حوکمى ئەو شتانەى وا بەدەست کرێکارەوە تیا دەچێ.؟

پرسیار: ئایا شتێ بەدەست کرێکارەوە تیا بچێ پێى دەبژێردرێ.؟

لە وەڵامى ئەم پرسیارەدا دەڵێین: کرێکار دوو بەشە:

یەکەم: کرێکارى تایبەت. دووەم: کرێکارى گشتیى، واتە کارەکەى بۆ بەرژەوەندى گشتییە.، جا زانایان لەم بەشى دووەمەدا – کە ئەگەر ئەو شتە کە بە دەست کرێکارەکەوەیە فەوتاو تیاچوو -؟ڕایان جیاوازە لەوەدا کە ئایا پێى دەبژێردرێ..؟

1- ئەبو حەنیفەو زەفەرو حەسەنى کوڕى زیادو حەنبەلییەکان لە صەحیحى مەزهەبیانداو، شافیعى لە صەحیحى فەرموودەى کۆن و تازەیدا دەڵێن: (إن يده يد الأمانة كالأجير الخاص، فلا يضمن ما تلف عنده الا بالتعدى أو التقصير، لان الأصل أن لا يجب الضمان إلا بالإعتداء.. لقوله تعالى: (..فلا عدوان الا على الظالمين) البقرة 193. واتە: دەستى کرێکارى گشتى وەک دەستى کرێکارى تایبەت وایە، زامنى تیاچوون نابێ، مەگەر لە حاڵەتێکدا کە کۆتایى و درێغى بووبێ لە تیاچوونەکەیدا، بەڵگەیان ئەو ئایەتەى (فلا عدوان...)ـەیە.

2- وە هەردوو هاوەڵانى ئەبو حەنیفەو ئیمامى ئەحمەد دەڵێن: (يد الأجير المشترك يد ضمان، فهو ضامن لما يهلك في يده، ولو بغير تعد أو تقصير منه، إلا اذا حصل الهلاك بحريق غالب عام).. واتە: کرێکارى هاوبەش زامنەو بەرپرسیارە لەو شتەى کە لە ژێر دەستیدایە ئەگەر بە کەمتەر خەمى ئەو فەوتابێ، یان مەگەر تیاچوونەکە بە سوتانێکى گشتى تیا چووبێ.

3- بەلاى مالیکییەکانەوە کرێکارى هاوبەش بەرپرسیارە لەوەى کە لاى ئەو ئەفەوتێ، ئیتر بە تاوانى ئەو بێ یان نا، بەڵگەیان ئەم فەرموودانەیە:

أ. ((على اليد ما أخذت حتى تؤديه)).(رواه أحمد وأصحاب السنن وصححه الحاكم ورواه الطبراني، حسن لغيره وهذا إسناد ضعيف، تعليق شعيب الأرنؤوط).

ب. (وما روي عن عمر: أنه كان يضمن الأجير المشترك احتياطًا لأموال الناس.). واتە: کرێکارى هاوبەش زامنى ئەو شتەیە کە لاى ئەو تیا دەچێ.
(وقد تتغير صفة الأمانة الى الضمان في الأحوال التالية: ترك الحفظ، أي أن الأجير يهمل في حفظ المتاع، فيلزم بضمانه، لأن الأجير لما قبض المأجور فقد إلتزم حفظه وترك الحفظ موجب للضمان). واتە: هەندێ جار سیفاتى ئەمانەت دەگۆڕێ بۆ بەرپرسیار بوون لەم حاڵەتانەدا:

1. کاتێ کرێکار ئەو شتەى لایەتى نەیپارێزێ، وە کەمتەرخەمى تێدا بکات، چونکە ئیهمالیى و گوێ نەدان بە ئەمانەت هۆکارى بژاردنە.

2. الاتلاف والإفساد: اذا تعدى الأجير بان تعمد الاتلاف، أو بالغ في دق الثوب مثلا، ضمن أو كالملاح اذا غربت السفينة من عمله أو الراعي المشترك إذا ساق الدواب فضرب بعضها بعضا في حال سوقه حتى هلك بعضها).

واتە: ماڵى ئەمانەت ئەگەر بە عەمدى تیاچوو ئەبژێردرێ، وەک ئەوەى کەسێک جل و بەرگێک زیاد لە سنوور دەست کارى بکات، یان کەشتیوانێک کە کەشتییەکە بۆ بەرژەوەندى خۆى بە جۆرێ لێ بخوڕێ کە ببێتە هۆى نقوم بوونى، یان شوانێکى هاوبەش ئاژەڵەکەى لە کاتى لێخوڕیندا زۆر بدا بەیەکدا، تاکو هەندێکیان تیاچوون و مردن، ئەوە لەم حاڵەتانەدا دەبێ بیبژێرێ. 

(سەرچاوەکان: تكملة الفتح القدير. 7/201-217، المبسوط للسرخسي. 15/103-104، ومعجم الظمانات.ص27.- المغنى لإبن قدامة المقدسي. 5/487، والمغنى المحتاج. 2/351.- الشرح الصغير. 4/47.- الدر المختار والرد المحتار 5/46، ومختصر الطحاوى. ص130)

تێبینى: قیمەتى ڕۆژى تیاچوونى دەکەوێ.

ئەحمەد كاكە مەحموود