حوکمى بەشدارى ئیسلامییەکان لە پەرلەمان و وەزارەت..؟!

پێشکەش بێت بە:
- ئەو مامۆستا دڵسۆزەم کە بە گیانێکى پاکەوەو، بە بیرو بۆچوونێکى پیرۆزو کراوەوە ئامۆژگارى کردم و تێى گەیاندم.
- بەشەهیدە سالارو سەر بڵندەکانى بزووتنەوە ئیسلامییەکان، بەتایبەت شەهیدانى بزووتنەوەى ئیسلامیی لە کوردستان/ عێراق.
- بە دڵسۆزانى ڕابوونى ئیسلامیی، ئەوانەى هەردەم لە ئەشکەنجەو ئازاردان بۆ نزیک بوونەوە لە بەدەست هێنانى حوکمى خوا.
- بە تەواوى پێشمەرگە موجاهیدو دڵسۆزەکانمان.
- بەو لاوە رۆشنبیرو بیر پاکانەى کە عەوداڵى حەقیقەت و ڕاستین و مەبەستیان تەنها بەرپا کردنى حوکمى قورئانە.
- بە هەموو دۆست و لایەنگرانى رێگاى ڕاستیی. ئەوانەى ئەگەرچى تەنها بەهەناسەیەکى ساردیش خەفەت دەخۆن بۆ ئیسلام.

پێش دەستى:

الحمدلله الذى قال في كتابه الحكيم - حكاية عن يوسف عليه السلام -: ( قال اجعلني على خزائن الأرض إني حفيظ عليم).. والصلاة والسلام على الرسول القائد والقائل: لاتسأل الإمارة، سيدنا محمد وعلى آله الأطهار، وصحابته الأزكياء، وعلى كل من تبعهم بإحسان إلى يوم اللقاء.
پاشان: هیچ گومان نییە کە کۆمەڵگەى ئەمڕۆى ئیسلامیی، زۆربەى باوو نەریت و ڕەوشتەکانى جاهیلیەت و نەفامى تێکەڵ بۆتەوە، پاش ئەوەى لە چەرخى پەیامبەر محمد دا ﷺ پاک کرایەوە لێیان و، لە هەموو خوویەکى نا پەسەند دوور خرایەوە لە ڕووى سیاسەت و کۆمەڵایەتى و، ئابووریى و دارایى و، هێزى سەربازیى و سوپاو لەشکرو، پەروەردەو خوێندن و، تەڵاق و لەیەک جیابوونەوەو، ڕاگەیاندن و، گۆرانیى و مۆسیقاو، هونەرو.. هتد.

بەکورتى: دەتوانى بڵێیت لە تەواوى بوارەکانى ژیاندا خۆى سازداوەو، هیچ شتێکى نەماوە بەشێکى خۆى تێ نەخزاندبێت، لە هەمووى ئاڵۆزتر بیرۆکەى جیاکردنەوەى (ئایین لە دەوڵەت)و (دەوڵەت لە ئایین)، کە چەندان ساڵە (ئەوروپا) پێوەى ئاووسەو، دیعایەو پروپاگەندەى بۆ دەکات و، بە ملیۆنەها پارەو پوولى لەو ڕێگە دابەش کردووە، چ بە کتێب و، چ بە رادیۆو تەلەفزیۆن و هەموو جۆرە هۆیەکى ترى راگەیاندن.!.

هەر ئەمەیشە داوا دەکات کە ئیسلامییەکان زۆر بە حیکمەت و ژیرانەو بە جیددى کار بکەن بۆ ئیسلامەکەیان، ببنە دەستێکى پۆڵایین و، هێزێک بن لەو پەڕى برایەتیى و تەبایی و یەکێتییەوە بێت، چونکە بەراستیى ئەگەر بەو هەستەوە کار نەکرێ ناتوانرێ بەرهەڵستى ئەو هێزە بێ ویژدان و داپڵۆسێنەرانە بکرێ، بە تایبەت کە ئەو هەموو نەفامیەتە چەترى ڕەشى خۆى هەڵداوە بەسەر وڵاتە ئیسلامییەکانداو بازارو ناوماڵ و قوتابخانەو تەواوى دەزگا دەوڵەتییەکانى گرتۆتەوەو، هێرشی کردۆتە سەر گەنج و لاوەکان، بە پیاوو ئافرەتەوە، ئەمە لەلایەکەوە، لە لایەکى تریشەوە بیرۆکەى جۆراوجۆر خزێنراوەتە وڵاتە ئیسلامییەکانەوە، وەک: نەتەوەپەرستى، گەل پەرستى، ڕەگەز پەرستى، دەمارگیرى، دیموکراسى، سۆسیالیستى، سۆسیال دیموکراسی، لیبراڵى.. هتد. گومان نییە لە بارودۆخێکى ئاوادا پیادەکردنى ئیسلام کارێکى ئێجگار قورس و گرانە، چونکە بەرنامەى ئیسلام تۆو و بەرهەمێکە دەبێ لە زەوییەکى پاک و چاک و بێ دڕک و داڵدا داڵدە بکرێ و بەرهەم بدات، بە پێچەوانەوە تۆوێکى پاک لەناو دڕک و داڵدا بچنرێ هەرگیز بەر نادات، بۆیە (سيد قطب - خواى لێ ڕازى بێت) پێى وایە، لەباتى ئەوە لەکۆمەڵگایەکى جاهیلییەتدا خۆی بگونجێنێت، دەبێ هەوڵ بدرێ کۆمەڵگاکە موسوڵمان بکرێ، ئەوجا جێگاى بەرنامەى ئیسلام و باوو نەریتى ئیسلامیى تیا دەبێتەوە، ئەو کاتە دەتوانرێ ئایەتەکانى قورئان و فەرموودە پیرۆزەکانى پەیامبەر ﷺ پیادە بکرێ، چونکە ئەو ئایەت و فەرموودانە بۆ کۆمەڵگەیەکى ئیسلامیی هاتوون، لە کۆمەڵگەیەکى نا ئیسلامییدا جێگەیان نابێتەوە.!

بۆیە زۆر پێویستە خۆسازاندن - لە چوارچێوەى حیکمەتى ئیسلامدا - لەگەڵ گەل و جەماوەردا، چونکە گەل وزەى هەموو جموجوڵێکە.. هەر لەو هەستەیشەوە کە بزووتنەوە ئیسلامییەکان لە گۆرەپانى خەباتدا - بێ وچان - خۆیان سازداوە لەگەڵ جەماوەردا لە هەموو گیرووگرفتەکانیاندا خۆیان کردووە بە هاوبەش، لە هەموو خۆشیى و ناخۆشییەکدا لە گەڵیاندایەو دەیەوێ پێیان بسەلمێنێ، کە ئیسلام بەرنامەى ژیانە، بەرنامەى دادگەریى و یەکسانییە، بەرنامەى خەبات و جیهادە، بەرنامەى تەواوى گەلانى جیهانە، بە کوردو عەرەب و، تورک و فارس و، بەربەرى..، ڕەش پێست و سپى پێست، هەموو نەتەوەیەکى لە لا پیرۆزە، مەگەر خۆى بهاوێژێتە ناو زەلکاوى بێ ڕەوشتییەوە، بۆیە لە گەلەکەى خۆی جیا نەکردۆتەوەو (مەسەلەکەیشى) بە مەسەلەیەکى پیرۆز دەزانێت و، هەوڵیشى داوە کە شەرعیەتى مەسەلەکەى بە تەواوى جیهان بسەلمێنێ بە تایبەت لەلاى جیهانى ئیسلامیی.. هەر بۆیەش کاتێ باسى (پەرلەمان)و هەڵبژاردن هاتە کایەوە، بزووتنەوە ئیسلامییەکان خۆیان بۆ سازداوە بۆ بەشداربوون و شەرعیەت دان پێى، (هەرچەندە زۆر بەداخەوە هەڵبژاردنەکان فرت و فێڵى زۆرى تیا دەکرێ لەلایەن زل هێزەکانەوە) بەهەموو شێوەیەک فشار خرایە سەر گەل بۆ کپ کردنەوەى دەنگى ئیسلامییەکان و دەرەنجامیش چۆنیان ویست وا هات. واتە: وەک بڵێن ئێمە ئیسلاممان قبووڵ نییە وەک بەرنامەو یاساى وڵات..!!

لەلایەکى تریشەوە ئێمەیش لەسەر داواى ئیسلامخوازانى کوردستان هەستاین بە نووسینى باسێکى کورت بۆ رۆشنکردنەوەى ئەو باسەیە، هەرچەندە گران و ئاڵۆزە، چونکە خۆسازاندنە لە کۆمەڵگەیەکى ئاواى پڕ لە باوو نەریتى جاهیلیەتداو، ئەو باسەیش خۆى لە خۆیدا لە کۆنەوە تائێستا جێگاى مشت و مڕى موسڵمانانە، ئەوانەیان کە تەنها سەیرى (الاصول العامة) دەکەن و، ئەوانەیشیان کە سەیرى (القواعد الاستثنائية)یش دەکەن، لە لایەکى تریشەوە کەمیى و نەبوونى سەرچاوە، ئومێدەوارم توانیبێتم نزیک ببمەوە لێى و دەرگاى لە سەر پشت دانرابێ بۆ هەر برایەکى ترى دڵسۆز بۆ تەواو کردنى.

دەبێ هەموویشمان ئەوە لەیاد نەکەین بە تایبەت لە کاتى نووسینى باسێکى ئاوادا کە دەست بردن بۆ ئەو جۆرە باسانە، وێنەیان لەو کۆمەڵگە شڕو وڕەدا، کارێکى ناچارییەو پەنابردنە بە (القواعد الاستثنائية)دا، چونکە - وەک وتمان - ئەو ئایەت و فەرموودانە بۆ کۆمەڵگەیەکى ئیسلامى هاتوون، کۆمەڵگەیەک کە بە تەواوى خۆى جیا کردبێتەوە لە باوو نەریتى جاهیلییەت لە تەواوى بوارەکانى ژیانیدا، نەک تەنها نوێژەکەى بە پێى بەرنامەى خوا بێت، بەڵام ئابووریى و دارایی و خەبات و تێکۆشان و.. هتد، بە ئارەزووى خۆى بێت و بە شوێنکەوتەى (حیزب)ـەکەى بێت. بەڵێ ئەو ئایەت و فەرموودانە بۆ کۆمەڵگەیەک هاتوون وەک دەوڵەت رەفتار بکات، سیاسەت و کۆمەڵایەتى و، ئابووریى و، جەنگ و، ئاشتیى و... هتد، لەسەر بەرنامەى ئیسلام بنیات بنێ.. هەر بۆیە لە کۆمەڵگەیەکى ئاڵۆزی وەک ئێستاشدا رۆڵى خۆى نابینێ، چونکە زلهێزەکان بەرهەڵستى دەوەستن و لە هەوڵدا دەبن و زۆربەى دەستکەوتە مادییەکانیان لە پێناوى پووچەڵکردنەوەیی و لەگەڕ خستنى بەرنامەى ئیسلامدا بەخت دەکەن، هەرچەندە دڵنیام کە بە ئامانجى بۆگەنیان ناگەن و، بێجگە لە ئاهوو داخ خواردن شتێکى ئەوتۆ بەدەست ناهێنن، وەک قورئان ئەفەرموێ: (إن الذين كفروا ينفقون أموالهم ليصدوا عن سبيل الله، فسينفقونها ثم تكون عليهم حسرة ثم يغلبون). بەمەرجى هەوڵ و تێکۆشان و زیرەکیى و وریایى موسڵمانان. بەڵێ.. 

ئەوەى ئێمە دەمانەوێ بینوسین دوو بەشە:

یەکەم: ئایا ڕەوایە بەشدار بوون لە دام و دەزگاکانى یاسادانان (المجلس التشریعى)دا –کە ئەمەیان زۆر خەتەرناک و سامناکترە-.!.

دووەم: بەشداربوون لە وەزارەتەکاندایە.

جا وا بەپێى تواناو بۆچوونى خۆمان مەسەلەى یەکەم (المجلس التشریعى) ڕوون دەکەینەوە، خواى گەورەیش یارمەتى دەربێت و رێنماییمان بکات، وە ئەگەر لە ئامانجماندا، ئەوە سوپاسى خوا دەکەین، ئەگەر بە هەڵەیشدا چووین داواى لێبوردنى لێ دەکەین.
(مامۆستا مەلا ئەحمەد کاکە مەحموود (بەڕەحمەت بێت) کاتێ ئەم فەتوایەى نووسیوە سەرچاوەى پێویست و وەک ئێستا دونیاى تەکنەلۆجیا دەوڵەمەندو لەبەر دەست نەبووە، ئەگینە زیاتر لە (74) زاناو بیرمەندو ڕێکخراوى ئیسلامی گەورەى جیهانى فەتوایان لەسەر دروستییەتى چوونە ناو پەرلەمان و وەزارەت داوە. بەڵام مامۆستا ئەوکات ئاگاى لە زۆرێک لەم بۆچوون و فەتوایانە نەبووە). لێکۆڵەر.

یەکەم: ئەنجومەنى یاسادانان:

هیچ گومان نییە لەوەدا کە تەنها خواى گەورە مافى یاسا دانانى بۆ هەیە، ئێمەى ئیسلامى ئەوە ڕاو بۆچوونمانەو تەوەرەى هەموو کارێکیشمانەو، هەموو هەنگاوێکمان لەوێوە سەرچاوە دەگرێ، کەواتە هەر کەسێک داواى ئەوە بکات کە یاسا دابنێ بۆ گەل و وڵات و، ئەو یاسایانەش لەگەڵ ئیسلامدا نەگونجێن و دژ بە یاساو رێساى ئیسلام بن، ئەوە بێگومان (کافر)و بێ بڕوایەو خوێنیى و سەرو ماڵى حەڵاڵ و ڕەوایە، ئەمەیش بەڵگە نەویستە، وە وا دەزانم هەر کەسێک سەرە (واو)ێک لە سکیا بێت ئەوە دەزانێ، دەزانێ کە کێشەى تەواوى پەیامبەرەکانى خوا لەگەڵ ملهوڕانى سەردەمى خۆیاندا هەر ئەوە بووە (..أن اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت..)و هەر لەسەر ئەوە بووە کە بە هەزارەها پیاوانى خوا ئەشکەنجەو ئازار دراون لە لایەن دونیا خۆرانى سەردەمى خۆیانەوەو کێشەى ئێستاى جیهانیش -دیسانەوە- هەر ئەوەیە، هەر لەوێشەوە بیرۆکەى جیاکردنەوەى ئایین لە دەوڵەت هەڵقوڵاوەو سەرچاوەى گرتووەو گەیشتۆتە وڵاتى خۆیشمانەوە..!!
هەر لەوێشەوەیە بیرۆکەى دیموکراسى و، سۆسیالیستى و لیبراڵى و هتد.. پەیدا بووە.

ڕوونکردنەوەیەک بۆ نووسینى ئەم باسەیە پێویستە:

ئاشکرایە ئەو کێشەیەى ئەمرۆ موسڵمانانى تیا گیرۆدە بووە لە وڵاتە ئیسلامییەکاندایە - هەرچەندە بەداخەوە ئەو وڵاتانە کەسایەتیی و ناسنامەى ئیسلامەتى خۆیان لەدەستداوە - یاساى ئەم وڵاتە موسڵمان نشینانەش زۆربەى ئیسلامەو خۆیان بەدڵسۆزى ئیسلام دەزانن، کەوابوو دەبێ بزانین بەشداربوون لەو جۆرە (پەرلەمان) و ئەنجومەنانەدا جیاوازى هەیە، لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا کە (کافر)و بێ بڕوان و کەمایەتییەکى کەمى موسڵمانى تیایە.
ئێمە پێمان وایە بەشدار بوون لە پەرلەمان و هەڵبژاردندا لە وڵاتە ئیسلامییەکاندا شتێکى پێویستەو ناچارییەو هەوڵێکیشە بۆ نزیکبوونەوە لەوەرگرتنى (حوکم) و، دوور نەکەوتنەوەو دەست بەرنەدانیشە لە گەل و جەماوەر، بەو هیوایشەوە پەرلەمان ببێتە میمبەرى بانگەوازو عەدالەت.
بێگومان خۆ دوورخستنەوە لە پەرلەمان و، خۆ خزاندنە سووچێکى مزگەوتەوە زیاتر ئیسلام بەرەو دواوە دێنێتەوەو، خۆ دوورخستنەوەیە لە سوود وەرگرتن لە دەرامەتەکانى وڵات بۆ پێشەوە بردنى ئیش و کارى موسڵمانان و دەرفەتدانە -زیاتر- بە گورگەکانى دنیا، ئەمە لە لایەکەوە، لە لایەکى تریشەوە مەرج نییە موسڵمانان هەموو کات رێژەى پێویست نەهێنن بۆ ناو پەرلەمان.
چوونە ناو پەرلەمان، هەوڵدانە بۆ خۆ نزیکخستنەوە لە جەماوەر، ئیش و کارکردنە بۆیى و ئاشکرایە وردە وردە بەو یارمەتى و هاوکارییە، ئیشى موسڵمانان باشتر دەڕوات و کاتێ موسڵمانێک دەڕواتە (إنتخابات)، خۆى دەزانێ مەبەستى چیە ((إنما الأعمال بالنيات)).(صحيح البخاري، باب بدء الوحي، بسم الله الرحمن الرحيم قال الشيخ، حديث:‏1‏) بۆ ئەوە نییە یاسایەک دابنێت دژ بەیاساکەى خواى گەورە, وە یان رازى بێت بەبڕگەیەک لەو یاساى پەرلەمانە کە نەگونجێت لەگەڵ ئیسلامدا، بەڵکو بە پێچەوانەوە، بۆیە دەڕواتە ئەوێ سێ چوار دەنگ بخاتە پاڵ دەنگى خۆى بۆ ئەنجامدانى کارێکى چاک بۆ موسڵمانانى ناوچەکە، وە یا هەر هیچ نەبێ دەنگى نارەزایى خۆى دەربرێ لەو برگەیەى دەنگى لەسەر دەدرێ، بێگومانیشم کە لە بابى ((من رأى منکم منکرا..)).(صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بيان كون النهي عن المنكر من الإيمان، حديث : ‏95‏) هەر ئەوەندەى پێ دەکرێ کە بە زمان نارەزایى خۆى دەربرێ و، پەرلەمانیش تێ بگەیەنێت کە ئەو ڕایە نەگونجاوە لەگەڵ ئیسلامدا, وە حوکم و بڕیارى خودا جۆریکى ترە, وە ئێمە هەتا دوورتر بین لە دام و دەزگا دەوڵەتیەکان بێ دەسەڵات تر دەبین و هیچ شتێکیشمان لێ ناوەشێتەوە بۆ خەڵکە دۆست و لایەنگرەکان کە ببێتە مایەى سەرنج راکێشانیان و دڵ خۆش بوونیان پێمان، ئەو حەلەیش خەڵکى مەیئوس دەبن لێمان و پێشمان دەڵێن دەبێ ئەمانە چى بن.؟ وەچى بکەن بۆ کۆمەڵگە ئەگەر هەر ئاوا دووربگرن لە ئیش و کارى رۆژانەى جەماوەر؟.
من پێشم وایە کە موسڵمانکردنى پەرلەمان (100%) کارێکى زیاترى ئەوێ و هەتا ئەوەیش دەبێ، دۆستەکانمان لە ژێر فشارى گرۆهەکاندا -هەر جارەى بەبیانوویەکەوە- لەدەست دەدەین، بەتایبەتى لەکاتێکدا کە کلیلى ژیان و خۆ دامەزراندنیان لەسەر دام و دەزگاکان لەلایەن ئەوانەوە بێت.
شتێکى ئاشکرایشە کە لە بناغەکانى فیقهى ئیسلامیدا هاتووە: (يختار أهون الشرين)، (الضرورات تبيح المحظورات)، (الضرر الأشد يزال بالضرر الأخف)، (الحاجة تنزل منزلة الضرورة، عامة كانت أم خاصة..) کە هەندێ شت هەیە لە هەندێ کاتدا حەرامەو لە هەندێ کاتدا سوننەتە کردنى، نەک هەر سوننەتە، بەڵکو (واجب) و پێویستیشە، بۆ نمونە: چونە ناو ئەنجومەنى یاسادانانەوە شتێکى نەگونجاوە (بە ڕواڵەت)و دوور کەوتنەوەیش لێى، بێ بەش بوون و (مەحروم) بوونى موسڵمانانە لە زیندەگیى و پێشەوە بردنى کارە ئیسلامیەکەیان، ئەم دوانە هەردووکیان خراپن، بەڵام بە تەرازووى ژیریدا هەردووکیان هەڵ دەسەنگێنین و لێکى دەدەینەوەو زیانى کام لایان کەمترە.؟! کەواتە زیانى بچووک هەڵدەبژێرین و ئەرۆینە ناو پەرلەمانەوە، بەڵێ.. ئێمە ئەوەمان پێ چاکە هاوکارى هەڵبژاردن و کێشە سیاسیەکانى ئەمرۆى ناوچەکەمان و گەلەکەمان بکەین، بۆ ئەوەى وردە وردە بڕۆینە ناو تەواوى توێژەکانى گەلەکەمانەوە (بە پەرلەمان و مزگەوتەوە).
ئێمە پێمان وایە بە هەر شێوەیەک نزیک بینەوە لە حوکمى خوا کارێکى پەسەندە، وە بەهەر شێوەیەکى (دبلۆماسى)یانە برۆینە پێشتر، پێویستە بە کارهێنانى، بێجگە لەمانەیش هەر لە ساڵى (1924)ـەوە، کە خیلافەتى ئیسلامیان ڕوخاند لە ژێر جەختى سیاسیى و فیکریى و سەربازیدا.. هەر لەو رۆژەوە دەستەیەک لە پیاوانى خوداو دڵسۆزانى ئایین و گەل لە هەوڵدا بوون بۆ گێڕانەوەى ئیسلام بۆ گۆڕەپانى ژیان.
ئەوەتە بەرێز پێشەوا (حسن البنا) – خوا لێى خۆش بێت – لە ساڵى (1928)ـەوە نەوەستاوەو هەر جارەى بە شێوازێک کارى بۆ پێشخستنى ئەم ئیسلامە کردووە، هەر بۆیە لە ساڵى (1942)ـەوە بڕیارى دا بەشدارى بکات لە خۆ کاندید کردندا، وە هەروەها لە ساڵى (1944 – 1945)دا بۆ جارێکى تر هاوبەشییان کرد، هەتا ئەوە بوو بە پیلانێکى ڕەشى ئینگلیزى لە ساڵى (1949) شەهید کرا، (إنا للە وانا الیە راجعون).
دواى ئەویش (عمر التلمسانى) بەڕەحمەت بێ، لە ساڵى (1984) بریارى بەشداریکردنیدا لە ئەنجومەنى پەرلەماندا، شایانى باسە لەگەڵ حیزبى (وەفد)دا –کە تازەیش لە دایکبوو بوو– بە هاوبەش لیستیان دابەزاند، دەرەنجام (9) ئەندام گەیشتە پەرلەمان، ( ئایا ئەوە باش بوو یا ڕاکردن لە پەرلەمان؟!)، ئینجا لەوێوە فێرى گەلێک یاساى هەڵبژاردن بوون.. بۆیە ساڵى (1987) لەگەڵ حیزبى (عەمەل) و (ئەحرار)دا بە یەکەوە چوونە ناو هەڵبژاردنەوەو (36) کورسییان بە دەست هێنا. شایانى باسە لە (6) ملیۆن دەنگى هاوڵاتى هاوبەش، یەک ملیۆن دەنگیان بەدەست هێنا، لەگەڵ ئەو هەموو ( تەزویر)ـەدا کە دەکرێ لەگەڵ ئیسلامیەکاندا.. ئەوەیشمان لەبیر نەچێت کە کاتى خۆى -وەک ئێستاى بزووتنەوە– شەهید (حسن البنا) کەوتە ژێر چەندان پرسیارو ڕەخنەوە سەبارەت بە بەشداربوونیان لە پەرلەماندا، پێیان وت: تۆ لە لایەکەوە دەڵێیت: (القرآن دستورنا) کەچى لەملاوە دەرۆیتە ناو پەرلەمانەوە..؟! وە یا پێیان دەوت: ئەى چى دەکەى لەو سوێندەى کە دەبێ رێز لە (یاسا) بگیردرێ..؟ لە وەڵامى ئەو پرسیارانەو دەیان پرسیارى تردا نوسراوێکى بڵاو کردەوە لە بەروارى (18/11/1363 ک) بەرامبەر بە (4/11/1944 ز) لەو نوسراوەدا هاتووە: (وعماد الدعوة لتنجح وتظهر، تبليغ واضح دائم، يقرع بها أسماع الناس ويصل إلى قلوبهم وألبابهم، وتلك مرحلة يظن الإخوان الملسمون أنهم وصلوا بها في المحيط الشعبى إلى حدّ ما من النجاح ملموس ومشهود وبقى عليهم بعد ذلك أن يصلوا بهذه الدعوة الكريمة إلى المحيط الرسمي. وأقرب طريق إليه (منبر البرلمان).. لهذا قرر مكتب الإرشاد: أن يشترك الإخوان في انتخابات مجلس النواب فهو موقف طبيعى لا غبار عليه، فليس منبر البرلمان وقفا على أصوات دعاة السياسة الحزبية. وقال - ردا - لفريق من الناس الذين قالوا أن معنى هذا الاشتراك أن الاخوان سيخرجون من حيزهم الديني يلى حيز سياسي فيصبحون هيئة سياسية بعد أن كانوا هيئة دينية..؟.. أن الإسلام لا يعترف بهذا التفريق بين الأوضاع في حياة الأمة الواحدة، فالهيئة الدينية الإسلامية مطالبة بأن تعلن رأي الإسلام في كل مناحي الحياة.. وطريق البرلمان هو أقرب الطرق وأفضلها لهذا الاعلان ولايخرجها هذا عن صفتها ولايلونها بغير لونها).
واتە: ستوون و کۆڵەکەى بانگەواز بۆ ئەوەى خەڵکى لێی تێبگاو هۆشیار بێتەوە، راگەیاندنێکى ڕوون و نمایانە.. دواى ئەوە دەبێ ئەو بانگەوازە شێوەیەکى (ڕەسمى) بە خۆیەوە وەرگرێ، نزیکترین رێگە بۆ گەیشتن بەو ئامانجە پیرۆزە (مینبەرى پەرلەمان)ـە، جا لەبەر ئەوە نووسینگەى ڕابەرایەتى بڕیاریدا کە لە هەڵبژاردنى ئەنجوومەنى پەرلەماندا (برایان) بەشدارى بکەن.. کەوابوو بەشداربوون کارێکى پیرۆزەو هیچ تەپ و تۆزێکى لەسەر نییە، وە بۆ ئەوەیش دەرکەوێ کە پەرلەمان بۆ گروهە سیاسییەکان نییەو (وەقف) نییە لەسەر ئەوان .
ئەوانەیش پێیان وایە کە: ئێمە لە قاڵبێکى ئایینى دەرچووین و بووینەتە حیزبێکى سیاسیى، پێیان دەڵێین: ئیسلام ددان نانێت بە جیاکردنەوەى ئایین لە سیاسەت، وە سیاسەت لە ئایین، چونکە دەبێ ئیسلام لەتەواوى بوارەکانى ژیاندا رۆڵى ببێ بەچوونە ناو پەرلەمانەوە هیچ برگەیەکى ئیسلام نەگۆراوە، بەڵکو بۆ ئەوەیە - چوونمان بۆناو پەرلەمان - کە ئیسلام بگاتە جێگاى شیاوى خۆیى و دەنگى بگاتە هەموو جێگایەک .
لە وەڵامى ئەوانەش کە دەڵێن: دەبێ سوێند بخورێ بۆ پاراستنى (یاسا)و رێزلێنان لێى و ئەوەیش ڕەوا نییە بەلاى ئەوانەوە، دەڵێ : (فالدستور المصري بروحه وأهدافه العامة من حيث الشورى وتقرير سلطة الأمة، وكفالة الحريات لا يتناقض مع القرآن، ولا يصطدم بقواعده وتعاليمه.. وقد نص على أن دين الدولة الرسمي هو الإسلام)، یاساى بنەرەتى میسر بەشێوەیەکى گشتیى دوور نییە لە ئیسلام، لەو ڕووەشەوە کە بە شوورا ددانى پێدا ئەنرێ و دەستەبەرى ئازادى ئەبێ لەگەڵ قورئاندا دژایەتى ناکات بەتایبەتى ئەو برگەیە کە دەڵێ: ئایینى رەسمى دەوڵەت ئایینى ئیسلامە.
گۆڤارى (المجتمع)ى کوەیتى ژمارە (1176)ى ساڵى (1416)ى کۆچى بەرامبەر بە (1995)ى زایینى دەڵێت : هەوڵماندا بۆ دەست نیشانکردنى ئەو دەوڵەتانەى بزووتنەوە ئیسلامییەکان بەشدارى پەرلەمانیان کردووە تیایاندا.. لە کۆتاییدا توانیمان (10) دەوڵەت دەست نیشان بکەین کە ئەمانەن: (میسر، تورکیا، ئوردن، کوەیت، یەمەن، پاکستان، لوبنان، جەزائیر، بنگلادیش، مالیزیا)، کە بەراستى زۆر جێگاى دڵخۆش بوونە بە پاشە رۆژى ڕووناک و پرشنگدار بۆ ئیسلام و ئیسلامییەکان، چونکە دەبینرێ لە هەموو لایەکەوە هەوڵ دەدرێ بۆ نزیک بوونەوە لە دەزگاکانى دەوڵەت و خۆ ساز دەکرێ بۆ هاوکارى ژیان بەسەر بردن لەگەڵ جەماوەر.. ئومێدەوارم ئیسلامییەکان لەو بۆچوونە تەسکانە خۆیان قوتار بکەن و ئیسلامەکەیان وردە وردە بخەنەوە گەڕو بیبەنەوە بۆناو دەزگا دەوڵەتییەکان و، هەتا جەماوەریش بروایان پێ بکاتەوەو متمانەیان پێ بداتەوەو پێیان بسەلمێنێت کە ئیسلام بۆ کۆمەڵگەو چارەسەرى گیروگرفتەکانى جەماوەر هاتووەو، جیاوازیى نێوان مزگەوت و پەرلەمان نییە، نەوەک هەرئەوەندە، بەڵکو هەتا ئیسلام نەگاتە پەرلەمان و لە (حوکم) نزیک نەبێتەوە ناتوانرێ ئەو قسەو قسەڵۆکانەى خۆرئاوا بە درۆ بخرێتەوە کە دەڵێن: (دەبێ ئایین لە دەوڵەت جیا بکرێتەوە.!!)، هیوادارم ریعایەتى هەموو ڕووداوو مەسەلە مێژووییەکان بکرێ و سود لە موسڵمانانى پێشوو هاوچەرخ وەربگیرێ بۆ چارەسەرى کێشەکان و زۆر بەوردى لە (مقاصد الشريعة الإسلامية) بیر بکرێتەوە، چاوکردن لە کارو کردەوەی موسڵمانان شتێکى پیرۆزە، چونکە وەک باسمان کرد موسڵمانانى هاوچەرخمان هیچیان مەسەلەى پەرلەمانیان ڕەت نەکردۆتەوە، لەگەڵ ئەوەیشدا زاناو داناو نووسەرو پیاوى هۆشیارو زیرەکیان تیا بووە، ئێمەیش بۆمان هەیە وەک ئەو هەموو وڵاتانە برۆینە ناو پەرلەمانەوە، چونکە: ((لا يجمع الله أمتي على الضلالة أبدا)) (المستدرك على الصحيحين للحاكم، كتاب العلم، ومنهم يحيى بن أبي المطاع القرشي، حديث : ‏357‏. وصححه الألباني في صحيح الجامع، برقم: 1848. ولفظه في صحيح الجامع: إن الله تعالى لايجمع أمتي على ضلالة) یش هاتووە.
بەڵام پێویستە بۆ هەر مەسەلەیەکى گرنگى ئاوا ئەنجوومەنى راوێژ بەتەواوى دەنگ، وە یان بە زۆرینەى دەنگى لەسەر بدات، ئینجا پێویستە دەنگى (معارض) ملکەچى ڕاى ئەو دەنگانە بن، کە (ئەرێ)یان کردووەو لادان لە ڕایان گوناە و سەرپێچییە لە ڕاى کۆمەڵى موسڵمانان، یاسایەکى گشتیمان هەیە دەڵێت: (إذا وجد أهل الشورى من أهل الحق، ورأوا رأيا أو رأت أكثريتهم رأيا فهو الفيصل في كل زمان ومكان).

دووەم: بەشداریکردن لە دەزگاکانى ڕاپەراندندا (المشاركة في الوزارات):

بەڵێ.. دواى ئەو ڕوونکردنەوەیە بەئاسانى دەتوانین ئەم باسە هەڵسەنگێنین و ئەنجام بدەین بەدەستەوە، بۆ ئەوەیش پەنا دەبەینە بەر تەفسیرەکانى قورئانى پیرۆز:
(قال اجعلني على خزائن الأرض إني حفيظ عليم) لە سوورەتى یوسفدا، بۆ ئەوەى لێکۆڵینەوەیەک بکرێ لەوەى کە (یوسف) چۆن بەشدارى ئەو حکومەتە کافرو بێ بڕوایەى سەردەمى خۆى کردووە.؟ لەکاتێکدا ئەو پەیامبەرو هەڵبژێردراوى خوایە..! چۆن دەڕواتە ژێر دەسەڵاتى دام و دەزگایەکى ئاواوە کە بە ئارەزووى پیاوەکانى دەوڵەت و پەرلەمانەکەى خۆى، بڕیارەکانى تۆمار دەکات و پیادەیان دەکا، ئایا تەنها بە وەزارەتى دارایی حکومەتەکە دەبێتە ئیسلامیی..؟.
یا ئایا یوسف (عليه السلام) دەتوانێت تەئسیرو "تین" بکاتە سەر پاشا، بۆ گۆڕینى دەسەڵاتەکەیى و بەرەو خواى گەورە بیهێنێ..؟
بەڵێ.. کاتێ یوسف خۆى دەخاتە ژێر ئەو بارە قورسەوە کە مەسەلەى ئابوورییە، بەتایبەت گەل و نەتەوەیەک حەوت ساڵ گرانیی و قات و قڕییەکى سامناک چاوەڕوانى بێت..! دیارە دەبێ سەیرى بەرژەوەندى گشتیی بکات و ئەیەوێ قوربانى بە خۆى بدات و خۆى بکا بە فیداکارى دادگەریى و یەکسانیی ئەو گەلەى کە گرانی چاوەروانیەتى، داوا دەکات بکرێت بە وەزیرى ئابووریى و دارایی هەتا بتوانێ هەموو کەس بەشدار بکات لە دارایی و بەرووبوومى وڵاتەکەى کە خواى گەورە پێى بەخشیون بە شێوەیەکى دادگەرانە، ئەیەوێ باوى بەرژەوەندییەکانى گەل بدات بەسەر بەرژەوەندى خۆیدا.. یوسف پەیامبەرەو خوا ناردوویەتى کە خۆى بکات بە قوربانى دادگەریى و عەدالەت، ئەگەر لە ژێر دەسەڵاتى پاشایەکى بێ بروایشدا بێت، چەندى پێ بکرێ - لەهەر کاتێکدا - بۆ گەلەکەى هەر چاکە، ئەوەى پێ باشە لەوەى خۆى بدزێتەوەو بیداتە دەستى کابرایەکى بێ برواى ملهوڕ، کە بە ئارەزووى خۆى ئاڵوگۆڕى تیا بکات، (کێ بەڵێى بۆ بکات بەشدار بێت و، کێ ململانێى لەگەڵ بکات بێبەش بێت) وەک سەردەمەکانى ئەمرۆ.!.
پێویستە خۆى بدات لەو جۆرە کارانە بەتایبەت ئەگەر بە خۆیا راببینێ و بتوانێ وردە وردە تەئسیرو تین بکاتە سەر ئەو دام و دەزگایە، ئا لەو کاتەدا نەک هەر سوننەتە بەڵکو (واجب) و پێویستە خۆى داوا بکات و خۆى بگەیەنێتە ئەو جێگایەى خزمەتى گەل و کۆمەڵى پێبکرێ، بۆیە یوسف داواى کرد لە پاشا کە بیکا بە وەزیرى دارایى (کە بەراستى کارێکى زۆر وردو پڕ لە حیکمەت بوو، پێویستیشە ئیسلامییەکان هەوڵ بۆ وەزارەتێک بدەن کە زیندوو بێت و بتوانن خزمەتى تیا بکەن) ئەمە لە لایەکەوە, لە لایەکى تریشەوە ئەگەر لە تەواوى بوارەکاندا دەرفەتى خزمەتى نەبێت بە گەل و کۆمەڵ و ئایینى خوا، تەنها لە بوارێکدا نەبێت، پێویستە خۆى پێ بگەیەنێ و داواى بکات، وەک دەڵێ: (ما لا يدرك جله لا يترك كله)، بەڵێ تەنها وەزارەتێک پەیامبەرێکى وا (عليه الصلاة والسلام)، یا هەر موسڵمانێکى دڵسۆز بیبا بەرێوە، ئەوە وردە وردە ئومێدى کردنەوەى دەرگاى خێرە بۆ موسڵمانان، بە تایبەت ئەگەر وەزیرەکەى ئەمین و دەست پاک بێت و ئەمین بین لە ئایین و فیکرەو بۆچوونى ، وەزارەتەکەیش بە تەواوى بەرنامەکەى (ئەوروپا)یى نەبێت.
وە من پێم وایە ئەگەر وایش بێت وەرگرتنەکەى چاکترە بەو مەرجە خزمەتى موسڵمانانى تیابێت و بەزەقى (ئیلحاد) نەبێت.

جا وا بۆ زیاتر دڵنیا پەیداکردن بۆ باسەکەمان لە دەرگاى راڤەکارانى قورئان دەدەین بەم شێوەیەى خوارەوە:

- مەردى مێژوو وە خواناسى کورد بەرێز (سەعید حەوا) خوا لێی خۆش بێ، لە تەفسیرەکەیدا کاتێ بەسەر ئایەتى: (قال اجعلني على خزائن الارض...)دا دەڕوات و دەڵێت: (في طلب يوسف الولاية من سلطة كافرة بناء على طلبه، وأمانته فى القيام بمضمونها، وقبوله ما يشبه الوزارة في دولة – وهو محل القدرة – دليل على أن حكم الله في هذا الموضوع مرتبط بمصلحة الإسلام والمسلمين ومصلحة الخلق، وهو موضوع يحتاج إلى موازنات كثيرة، وشورى من أهلها ان وجدوا، وقد غلط ناس ظنوا ان المشاركة في وزارة أو غيرها فى كل سلطة كافرة حرام بإطلاق..).(الأساس في التفسير، بەرگى: 5 ل: 2671، چ: 1، ساڵی 1405، 1985) کاتێ یوسف داواى کارێکى رەسمى دەکات و دەیەوێ سەرپەرشتى کارێ بکات لە دەوڵەتێکى بێ بڕواى (ئەو سەردەمە)دا، بەتایبەت ئەویش کە پەیامبەرەو خەڵکى چاوى لێ دەکات و شوێنى دەکەوێت و هەموو کردارێکیش (یاسا)یە، ئەوەیش وەک وەرگرتنى وەزارەتێکە لە ئەمرۆدا لە دەوڵەتێکى عەلمانیدا..!! ئەوا (ئەو کارەى یوسف، عليه السلام) خۆى لە خۆیدا بەڵگەیە بۆ ئەوەى کەبڕیارى خوا لەم باسەدا پابەندو پەیوەستە بە بەرژەوەندى ئیسلام و موسڵمانان و بەرژەوەندى گەلەوە.! باسێکە پێویستى بە هەڵسەنگاندنێکى زۆر هەیە، پێویستى بەراوێژ هەیە، (دەبێ ئەنجوومەنى ڕاوێژ - ئەگەر ببێ - بڕیارى لەسەر بدات)، وە ناوبراو دەڵێت: (خەڵکێک بە هەڵەدا چووە کە پێیان وایە بەشدارى کردن لەوەزارەتێکدا یان لە دەزگایەکدا یان لە ژێر دەسەڵاتى دەوڵەتێکى کافردا، بێ چەندو چوون حەرام و یاساغە، لە درێژەى باسەکەیدا دەڵێ: (ففي عصرنا حيث يتحكم الكفر ويحكم، وحيث فرضت أنظمة كافرة على أقطار إسلامية تجد بعض المسلمين يترددون في المشاركة في الحكم أو في رفضه، وتجدهم يترددون في ترشيح أنفسهم لمناصب الدولة). واتە: لەم چەرخەدا کە کوفر خۆى سەپاندووە بەسەر وڵاتە ئیسلامییەکاندا دەبینى هەندێ موسوڵمان دوو دڵن لە بەشداریکردن لە دەزگا دەوڵەتییەکاندا، وە یان هەر لە سەرەتاوە ڕەتى دەکەنەوە، وە یان دەبینى بەد گومانن بۆ خۆ هەڵبژاردن بۆ ئیش و کارە دەوڵەتییەکان..! دیسانەوە دەڵێت: (والذي نفهمه من قصة يوسف (عليه السلام) أنه يستطيع المسلم أن يزكي نفسه في بعض الحالات، وأن يستلم منصبا من مناصب الدولة، اذا كان في ذلك خدمة لدين الله أو مصلحة للمسلمين او منفعة عامة للخلق..) ئەوەى ئێمە وەرى دەگرین لەو بەسەرهاتەى پێغەمبەر یوسف (دروودى خواى لەسەر بێ) ئەوەیە: کە موسوڵمان دەتوانێ پاکانە بۆ خۆى بکات و خۆى کاندید بکات و بۆى هەیە لە یەکێک لە دام و دەزگاکانى دەوڵەتدا کارێ بگرێتە دەست، ئەگەر بەرژەوەندى تیا بەدى دەکرا بۆ ئیسلام و ئیسلامییەکان، وە یا بەرژەوەندییەکى گشتى چاوەڕوان دەکرا، بەتایبەت ئەگەر ئەو شتە دەستەى ئەنجوومەنى ڕاوێژ دەنگى لەسەر بدات و پەسەندى بکات، تەنانەت ئەگەر بەرژەوەندى موسڵمانانى ناوچەیەکى تیا بەدى بکرێ هەر ڕەوایە بۆ ئەو ناوچەیە بەشدار بوون، بۆ نموونە: لە وڵاتێکى وەک (هیندستان)دا - کە (کوفر) حوکمى دەکات - چ خراپەیەکى تیا دەبینرێ ئەگەر پیاوێکى چاک و صاڵح وەزارەتێک وەرگرێ و بتوانێ خزمەتى ئیسلام و موسڵمانان بکات..؟! بەڵام ئەگەر مرۆڤێکى خۆ فرۆش و لارو لاسار بڕواتە ئەو وەزارەتەوە، دیارە ئەوە ناپەسەندەو خزمەتى دنیاى خۆى دەکات.

یاسا گشتییەکان و بنەما جیاکراوەکان (الأصول العامة والقواعد الإستثنائية):

ئاشکرایە کە لە ئیسلامدا یاساى گشتیى و نەگۆڕدراو هەموو کاتێ هەیە، هەندێ یاساى کاتى و (إستثنائى)یش هەیە، پێویستە لە هەموو کاتێکدا زۆر بە وردى سەرنجى هەردووکیان بدرێ و بەراورد بکرێ، هەتا لەکاتى تەنگانەدا بە هەڵە نەچین و بزانین ئەو شتانەى بەسەر یاساى گشتى و هەمیشەییەکاندا دێن و دەکەون (فەتوا)ى خۆیانیان بۆ هەیە، وە ئەوانە بەر یاسا (إستثنائى)یەکان دەکەون و فەتواى تایبەتى خۆیانیان هەیە.. بۆ نموونە: ئەوەتە لە بناغەدا گۆشتى (بەراز) حەرام و یاساغە، کەچى لەکاتى ناچاریدا مۆڵەت دراوە.!، ئارەق حەرامە، بەڵام بۆ کەسێک پارویەکى گیرابێ و ئاو نەبێ خۆى پێ رزگار بکا، بۆى ڕەوایەو دەتوانێ ئەوەندەى لێ بخواتەوە هەتا رزگارى دەبێ لە خنکاندن، کارو ئیشکردن و هەڵس و کەوت لەگەڵ بێ بڕوایاندا یاساى گشتى (الأصول العامة)ى هەیە، بۆ کاتى ئاسایى نابێ تاڵە موویەک لێیان لابدرێ، لە هەمان کاتیشدا یاساى کتوپڕى (إستثنائى)یش هەیە، پێویستە هەردوو یاساکان پێش چاو بگیرێن و هەر یەکەیان لە جێگەى خۆیدا بەکار بهێنرێ و نەدرێن بە گژ یەکدا، ئەگینا لێمان تێک دەچێ، بۆیە لەو کاتەوە بێ بڕوایان خۆیان سەپاندووە بەسەر وڵاتە ئیسلامییەکاندا مەسەلەى هاوبەش بوون لەگەڵیاندا لە دام و دەزگا دەوڵەتییەکاندا بۆتە کێشەى ناو موسڵمانان: ئایا ڕەوایە بەشداربوون لەو جۆرە دەوڵەتانەدا..؟!
لەبەرامبەر ئەو کێشەیەوە، موسڵمانان بوونەتە دوو دەستەو دوو قوتابخانە، دوو قوتابخانەکەیش بوونەتە دوو دەستەوە: میانە ڕەوو نەرم، توندڕەوو تیژ ڕەو، بۆیە هەر کێشەیەک دێتە پێشەوە موسڵمانان لەبەرامبەریەوە دەبنە دوو بەشەوە، چونکە بەشێکیان لە (الأصول العامة) بنەما گشتییەکانەوە تەماشاى ڕووداوەکان دەکات، ئەوی دیکەشیان لە ڕوانگەى (القواعد الإستثنائية)وە دەروانێتە کێشەکەوە، وەک یاساى: (يختار أهون الشرين) و (ارتكاب الأخف الضررين).. هتد.
کەوابوو ئیسلام پێکهاتووە لە هەردوو یاساکەى، کەواتە ئەگەر کارێکى ناچارى ڕویداو بە یاسا جیاکراوەکان بڕیار درا، دەبێ ئەویش هەر بەئیسلامى بزانین، چونکە هەندێ پیادەکردنى (القواعد الاستثنائية) فەرزو پێویستە، بەڵکو ڕەفتار بەوانە نەکا گوناهبار دەبێت و، ئەگەر بیکات پاداشت وەردەگرێ لاى خواى گەورە، بۆ نموونە: یارمەتى دانى ستەمکار لە خۆیدا شتێکى یاساغ و حەرامە، بەڵام ئەگەر بزانرێ بەهاوکارى کردنى، عەدالەت و دادگەرى پەیدا دەبێت و تین و تەئسیر دەکاتە سەر دەزگاکان و بەهۆى ئەوەوە ستەمى ستەم کارەکە سوک دەبێ، ئەو هاو بەشیە کارێکى پێویستە، پارەو پول وەرگرتن لە خەڵکى بەبێ هۆى شەرعى ڕەوا نیە، ئەگەر ئەم کەسە یارمەتیى و هاوکارى بکات بۆ ئەوەى بتوانێ خێرو بێرێک بخاتە دەستى کۆمەڵێ لە هەژاران ئەوە کارێکى چاک و ڕەوایە.
* لە کتێبى (حەنبەل)یەکاندا هاتووە: (ومن باشر جبايتها وتحصيلها إعانة لمن يؤخذ منه لا للآخذ متحريا للعدل والإنصاف فمأجور بذلك، وليس من أعوان الظلمة).
* حەنەفیەکانیش وتویانە: ولو بتوزيع المغارم التي * كلفها السلطان للرعية * قام بها شخص بعدل ذكروا * بأنه في ذا القيام يؤجر.
ئەوەشمان لەبیر نەچێت کە هەر وڵاتەى بارى تایبەتى خۆى هەیە، هەندێ شت بۆ هەندێ ناوچەو وڵات دەست دەدات، کەچى بۆ هەندێ وڵاتى تر دەست نادات، نابێ هەردوو لایان ـ وەک یەک ـ سەیر بکرێن، دەوڵەتێکی وەک میسر جیاوازى هەیە لە دەوڵەتێک وەک هیندستان.! لەوانەیە بۆ موسڵمانانى (هیندستان) ڕەوا بێت بەشدارى بکەن، بەڵام بۆ موسڵمانانى میسر ڕەوا نەبێت. سودم لە کتێبی (دروس في العمل الإسلامي) "سعید حوى"، وەرگرتووە.
کوردستان دەبێ بارودۆخى هەڵسەنگێنرێ و حسابى خۆى بۆ بکرێ بە خۆیى و موسڵمانان و بارودۆخە ئاڵۆزەکەیەوە، ئەوجا بەوردى بڕیارى بۆ بدرێ، بە کورتى: ئەو جۆرە شتانە پێویستە (شورا) بڕیارى لەسەر بدات و کار بەیاساى (تغيّرُ الأحكامِ بتغيُرِ الأزمانِ)یش بکرێ، لەوانەیە ئەمڕۆ دروست بێت، بەڵام بۆ ماوەیەکى تر ڕەوا نەبێت.!!
* شێخى (ئالوسى) رەحمەتى خواى لێ بێ، دەڵێت: (وفيه دليل على جواز مدح الانسان نفسه بالحق إذا جهل أمره، وجواز طلب الولاية إذا كان الطالب ممن يقدر على إقامة العدل وإجراء الأحكام الشرعية، وان كان من يد الجائر أو الكافر، و ربما يجب عليه الطلب إذا توقف على ولايته إقامة واجب مثلا وكان متعينا لذلك..) واتە: لە داستانەکەى (یوسف)دا دەردەکەوێ کە بۆ مرۆڤ ڕەوایە پاکانە بۆ خۆى بکات و خۆى بناسێنى بە جەماوەر، ئەگەر نەیانناسیبێت و پێویستیش بێ بناسرێ، هەروەها ڕەوایە داواى کاروبار بکرێ لە دام و دەزگا دەوڵەتییەکان ئەگەر کافرو بێ بروایش بن، بۆ ئەوەى هەق و عەدالەت بڵاوبکرێتەوە بەمەرجێ تواناى هەبێ بۆ راگەیاندنى عەدالەت، نەک هەر ئەوەندە بەڵکو ئەگەر کەسێکى تر نەبێت ئەو کەلێنە پڕ بکاتەوە بێجگە لەو، ئەوە (واجب)ـە خۆى بناسێنێ.
* خاوەنى (کەشاف) دەڵێت: (فإن قلت كيف جاز أن يتولى عملا من يد كافر ويكون تبعا له وتحت أمره وطاعته..؟ قلت: روى عن قتادة: أنه دليل على يجوز أن يتولى الإنسان عملا من يد سلطان جائر، وقد كان السلف يتولون القضاء من جهة البغاة ويرونه، وإذا علم النبي أو العالم أنه لا سبيل الى الحكم بأمرالله ودفع الظلم إلا بتمكين الملك الكافر أو الفاسق فله أن يستظهر به) واتە: ئەگەر ڕەخنە بگیردرێ لەوە کە ئایا چۆن رەوایە کارێک بەدەست بگیردرێت لە دەستى پاشایەکى بێ بڕوادارو، ملکەچى فەرمانەکانیشى ببى..؟! لە وەڵامدا دەڵێم: قەتادە وتویەتى: ئەوەى یوسف بەڵگەیە لەسەر ئەوە کە ڕەوایە بۆ مرۆڤ کارێک لەدەست بگرێ لە ژێر دەسەڵاتى پاشایەکى ستەمکاردا، بێجگە لەوەیش (سەلەفى ساڵح) داوەرییان وەرگرتووە لەلایەن سەردارە لادەرەکانى ئەو سەردەمەداو هەر کات پەیامبەرێک یان زانایەک زانى کە هیچ رێگە چارەیەک نییە بۆ بەدەست گرتنى (حوکم)ـى خواو لابردنى ستەم لەسەر (هەژاران)، بەوە نەبێ کە پاشایەکى بێ بڕوا دەسەڵاتت بداتێ، ئەوە ڕەوایە داواى یارمەتى لێبکرێ، ئیتر هەر چەندەى پێ بکرێ لە خزمەت بە گەل و ئایینى خوا. ئەبو عەبدوڵڵا (قورتوبى) دەڵێت: (في هذه الآية ما يبيح للرجل الفاضل أن يعمل للرجل الفاجر والسلطان الكافر، بشرط أن يعلم أنه يفوض اليه في فعل لا يعارضه فيه، فيصلح منه ما شاء، وأما إذا كان عمله بحسب اختيار الفاجر وشهواته وفجوره فلا يجوز ذلك..) لەو ئایەتەوە: (قال اجعلني على خزائن الأرض..) وەر دەگیردرێ کە ڕەوایە پیاوى چاک و ناودار کار بکات بۆ پیاوى خراپ و پەست و پاشاى بێ بروا، بەو مەرجە کارێکى پێ نەکات لەگەڵ ئایینەکەیدا نەگونجێت.
* شێخ عمر البيضاوى دەڵێت: (فيه دليل على جواز طلب التولية، وإظهار أنه مستعد لها والتولى من يد الكافر اذا علم أنه لاسبيل الى إقامة الحق وسياسة الحق إلا بالإستظهار به).
لەو بەسەرهاتەدا ئەوە وەردەگیردرێ کە ڕەوایە داواى سەرکارى ئیش و کار بکرێ، هەر وەک ڕەوایە وەرگرتنى کار لە دەستى (کافر)و بێ بڕوا، بە تایبەت ئەگەر بزانرێ کە ئەوە تەنها ڕێگەیە بۆ چەسپاندنى ڕاستى و، سیاسەتى کۆمەڵگە تەنها بەوە دەبێ کە داوا لەو پاشا بێ بڕوایە بکات.
* مەردى موجاهیدو ئایین دۆست و، سەر بڵندى مێژوو (إبن تيمية) ئەم پرسیارەى ئاراستە کرا: (رجل تولى ولايات الظالم وهو يجتهد عن إسقاط الظلم بحسب ماقدر عليه مع علمه بأنه لو ترك الولاية، و ولى غيره فان الظلم لايزول، بل يبقى.؟
فأجاب ـ رحمة الله ـ بالجواز، إذا كان مجتهدا في العدل ورفع الظلم بحسب إمكانه، ثم قال: بل بقاءه على ذلك أفضل من تركه إذا لم يشتغل، اذا تركه بما هو أفضل منه، وقد يكون ذلك عليه واجبا اذا لم يقم به غيره).(الفتاوى الکبرى (1/301)، تفسیر المنار (3/335-338) لێیان پرسى: پیاوێ لە ژێر دەسەڵاتى دەسەڵاتدارێکى ستەمکاردا کارێکى پێ سپێردرا، لە هەمان کاتدا ئەو پیاوە بێ وچان لە هەوڵدا دەبێت بۆ کەمکردنەوەى ستەم لەو گەل و جەماوەرەى ژێر دەستى ئەو پاشایە، بەپێى توانا، دەیشزانێ کە ئەگەر ئەو، ئەوکارە نەکاو دەستى لێ هەڵ بگرێ، ئەو ستەمکارە هەر دەمێنێتەوەو بەردەوام دەبێ لە سەر ستەمەکەى، تەنانەت هەر زیاد دەبێ، ئایا بۆى ڕەوایە لەو دەزگایە بمێنێتەوەو کار بکات..؟ ناوبراو وەڵامى دایەوە:بەڵێ ڕەوایە لەو دەزگایە کار بکات، ئەگەر هەر لە هەوڵدا بێت بۆ ڕاگەیاندنى دادگەریى و یەکسانیى و لابردنى ستەم، هەرچەندە پێى بکرێ، نە هەر ئەوەندە، بەڵکو مانەوەو کارکردنى چاکترو باشترە بۆ موسڵمانان لەوەى یەکێکى کە بێتە جێگاکەیەوە، وە هەندێ کات مانەوى (واجب)و پێویستە، بەتایبەت ئەگەر تەنها ئەو هەبێ بۆ پڕ کردنەوەى ئەو کەلێنە.

بەڵێ ـ ئەمەو چەندان (ڕاڤەکارانى) قورئان هەمان بۆچوونیان هەیە ـ کەوابوو دەرەنجام گەیشتینە ئەوە کە وەرگرتنى هەر وەزارەتێک لەناو هەر دەزگایەکى بێ بڕواداردا ڕەوایە، بە تایبەتى کاتێ بەرژەوەندى موسڵمانانى تیابێت و هیچ ڕێگە چارەیەکى ترى تیا نەبێت بۆ نزیکبوونەوە لە حوکمى خوا، ئەگەر ئەو وەزیرە زۆر خواناس و دڵ گەرم بێت بۆ پیادەکردنى بەرنامەى خوا بەشێوەیەک (کیان)ى ئیسلامى خۆى بپارێزێ و لەناو ئەواندا نەتوێتەوەو هەمو کەس هەست بکات کە ئەوە مرۆڤێکى موسڵمانە، ئەوە لەو کاتەدا هەر پێویستە ئەو وەزارەتە وەربگرێ، بۆ ئەوەى پتر دڵنیا بین لە باسەکەماندا ئەمەش (فەتوا)یەکى زاناى دڵسۆز بۆ ئیسلام و جێگاى متمانەى ئەمڕۆى موسڵمانان بەڕێز (عبد العزیز بن باز) کە لە گۆڤارى (الإصلاح) ژمارە241 بەروارى (17-23/6/1993) بڵاوکراوەتەوەو بەڕێزى لێى دەپرسن: ( يتساءل الكثير من طلبة العلم عن حكم دخول الدعاة والعلماء المجالس النيابية والبرلمان والمشاركة في الانتخابات في البلاد التي لاتحكم بشرع الله فما هو الضابط لذلك؟ قال: هذا الدخول خطير، يعني: برلمانات ومجالس نيابية ونحوها الدخول فيها خطير، لكن من دخل فيها عن علم وعن بصيرة يريد الحق ويريد أن يوجه الناس إلى الخير ويريد أن يعرقل الباطل، ليس الأصل هو الطمع في الدنيا لا الطمع في المعاش، وإنما قد دخل لينصر دين الله وليجاهد في الحق وفي ترك الباطل، بهذه النية الطيبة، أنا أرى ان لاحرج في ذلك، وأنه ينبغى حتى لاتخلو هذه المجالس من الخير وأهله، إذا كان دخل بهذة النية وهو عنده بصيرة حتى يجادل عن الحق، وحتى يدعو الى ترك الباطل، ولعل الله ينفع به حتى تحكم الشريعة بهذه النية وبهذا القصد مع العلم والبصيرة فاالله جل وعلا يأجره على ذلك، أما إذا دخل بقصد الدنيا أو بقصد الطمع فى الوظيفة لايجوز هذا، لكن دخوله يريد وجه الله والدار الاخرة، يريد نصر الحق، يريد بيان الحق بأدلته لعل هذه المجالس ترجع إليه وتنيب إليه). واتە: ئایا ڕەواو دروستە موسڵمانانى ئەمڕۆ بڕۆنە ناو ئەنجومەن و پەرلەمانەوەو بەشدارى هەڵبژاردن بکەن، بەتایبەت لەو وڵاتانەدا کە بە پێى شەرعى خوا حوکم ناکەن.؟
لە وەڵامدا شێخ بن باز فەرمووى: لە ڕاستیدا چونە ناو ئەم جۆرە ئەنجومەن و پەرلەمانانە خۆى لەخۆیدا کارێکى ئێجگار سامناکە.. بەڵام ئەو کەسەى بە زانست و زانیاریى و بێداریى و هۆشیاریەوە دەڕواتە ئەو ئەنجومەنانەوەو لە هەمانکاتدا مەبەستى چەسپاندنى هەق و ڕاستى بێت و، بیەوێ مرۆڤەکان بەرەو خێرو چاکە دەست بگرێ و، لەولایشەوە مەبەستى پوچەڵکردنەوەو تەنگ پێ هەڵ چنینى ڕێبازە لارو چەوتەکان بێت و هیچ تەمەعێکى دونیایى لە پێش چاو نەبێت، (وەک موچەو پلەو پایەو..هتد)، بەڵکو تەنها بۆ ئەوە بێت کە لە ڕێگەى پەرلەمانەوە ئایینى خواى گەورە پێشەوە بەرێت و سەرى بخات و، بێ وچانیش لە ململانێدا بێت لەگەڵ ـ کوێرە ڕێگەکاندا ـ ئەوە بەم نیازو مەبەستەوە، من پێم وایە هیچ گوناهـ و تاوان و ناڕەوایەکى تێدا نیە، نەک هەر ئەوەندە بەڵکو زۆر پێویستە بەشدارى کردن لەو جۆرە ئەنجومەنانەدا هەتا ئەو پەرلەمانە نەبێتە جێگاى ناحەزانى ئیسلام و موسڵمانەکانى لێ دور بخرێنەوەو کەسانێکى خراپ دەست بخەنە کاروبارى وڵاتەوە، ئەوە چونە ناو هەر پەرلەمانێک بۆ ئەوەى هەوڵ بدرێ وردە وردە (حوکم)ى خوا پیادە بکرێت لە وڵاتدا، لاى خواى گەورە پاداشتى پیرۆزى هەیە.

تێبینى: لەم سەردەمەشدا لە دواى فەتواکەى جەنابی مامۆستا مەلا ئەحمەد، کە لە ساڵى (1992 بۆ 1996) زایینى نووسیویەتى، ئێستا زیاتر لە (74) زاناى ناودارو ڕێکخراوی گەورەى ئیسلامی جیهانى بیروڕاو فەتوایان لەسەر دروستییەتى چوونە ناو پەرلەمان و وەزارەت داوە، بەپێویستى دەزانین ناوى ئەو زاناو ڕێکخراوانە لێرەدا بۆ ئێوەى بەرێز بنووسین، بەهیواى سوود لێوەرگرتنى و پشتگیرییەکیش بێت بۆ فەتواکەى جەنابی مامۆستا مەلا ئەحمەد کاکە مەحموود (ڕەحمەتى خواى لێبێت).(لێکۆڵەرى فەتواکانى مامۆستا ئەحمەد ئەم گۆشەیەى ئامادەکردووە کە ناوى زانایان و رێکخراوەکانى لێرەدا تۆمار کردووە).

1- کۆڕبەندى فیقهى ئیسلامى سەر بەیەکێتى جیهانى ئیسلامی لە مەککەى پیرۆز.
2- کۆڕبەندى فیقهى ئیسلامی نێودەوڵەتى.
3- یەکێتى جیهانى زانایانى موسوڵمان.
4- لیژنەى دائیمە بۆ توێژینەوەى زانستى و فەتوادان.
5- ئەنجومەنى زانایانى عێراق.
6- دەستەى زانایانى موسوڵمان لە عێراق.
7- دەستەى شەرعى بۆ مافەکان و چاکسازى.
8- ئەنجومەنی شووراى زانایان.
9- ئەنجومەنى فەتوادان و توێژینەوەو دیراسەکردنى ئیسلامی لە ئەردەن.
10- بنکەى پێشەوا ئەلبانی.
11- ئەنجومەنى ئەوروپی بۆ توێژینەوەو فەتوادان.
12- کۆنگرەى زانایانى شەریعەت، لە ئەمریکاى باکوور.
13- زانای پایەبەرز (ئەحمەد شاکر).
14- شێخ محەممەد ئەبو زەهرە.
15- شێخ ئەبولئەعلاى مەودودى.
16- شێخ عەبدولعەزیز بن باز. موفتى سعودیە.
17- شێخى ئوسوڵى محەممەد ساڵح عوسەیمین.
18- زاناى فەرموودەناس شێخ ئەلبانى.
19- دکتۆر عبدالکریم زەیدان.
20- شێخ عەلى ئەلخەفیف.
21- شێخ جاد الحق على جادالحق.
22- شێخ عبدالعزیز بن عبدالله ئال شیخ.
23- دکتۆر یوسف قەرزاوى.
24- شێخ فەیسەڵ ئەلمەولەوى.
25- زانای بەتوانا سادق بن عبدالرحمن ئەلغەریانى.
26- زاناى بەتوانا عبدالله بن عبدالرحمن الجبرین.
27- زاناى بەتوانا ساڵح بن فەوزان ئەلفەوزان.
28- زاناى بە توانا عبدالرحمن بن ناسر ئەلبەڕاک.
29- زاناى بەتوانا عبدالمحسن ئەلعەباد.
30- شێخ عومەر سولەیمان ئەلئەشقەر.
31- شێخ عبدالکریم بن عبدالله ئەلخەزیر.
32- زاناى بەتوانا ناسر بن سولەیمان ئەلعومەر.
33- دکتۆر محمد ساڵح ئەلمونجید.
34- شێخ سەلمان بن فەهد ئەلعەودە.
35- دکتۆر عەلى قەرەداغى.
36- شێخ مەناع ئەلقەتتان.
37- شێخ عبدالله ئەلعەبیلان.
38- شێخ دکتۆر سعود بن عبدالله ئەلفەنیسان.
39- دکتۆر سەفەر بن عبدالرحمن ئەلحەوالی.
40- شێخ عائز ئەلقەڕەنى.
41-  زاناى بەتوانا عبدالرحمن عبدالخالق.
42- زاناى بەتوانا شێخ ساڵح ئەللوحەیدان.
43- شێخى موجاهیدان عەبدوڵڵا عەزام.
44- شێخ محمد عومەر بازمول.
45- شێخ عومەر عبدالرحمن (نابینا).
46- شێخ عبدالرحمن ئەلبەڕ.
47- شێخ ئەبو ئیسحاق ئەلحوەینى.
48- شێخ محمد عبدالوهاب ئەلعەقیل.
49- شێخ عوبەید ئەلجابری.
50- شێخ خالید بن عبدالله ئەلموسلیح.
51- مامۆستا موستەفا مەشهوور.
52- شێخ نەسر فەرید واسڵ.
53- شێخ محمد عبدالله ئەلخەتیب.
54- مامۆستا عبدالحی ئەلفەرماوى.
55- دکتۆر محمد یوسرا ئیبراهیم.
56- شێخ وەسیی الله عەباس.
57- شێخ عبدالله رەکبان.
58- شێخ محمد عەیاش ئەلکوبەیسی.
59- شێخ ئیبراهیم نیعمە.
60- شێخ محمد ئەحمەد راشید.
61- دکتۆر عەجیل ئەلنەشمى.
62- شێخ یاسر بەرهامى.
63- شێخ محمد بن محمد ئەلفەزازى.
64- شێخ عبدالئاخر حەماد.
65- شێخ عادل ئەلمەتیرات.
66- شێخ عەلى بن حەسەن ئەلحەلەبی.
67- شێخ مەشهور بن حەسەن ئال سەلمان.
68- شێخ وەجدى غەنیم.
69- شێخ سەعد ئەلغەسلان.
70- شێخ عوسمان ئەلخەمیس.
71- شێخ سەعد ئەلعوتەیبی.

ئەحمەد كاكە مەحموود / 1991 ى زايينى