(ئیبن عەباس) دەڵێت: بێ باوەڕەکان بە پەیامبەریان ﷺ وت: دەبێ یا تۆ بەرامبەر بە خواکانى ئێمە واز لە قسەى خراپ بێنى, یان ئێمەش سووکایەتى بە خواکەى تۆ دەکەین. (قەتادە)یش دەڵێت: موسڵمانەکان قسەى سووکایەتییان بە بتەکان دەکردو، بێباوەڕەکانیش جنێویان بە خواى موسڵمانان دەدا، ئەوجا ئەو ئایەتە هات و فەرمووى: (ولا تسبوا الذين يدعون من دون الله) ئێوە جنێوو قسەى خراپ دەربارەى ئەو بتانە مەکەن، کە ئەو خەڵکانە لە باتى خوا دەیانپەرستن (فيسبوا الله عدوا بغير علم) ئەوجا ئەوانیش بە دژایەتیى و نەزانین، جنێو بە (اللە) بدەن. (قال العلماء: حكمها باق في هذه الأمة على كل حال, فمتى كان الكفار في منعة وخيف أن يسب الإسلام، أوالنبي ﷺ، أوالله، فلا يحل لمسلم أن يسب صلبانهم ولا دينهم ولا كنائسهم، ولا يتعرض إلى ما يؤدي إلى ذلك، لأنه بمنزلة البعث على المعصية. وفي الآية -أيضاً- ضرب من الموادعة، ودليل على وجوب الحكم بسد الذرائع، وفيها دليل على أن المحق قد يكف عن حق له إذا أدى إلى ضرر يكون في الدين) قورتوبى دەڵێت: زاناکان دەڵێن: ئەم بریارى جنێو نەدانە بە پەرستراوى خوانەناسان، هەموو کات لەناو ئەم ئوممەتەدا بەردەوام دەبێ و دەمێنێتەوەو دەبێ کارى پێ بکرێت، کەوابوو هەرکات کافرەکان بە دەسەڵات و قودرەتمەند بوون و، لەوانەبوو جنێو بە دینى ئیسلام، یان بە خواى گەورە بدەن، وە یان سووکایەتى بە پێغەمبەر ﷺ بکەن، قەت لەو حاڵەدا ڕەوا نییە موسڵمانەکان جنێو بە دین و بە کەنیشتەو، بە خاچەکەیان بدەن، تەنانەتى نابێ شتێ بورووژێنرێت سەر بکێشێ بۆ ئەوکارە، چونکە کارى ئاوا وەکو ئەوە وایە دنە بدرێت لەسەر نافەرمانیى و یاخیبوون لە خوا.، وە ئەم ئایەتە (موادەعە)و وازهێنان لە کافرانیشى تێدایەو، دیسان بەڵگەیە بۆ ئەوەیش کە بڕیار بە (سد الذرائع) دەدرێ و پێى قایل دەبین، هەروەکو ئەم راستییەشى تێدایە کە: خاوەن ماف گەلێ جار دەبێ دەست لە مافى خۆى هە ڵبگرێت،  ئەگەر کارێکى خراپ و ناشیاو لەداوا کردنەکەیدا دەوەشایەوەو، زیانێکى دینى لێ پەیدا دەبوو.

والله أعلم

ئەحمەد كاكە مەحموود