خواى مەزن دەفەرموێ: (إِلا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً) واتە: مەگەر لێیان بترسن  و، بتانەوێ لە شەڕیان خۆ قوتار بکەن و خۆ بپارێزن، ئەوە لەو کاتەدا چاک وایە بە ڕەواڵەت دوژمنایەتیى و دژایەتى نەکرێن، بۆ پشتگیرى ئەمە، ئیمامى (بوخاریى) ئەم (ئەسەر)ـە لە ئەبوو دەرداوە دێنێ: ((إنا لنكشر في وجوه أقوام وإن قلوبنا لتلعنهم)). (فتح الباري: كتاب الأدب / باب 82/ص 6131. صحيح البخاري، باب المداراة مع الناس ويذكر عن أبي الدرداء، كتاب الأدب) واتە: بێگومان "وەکو موسڵمانان" لەڕووى خەڵکانى خراپدا، لێو بەزەردە خەنەین، بەڵام دڵمان نەعلەتیان لێدەکاو، ڕقى لێیانە. (ئیبن بەتتال) دەڵێ: پێکەوە ژیان و (مودارات) بەشێکە لەڕەوشتى موسڵمانان. هەندێ کەس (مودارات)و (موداهەنە) تێکەڵ دەکاو وا دەزانێ هەردوو یەک شتە! بەڵام راستییەکەى ئەمەیە کە مودارات: رووخۆشى و قسەى نەرم و نیانە لەڕووى نەیاراندا، لەبەر دروستبوونى ئولفەت و هۆگرى لە نێوان هەردوولادا! بەڵام (موداهەنە): وەکو زاناکان دەڵێن: زیندەگییە لەگەڵ (فاسیق) و پیاو خراپانداو، لەگەڵ ڕەزا بوون بەو کارەى دەیکات دیارە ئەم (موداهەنە)یە حەرامەو، (مودارات) رێى پێدراوە، فتح البارى. ئیبن عەباس ئەڵێ: (ليس التقية بالعمل، إنما التقية باللسان)، واتە: خۆ قوتار کردن لێیان تەنها هەر بەقسەو گووتارە، نەک بەدڵ و کارو کردەوە هاوکارى بکرێن، دیارە ئەمەش تەنیا بۆ موسڵمانانى بێ دەسەڵات و ناتەواو رێى پێدراوە، بۆیە لەم سۆنگەیەوە دەوڵەتى ئیسلامیى دەتوانآ لەگەڵ دەوڵەتى نا ئیسلامییدا بەرژەوەندییەکانى خۆى گرێ بدا بەمەرجێ عەقیدەو ئایدۆلۆژى ڕۆڵەکانى وڵاتەکەى پارێزراو بێت، نەکەونە ژێر گوشارى سیاسیى و ئابورییەوەو، وردە وردە نەدزرێن.

والله أعلم

ئەحمەد كاكە مەحموود