گۆڕینەوەى هەر عوملەو دراوێک بە هەر دراوێکى دیکە، بە قەرز، یا بە هەر جۆرێکى تر، ئایا ڕەوایە.؟ وەک بازاڕى دۆلارەکەى ئەمرۆ.!

ئەم جۆرە کڕین و فرۆشتنە بە پێی ئەم مەرجانەى خوارەوە نەبێ دروست نییە..

(1) (التقابض قبل الافتراق بالأبدان بين المتعاقدين). واتە: وەرگرتنى جۆرى هەردوو پارە لەلایەن کڕیارو فرۆشیارەوە پێش ئەوەى لە یەک جیا ببنەوە.

(2) (التماثل عند اتحاد الجنس). واتە: وەک یەک بن بەبێ زیادو کەم، ئەگەر یەک رەگەز (جنس) بوون.

(3) (أن لايكون فيه خيار شرط). واتە: نابێ مەرج بۆ پەشیمان بوونەوە دا بنرێ.

(4) (التنجيس فى العقد). واتە: جێبەجێکردنى کڕین و فرۆشتنەکە دەست بەجێ و بێ دواکەوتن و ماوەبێ، واتە: نابێ ماوەى داهاتووى بۆ دیارى بکرێ، بە بەڵگەى ئەم فەرموودانەى خوارەوە:

أ). ((عن ابن شهاب، عن مالك بن أوس بن الحدثان، أنه قال: أقبلت أقول من يصطرف الدراهم ؟ فقال طلحة بن عبيد الله وهو عند عمر بن الخطاب: أرنا ذهبك، ثم ائتنا، إذا جاء خادمنا، نعطك ورقك، فقال عمر بن الخطاب: كلا، والله لتعطينه ورقه، أو لتردن إليه ذهبه، فإن رسول الله ﷺ قال : " الورق بالذهب ربا، إلا هاء وهاء، والبر بالبر ربا، إلا هاء وهاء، والشعير بالشعير ربا، إلا هاء وهاء، والتمر بالتمر ربا، إلا هاء وهاء)).(صحيح مسلم، كتاب المساقاة، باب الصرف وبيع الذهب بالورق نقدا، حديث : ‏3053‏).
واتە: مالیکى کوڕی ئەوسی کوڕی حەدەسان دەڵێ: رۆژێک لە بازار ڕووم کردە خەڵکەکەو وتم: کێ ئەم درهەمانەم بۆ ئەگۆرێتەوە، تەڵحەى کوڕی عبدالله لەو کاتەدا لاى عومەرى کوڕی خەتتاب بوو، پێی وتم: ئاڵتوونەکەى خۆتمان بدەرێ کاتێک  خادمەکەمان هاتەوە ئێمەش زیوەکەى خۆمان دەدەین بە تۆ، عومەر فەرمووى: سوێند بەخوا ئەبێ دەست بەجێ ئاڵتوونەکەت وەرگریت و زیوەکەیشی بدەیتێ، یان ئەبێ ئاڵتوونەکەى بدەیتەوە، چونکە پێغەمبەر ﷺ فەرمووى: گۆڕینەوەى زیو بە زێڕ ریباو سوودە، ئەگەر لە یەک کاتا بە یەک نەدرێ  و دەست بەجێ نەبێ، وە گەنم بە گەنم سوودو ریبایە ئەگەر لە یەک کاتدا بە یەکترى نەدرێ و دەست بەجێ نەبێ، وە جۆ بە جۆ سوودە ئەگەر لە یەک کاتا بە یەکترى نەدرێ و دەست بە جێ نەبێ، وە خورما بە خورما سوودو ریبایە ئەگەر لە یەک کاتدا بە یەکترى نەدرێ و دەست بە جێ نەبێ.

2). ((حدثنا سفيان ابن عيينة عن عمر عن أبي منهال قال: باع شريك لي ورقا بنسيئة الى الموسم أو إلى الحج، فأخبرنى فقلت هذا أمر لا يصلح، قال: قد بعته فى السوق فلم ينكر علي أحد،فأتيت براء ابن عازب، فسألته، فقال: قدم رسوالله ﷺ المدينة ونحن نبيع هذا المبيع، فقال: ما كان يدا بيد فلا بأس، وما كان نسيئا فهو ربا، وائت زيد ابن أرقم فإنه أعظم تجارة مني فأتيته، فسألته، فقال: مثل ذلك)).(رواه البخاري/ 2060 – ومسلم/ 11، 18-19) واتە: سوفیانى کوڕی عویەینە لە عومەرەوە ئەویش لە ئەبی مینهالەوە بۆی گێراینەوەو وتى: شەریکەکەم پارەیەکى بە قەرز فرۆشت تا کاتى حەج کردن، جا ئەو کاتە ئەویش شتەکەى خۆیی بداتێ، دوایی هات بۆلام و بۆی گێرامەوە، منیش وتم: ئەم جۆرە کڕین و فرۆشتنە ڕەوا نیە، شەریکەکەشم وتى: من لە بازاردا ئەم کارەم کردووەو کەسیش قسەى نەکرد، بۆیە منیش چووم بۆلاى (بەرائی کوڕی عازب) لەو بارەوە پرسیارم لێکردو ئەویش وتى: کاتێک پێغەمبەر ﷺ هاتە مەدینە، ئێمە ئەم جۆرە گۆرینەوەمان دەکردو ئاڵتونمان دەفرۆشت بە زیو بە قەرز، پێغەمبەریش ﷺ فەرمووی: ئەوەى لە یەک کاتا بە یەک بدرێ و دەست بەجێ بێت حەرام نیە، وە ئەوەى بۆ ماوەیەک بیفرۆشێ ئەوە ریبایەو حەرامە.
وە هەروەها وتى بچۆ پرسیار لە (زەیدى کوڕی ئەرقەم) بکەو ئەو لە من زانا ترە، وە ئەم جۆرە کڕین و فرۆشتنەى زیاتر کردووە، ئەویش بە هەمان شێوە وتى: فرۆشتن یان گۆرینەوەى زیو بە ئاڵـتون بە قەرز حەرامە، جا کەوابوو فرۆشتنى پارەى عێراقی بە قەرز بە تمەن یان بە دۆلار حەرامە، لەبەر گۆڕانى نرخى پارەکان لە ماوەیەکى کەمدا، بەتایبەت ئەمرۆ کە بەهۆی زۆرێک لە هۆکارە سیاسییە جیهانییەکانەوە نرخى پارەکان دەگۆردرێن، بە بەڵگەى ئەو فەرموودانەى باسمان کردن، لەو لایشەوە ئەو دوو کەسە یەکێکیان زووتر دەگا بە کەڵک و سوودى خۆی، ئەویش لە شەریعەتدا ڕیگە نەدراوە.
(سەرچاوەکان: نصب الراية: ج4/ 56، ونيل الاوطار: 5/369، البدائع: ص 216-219، والدر المختار ورد المحتار: 245-246.).

 والله أعلم.

ئەحمەد كاكە مەحموود