تۆڵەو ئیقابە خواییەکان ناگۆڕدرێن.!

پرسیار: ئایا سنوور (حدود)ـەکانى خوا، دەگۆڕێن بە پارە، یان بە زیندانى..؟

وەڵام: خواى گەورە دەفەرموێ: (أفحكم الجاهلية يبغون ومن أحسن من الله حكما لقوم يوقنون) المائدة 50. لە تەفسیرى ئەم ئایەتەدا (إبن كثير) دەڵێ: (ينكر الله تعالى على من خرج عن حكم الله المحكم المشتمل على كل خير، الناهي عن كل شر وعدل إلى ما سواه من الآراء والأهواء والاصطلاحات التي وضعها الرجال، بلا مستند من شريعة الله، كما كان أهل الجاهلية يحكمون به من الضلالات والجهالات مما يضعونها بآرائهم وأهوائهم) تفسير إبن كثير. 2/67. واتە: خواى گەورە ناڕەزایى خۆى دەردەبڕێ بەرامبەر بەو کەسانەى کە لە بڕیارى خوا دەردەچن، ئەو بڕیارانەى کە هەموو شتێکى چاک و بە کەڵکى تێدایە بۆ ئادەمیزادو بەرگرى دەکات لە هەموو خراپەو تاوانێک، وە بە یاساو بڕیارێ ڕازى دەبن کە درووستکراوەو دەرهێنراوى هەواو بۆچوون و ئارەزووەکانى ئادەمیزادە، بەبێ پشتگیرییەک لە لایەن شەریعەتى خواوە، هەروەک سەردەمى نەفامى چۆن بە بیرو بۆچوونەکانى خۆیان کاریان دەکردو بیرو بۆچوونێکى نەفامیى و نەزانى بوو..).
((عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ أُسَامَةَ كَلَّمَ النَّبِيَّ ﷺ فِي امْرَأَةٍ فَقَالَ إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا يُقِيمُونَ الْحَدَّ عَلَى الْؤضِيعِ ؤيَتْرُكُونَ الشَّرِيفَ، ؤالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ فَعَلَتْ ذَلِكَ لَقَطَعْتُ يَدَهَا)).(صحيح البخاري، كتاب الحدود، باب إقامة الحدود على الشريف والوضيع، حديث : ‏6416‏)
واتە: عائیشە دەڵێ: ئوسامەى کوڕى زەید دەربارەى ئافرەتێک کە دزى کردبوو قسەى لەگەڵ پێغەمبەر ﷺ کرد، پێغەمبەریش ﷺ فەرمووى: گەلانى پێش ئێوە بۆیە تیا چوون، ئەگەر هەژارێک دزى بکردایە سنوور (حدود)ى خوایان بەسەردا دەچەسپاند، بەڵام ئەگەر ناودارو دەوڵەمەندێک دزى بکردایە، وازیان لێ دەهێنا..! سوێند بە خودا ئەگەر فاتمەى کچم دزى بکات دەستى دەبڕم.
((عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ؤزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ قَالَا: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ﷺ فَقَالَ أَنْشُدُكَ اللَّهَ إِلَّا قَضَيْتَ بَيْنَنَا بِكِتَابِ اللَّهِ فَقَامَ خَصْمُهُ وَكَانَ أَفْقَهَ مِنْهُ فَقَالَ صَدَقَ اقْضِ بَيْنَنَا بِكِتَابِ اللَّهِ وَأْذَنْ لِي يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ: قُلْ، فَقَالَ: إِنَّ ابْنِي كَانَ عَسِيفًا فِي أَهْلِ هَذَا فَزَنَى بِامْرَأَتِهِ فَافْتَدَيْتُ مِنْهُ بِمِائَةِ شَاةٍ وَخَادِمٍ وَإِنِّي سَأَلْتُ رِجَالًا مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ فَأَخْبَرُونِي أَنَّ عَلَى ابْنِي جَلْدَ مِائَةٍ وَتَغْرِيبَ عَامٍ، وَأَنَّ عَلَى امْرَأَةِ هَذَا الرَّجْمَ، فَقَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَأَقْضِيَنَّ بَيْنَكُمَا بِكِتَابِ اللَّهِ، الْمِائَةُ وَالْخَادِمُ رَدٌّ عَلَيْكَ، وَعَلَى ابْنِكَ جَلْدُ مِائَةٍ وَتَغْرِيبُ عَامٍ، وَيَا أُنَيْسُ اغْدُ عَلَى امْرَأَةِ هَذَا فَسَلْهَا فَإِنْ اعْتَرَفَتْ فَارْجُمْهَا فَاعْتَرَفَتْ فَرَجَمَهَا)).(صحيح البخاري، كتاب الحدود،باب الاعتراف بالزنا، حديث: ‏6453‏)
واتە: ئەبوهورەیرەو زەیدى کوڕى جوهەینى وتیان: پیاوێک هاتە لاى پێغەمبەر ﷺ پێى وت: سوێندت دەدەم بە خودا دەبێ قەزاوەت بکەى لە نێوانماندا بە کیتابى خوا (بە حوکمى خوا)، بەرامبەرەکەى کە لەو شارەزاتر بوو هەستایە سەر پێ و وتى: ڕاست دەکا لە سەر بڕیارى خوا حوکم بە سەرماندا بدە.. بەڵام رێگەم بدە ئەى پێغەمبەرى خوا ﷺ با من قسە بکەم. وتى: ئەم کوڕەى من کرێکار بووە، لە ناو کەس و کارى ئەم پیاوەدا زیناى کردووە لەگەڵ ژنێکدا، منیش سەد سەر حەیوان و خزمەتکارێکم داوە بە کەس و کارى ئافرەتەکە لە تۆڵەى ئەو تاوانەدا، ئێستا پرسیارم کردووە لە پیاوانى زاناو شارەزا بە سنوور (حدودى) خوا، دەڵێن: دەبێ کوڕەکەت (100) دارى لێ بدرێت، وە ساڵێک دوور بخرێتەوە، وە ژنى ئەم پیاوەش دەبێ ڕەجم بکرێت، پێغەمبەریش ﷺ فەرمووى: سوێند بە خودا لە سەر بڕیارى خودا حوکم ئەدەم لە نێوانتاندا، سەد مەڕو خادمەکەت دەدرێتەوە، کوڕەکەى تۆیش دەبێ سەد دارى لێ بدرێت و ساڵێک دوور بخرێتـەوە، پاشان فەرمووى: ئەى ئەنەس بچۆ پرسیار لە ئافرەتەکە بکە ئەگەر دانى پیانا ئەوا رەجمى بکە، ئافرەتەکەش دانى بەو تاوانەدا ناو ڕەجمیان کرد.
وقال الإمام القرطبي في تفسير آية: (الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ) نور/2. (لاخلاف أن المخاطب بهذا الامر الامام ومن ناب منابه. وقيل: الخطاب للمسلمين، لان إقامة مراسم الدين واجبة على المسلمين، ثم الامام ينوب عنهم، إذ لا يمكنهم الاجتماع على إقامة الحدود). تفسير القرطبي 12 / 161.
واتە: پێشەوا قورتوبى لە تەفسیرى ئەم ئایەتەدا دەڵێ: جیاوازى لەوەدا نییە کە قسە لەگەڵ کراو پێشەواى موسڵمانان و ئەو کەسەیە کە لە جێگەى ئەو دادەنرێ، وە وتراویشە خواى گەورە بە هەموو موسڵمانان دەفەرموێ، چونکە جێبەجێکردنى یاساو درووشمەکانى دین واجبى سەرشانى موسڵمانانە، وە پێشەواى موسڵمانان لە برى ئەوان جێبەجێى دەکات، چونکە بۆیان رێک ناکەوێ و ناتوانن کۆببنەوەو بە یەک دەنگ فەرمانى خواو سنوورەکانى ڕابگرن.
وقال إبن قدامة الحنبلي (الأصل تفويض الحد الى الإمام لأنه حق الله تعالى) المغني 8/178. واتە: ئیبن قودامەى حەنبەلى دەڵێ: دەبێ پێشەواى موسڵمانان ئەو کارەى پێ بسپێردرێت، چونکە تۆڵە سەندن لە تاوانباران مافى خوایە.
وقال الحنفية (ولأن الحد حق الله تعالى والمقصد منه اخلاء العالم من الفساد ولهذا لايسقط باسقاط العبد فيستوفيه من هو نائب عن الشرع وهو الإمام أو نائبه) فتح القدير 4/129. واتە: بەلاى حەنەفییەکانەوە حەد لێدان مافى خوایە، مەبەست لەو کارە پاک کردنەوەى جیهانە لە فەسادو تاوان، بۆیە ئەم کارە لە کۆڵى نابێتەوەو بە بەندە لاناچێ لە بەر ئەوە دەبێ پێشەوا یان جێگرەکەى جێبەجێى بکات.
(وقال الشافعية: لا يقيم الحدود على الاحرار الا الامام، أو من فوض إليه الامام، لأنه لم يقم حد على عهد رسول الله  الا بإذنه ولا في أيام الخلفاء الا بإذنهم، ولانه حق لله تعالى يفتقر إلى الاجتهاد ولا يؤمن في استيفائه الحيف فلم يجز بغير اذن الامام).(المجموع شرح المهذب 18/270)  واتە: شافیعییەکان دەڵێن: ئەو کەسەى (حەد) لە ئازادەکان دەدات، دەبێ پێشەواى موسڵمانان بێت، یان کەسێک بێ کە پێشەواى موسڵمانان ئەو کارەى پێ سپاردبێت، چونکە لە سەردەمى پێغەمبەردا ﷺ (حەد) لە کەس نەدراوە بە بێ فەرمانى پێغەمبەر ﷺ، وە بە هەمان شێوە لە سەردەمى هاوەڵە بەڕێزەکانیدا (خەلیفەکان) بە بێ ئاگادارى ئەوان (حەد) لە کەس نەدراوە، چونکە ئەو کارە مافى خوایەو پێویستى بە ئیجتیهاد هەیە، لەبەر ئەوە لەوانەیە هەڵەى تێدا ڕوو بدات و ناحەقى تێدا بکرێت، بۆیە بەبێ ڕەزامەندى ئیمام جێ بەجێ ناکرێ، کەوابوو لەم ئایەت و فەرمودەو وتەى زانایانەوە بۆمان دەردەکەوێ کە سنوور (حدود)ى خوا ناگۆڕێ بە پارە، یان بە زیندانى کردن، وە ئەو کەسەى کە بەم کارە هەڵدەسێت و جێ بەجێى دەکات، ئەبێ پێشەواى موسڵمانان یان جێگرى پێشەواى موسڵمانان ئەو کارەى پێ سپاردبێ، ئەویش جێ بەجێى بکات.

 والله أعلم.

ئەحمەد كاكە مەحموود