(وَمِنْ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ) لە نێو خەڵکدا هەیە، وتەى بێهودە: شا نامەى عەجەم، یان هەر فیکرەیەکى رووخێنەر، لە تۆى کتێبێکدا، یان لە ناو (سیدى)یەکدا دەکڕدرێ، یان بۆ خۆى دەینووسێ و، بۆ چەواشەکردنى خەڵک بڵاوى دەکاتەوە.

(لهوالحديث): مانایەکی بەر بڵاو و فراوانی هەیە، چونکە هەموو جۆرە وتەیەک ئادەمیی سەرقاڵ بکاو بەرەو گومڕایی ڕایکێشێت، ئیتر گۆرانیی و ئاوازى ئارەزوو بزوێن بێت، یا هەر وتەیەکی بێهوودە، ئەمانە هەموو دەگرێتەوە. گوتراوە ئەم ئایەتەش سەبارەت بە (نەزری کوڕی حارس) دابەزى، چونکە دەچوو ئافرەتی گۆرانی بێژی دەهێناو، کاتێ بیستبای فڵانێک دەیەوێت موسڵمان ببێت، خێرا دەچوو دەستی دەگرت و دەیبرد بۆلای ژنە گۆرانی بێژەکەو پێیدەگوت: دەسا هەر ئێستا پێکێ شەرابى بۆ تێکەو بە ئارەزووى خۆیشى گورانیى بۆ بڵێ، پاشان پێیدەگوت: ئەمە لەو نوێژو ڕۆژووەی موحەممەد بۆ ئێوەى هێناوە باشترە! هەر ئەو بوو دەچوو شانامەو ئەو جۆرە کتێبانەى دەکڕى بە مەبەستى گومڕاکردنى خەڵکیى و دەیوت: ئەگەر (موحەممەد) داستانى (عاد)و (سەموود) بۆ ئێوە باس دەکا، منیش داستانى (رۆستەم)و (ئەسفەندیار)و پاشاکانى ئێرانتان بۆ باس دەکەم. (مختصر تفسير الطبرى)، و (أسباب النزول ط: الحلبـي (468، ص:232)، قوله تعالى: (ومن الناس من يشترى لهو الحديث) قال الكلبـي ومقاتل: نزلت في النضر بن الحارث، وذلك أنه كان.. هذا لا أصل له وقد بحثت ولم أجد له إسناد إلى الكلْبـي ومقاتل، والصحيح عن السلف أنه (الغناء)، ومن حيث المعنى فما قاله الكلبـي ومقاتل صحيح. والله اعلم. تعليق ملتقى أهل الحديث).

(لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ) تا خەڵکى لە ڕێگەی خوا چەواشەو گومڕا بکات، مەبەستی ئەوەیە کە مەردوم سەرگەرم بکات بە گۆرانیی و ڕابواردنەوە. بەڵێ.. هەر گۆرانییەک ئارەزوو بورووژێنێ و بەرەو فەسادو بێ ڕەوشتی مرۆڤ هەڵنێت، وەک گۆڕانی بە بەژن و بالآی ئافرەتانداو جوانکردنی عارەق و.. هتد، ئەوە یەک دەنگی زانایان هەیە لەسەر قەدەغەو حەرامێتیی.. دەشڵێن مۆسیقایەکیش لەگەڵ ئەوانەدا بێ حوکمى هەروایە. (بِغَيْرِ عِلْمٍ) ئەو کارەش لە ڕووی نەفامیی و نەزانینەوە دەکا. واتە: بێ ئەوە گوێ بداو بە مەترسی کارەکەی بزانێ (وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا) وە ئایەتەکانی قورئانیش دەکاتە گاڵتە جاڕى خۆى (أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ) ئەوانە ئەو کارانە دەکەن سزایەکی ئابڕوو بەریان بۆ هەیە، پرسیار کرا لە (ئیبن مەسعوود) لە تەفسیرى ئەم ئایەتە: (ومن الناس من يشترى لهو الحديث) گوتى: (الغناء، والله الذي لا إله إلا هو (يرددها ثلاثا). واتە: سوێند بەخوا مەبەست بەوە گۆرانیە. (حسن البصرى) گوتویەتى: (نزلت في الغناء والمزامير) واتە: سەبارەت بە گۆرانی و ئامێرەکانی مۆسیقا ھاتووەتە خوارێ. قال الضحاك: (لهو الحديث) يعنى: (الشرك). واتە: ھاوەڵدانان بۆ خودا. وە زەیدی (ئیبن ئەسلەم)یش وایگوتووە. وە (ئیبن جەریر) گوتوویە: (أنه كل كلام يصد عن آيات الله واتباع سبيله). واتە: ھەر وتەیەک کە دژایەتی قورئان و رێگای ئیسلام بکات، مەبەست پێی ئەوەیە. (ئیبن کەسیر)یش دەڵێ: (قوله: (ليضل عن سبيل الله) أي: انما يصنع هذا للتخالف للإسلام وأهله. واتە: بۆیە وا دەکات، بەمەبەستی دژایەتی ئیسلام و ئەھلی ئیسلام دەیکات. (موجاهد) گوتوویەتى: (قول الله ويتخذها هزوا) أي: و يتخذ سبيل الله هزوا يستهزأ بها). واتە: ڕێگەی خودای بە گاڵتە دەگرت و گاڵتەی پێدەھات. وە (شێخ سەعدی) لە تەفسیرەکەیدا دەڵێ: (دخل فى (لهو الحديث) كل كلام محرم، وكل لغو، و باطل، و هذيان من الأقوال المرغبة فى الكفر والفسوق والعصيان، ومن أقوال الرادين على الحق، المجادلين بالباطل ليدحضوا به الحق، ومن غيبة ونميمة، وكذب، وشتم، و سب، و من غناء و مزامير شيطان..). واتە: (لهو الحديث) ھەموو وتەیەکی حەرام و ناپەسەندو ناحەق دەگرێتەوە، وە ئەو وتانەش کە بەرەو کوفرو فسق و تاوان دەڕۆن، وە ھەروەھا وتەی ئەوانەش کە حەق و ڕاستی ڕەت دەکەنەوەو چەلەحانێ بە ناحەق دەکەن بۆ دژایەتی ڕاستی، وە غەیبەت و دووڕوویی و درۆو جنێودان و ھەروەھا گۆرانی و ئامێری شەیتانی دەگرێتەوە. (ئیمامى قورتوبى)یش دەڵێ: (لهو الحديث): الغناء، فى قول ابن مسعود وإبن عباس وغيرهما). واتە: لەسەر وتەی ئیبن عەباس و ئیبن مەسعوودو غەیری ئەوان، بەواتای: گۆرانی دێت. (وقال النحاس: وهو ممنوع بالكتاب والسنة). واتە: نوحاس دەڵێ: بە پێی قورئان و سوننەت گۆرانی قەدەغەیە. پاشان دەڵێ: (قلت: هذه إحدى الأيات الثلاث التى استدل بها العلماء على كراهة الغناء والمنع منه). واتە: ئەم ئایەتە یەکێکە لەو سێ ئایەتەی کە زانایان کردویانەتە بەڵگە لەسەر رێگریکردن و گوێگرتن لە گۆرانی. (والآية الثانية قوله تعالى: (وأنتم سامدون) 53/61، قال إبن عباس: هوالغناء بالحميرية). واتە: بەواتای گۆرانی دێت لەسەر زمانی ھۆزی حومەیریە. (والآية الثالثة: واستفزز من استطعت منهم بصوتك) 17/64، قال مجاهد: الغناء والمزامير). واتە: بە واتای گۆرانی و ئامێری گۆرانی دێت. (وروى الترمذي عن أبى أمامة عن رسول الله ﷺ قال: ((لاتبيعوا القينات ولا تشتروهن ولاتعلموهن ولا خير في تجارة فيهن، وثمنهن حرام، في مثل هذا أنزلت هذه الآية)). (سنن الترمذي الجامع الصحيح، أبواب الجنائز عن رسول الله، أبواب البيوع عن رسول الله، باب ما جاء في كراهية بيع المغنيات، حديث: ‏1240‏، وقال هذا حديث غريب، وذكره الحافظ في الفتح (11/91) وضعفه، ولكن حسنه الألباني في الجامع الصحيح لسنن الترمذي برقم: 3195)، واتە: کڕین و فرۆشتن مەکەن بە کەنیزەکی گۆرانی بێژەوە، وە فێریان مەکەن، وە ھیچ خێرو بەرەکەتێک نیە لەو کڕین و فرۆشتنەدا، وە نرخ و پارەکەشی حەرامە، لەم بارەوە بوو ئەم ئایەتەھاتە خوارێ. (وحلف على ذلك إبن مسعود: (بالله الذي لا إله إلا هو (ثلاث مرات) إنه الغناء). واتە: ئيبن مەسعود سوێندى خوارد سێ جار بەسەر يەكەوەو وتى: مەبەست بەوە گۆرانيە. (وعن إبن عمر إنه الغناء، وكذلك قال عكرمة وميمون بن مهران و مكحول). واتە: ئیبن عومەر دەڵێ: مەبەست بەو ئایەتە گۆرانیە، وە ھەروەھا (عیکریمەو مەیمون و مەکحول)یش ھەمان ڕایان ھەیە. 


والله أعلم.

ئەحمەد كاكە مەحموود