الإعتقاد). واتە: ڕاوبۆچوون لەسەر ئەو سوننەتەی من لەسەریم و ئەوانەی من بینیومن لەسەر سوننەت بوون وەک: سوفیان و مالیک و غەیری ئەوانە ئەمەیە کە: دانپێنان بە شایەتومانی (لا إلە إلا الله وأن محمدا رسول الله)، و پاشان خودا لەسەر عەرشە لەئاسمانداو، نزیک دەبێتەوە بە بەندەکانیەوە چۆن بیەوێ، وە دێتە ئاسمانی دونیا هەرچۆنێک بیەوێ. وە هەروەها بابەتە بیروباوەڕییەکانی دی باسکرد. وللسلف (رحمهم الله) في تفسير الإستواء أربع عبارات:1- العلو 2- الإرتفاع 3- الصعود 4- الإستقرار. واتە: پێشینانمان (ڕەحمەتی خوایان لێبێت) لە مانای (الاستواء)دا چوار ڕایان هەیە: بەزری، بڵندبوونەوە، سەرکەوتن، جێگیربوون.

بۆ زیاتر ئاگاداریی لە بۆ چوون و عەقیدەی زانای پایەبەرزو پێشەوا شافیعی، سەبارەت بە (ئەسما)و (صیفات)ی خوا «جل وعلا» سەیری کتێبـی (منهج الإمام الشافعي»رحمه الله» في إثبات العقيدة) بەرگی/2، ئامادەکردنی (محمد بن عبدالرحمن بن العقل) بکە.

والله أعلم.

ئەحمەد كاكە مەحموود